دیره‌نیش ادبیاتی و فلسطینین دیره‌نیش شعرینه بیر باخیش
قاسیم پناهی
۱٫ دیره‌نیش ادبیاتی نه‌دیر؟
انسانلارین طبیعتی پیسلیک‌لری قبول ائتمیر؛ بونا گؤره ده عدالتسیزلیک و حاقسیزلیقلارین قارشیسیندا اؤز اویغونسوزلوغونو چئشیتلی حرکتلرله او جومله‌دن اعتراض، آزارلاماق و اوز ـ اوزه دایانیب ساواشماقلا گؤستریر؛ آنجاق او زامان کی پیسلیک‌لرله ساواشماق روحو سؤزجوکلرین گؤوده‌سینه پوله‌نیر، اوندا دیره‌نیش ادبیاتی یارانیر. دیره‌نیش ادبیاتی پیسلیک‌لرله ساواشماق اوچون سؤزجوک سیلاحی ایلا گلیر و انسانلار بو سیلاحدان یارارلاناراق اسکی‌دن ایندیه‌دک طنز ، هجو، پیئس،رومان و اعتراضی تورکولر شکلینده چوخلو اوغورلار قازانیبلار .
دیره‌نیش ادبیاتی او اثرلره دئییلیر کی بعضی اؤزل شرایطلرده او جومله‌دن داخلی رئپرئسسیا و ظولم (بوغونتولو فضا و داخلی ظولم)، فردی و سوسیال آزادلیقلارین اولماماسی، یاسالارین پوزولماسی، میللی و مدنی حوقوقلارین قالدیریلماسی، وطنین و تورپاغین آرادان گئتدیگی زامان یارانیر. بونا گؤره ده بو اثرلرین جان شیره‌سی داخلی ظولم و خارجی باسقینلیقلارین قارشیسیندا، آزادلیقلا ضیدییتده اولان بوتون آخینلارین قارشیسیندا دایانماقدیر .
دیره‌نیش ادبیاتینی باشقا ادبی آخینلاردان آییران اؤزللیک‌لرین ان اؤنملیسی اونون آلت قاتیندا یاتمیش قاورام، گلجک و غلبه‌یه اومید، ظولم و غددارلیق قارشیسیندا ساواشماق و دیره‌نیشه دعوت، آزادلیغا بویون ایمک، وطنه ده‌یر وئرمک و وطن یولوندا جاندان کئچن شهیدلره سایغی گؤسترمکدیر.
دیره‌نیش ادبیاتیندا چالیشان یازارلار و شاعیرلرین داغداغالاریندان بیریسی کیملیک‌لریندن اؤزگه‌لنمیش بیر نسل ده یارانان غربت راحاتلیغی‌دیر کی اونلاری اؤز خالقلارینین آغری و آجیلاریندان غافل ائدیب. بونا گؤره ده چالیشیرلار میللی، تاریخی و اسطوره‌وی سیمگه‌لری ایشلتمکله خالق آراسیندا یوردو و تورپاغی قوروماق اوچون وطن سئورلیک و قارداشلیق حیسسی یارادیب و ایده‌آل وضعیته چاتماق اوچون چالیشسینلار.
«فیدل اوچون بیر ماهنی»
سن دئدین گونش چیخاجاق
بس آددیم آتمالیییق
خریطه‌لرین تانینمامیش یوللارینا
و آزاد ائتمه‌لییک سئودیگین یاشیل آلیگاتورو¹
ایلک گوللـه‌نین آچیلیشیندا
جانلی حئیرتله اویاناجاق مئشه
ایناملی اینسانلار
اورادان قوشولاجاقلار سنه
و او زامان ماهنیلارین
دؤرد یئره بؤله‌جک دؤرد یئردن اسن یئللری
و بیز سنله بیرلیکده اوخویاجاییق
تورپاق اصلاحاتی، عدالت، چؤره‌ک و آزادلیق
و بؤیوک دیکتاتورون علئیهینه آمانسیز ساواشدان سونرا
گونون سونوندا
سونونجو هجوم اوچون
غرور پالتارینی سویونموش اوره‌کلریمیزله سنین یانیندا اولاجاییق
او زامان کی کوبا جیدا¹سینین
یاراسینی یالاییر وحشی حئیوانلار
سنی ساتمایاجاییق
چیچکلرله بزنمیش میداللار و حربی پاقونلارا
و اونلاردان هئچ بیر تؤحفه قبول ائتمه‌یه‌جه‌ییک
توفنگ، گولـله و ال چاتماز قالالاریندان باشقا
و یولوموزدا اؤلومه راستلاریقسا
کوبالیلارین گؤز یاشیندان کفن گئیه‌جه‌ییک
کوماندولارین سوموکلرینی اؤرتمک اوچون
بو اؤلومسوز یولدا
آمئریکانین تاریخینه قوشولماق اوچون
ارنئستو چئگووارا
۲٫ فلسطینین دیره‌نیش ادبیاتینا، خصوصیله شعرینه بیر باخیش
ادبیات هر میللتین دوشونجه، دویغو، ایستک و ایده‌آل هدفلرینین گوزگوسودور کی مملکت‌لرین یاخشیلیق‌لار و پیسلیک‌لرینی گؤستریر.
تاریخ او زامان قالارقی اولور کی، اؤزونو ادبیاتین قوجاغینا آتیر و هنرمند اؤز روحوندان اونا پوله‌ییب و جان باغیشلاییر. دیره‌نیش ادبیاتینین کؤکو چوخ اسکیلره قاییدیر و دئمک اولار اونون تاریخی همن دونیا ادبیاتینین تاریخی‌دیر؛ نییه کی متعهد یازارلار و شاعیرلر ایلکدن عدالت سوراغیندا اولان موباریز میللتلرین یانیندا اولماقلا هم یازدیقلاری شعرلر و تورکولرله اونلاری دیره‌نیشه و حاق یولوندا جاندان کئچمه‌گه دعوت ائدیبلر، هم ده اثرلرینده حاق و ساواش یوللارینی گؤستریبلر.
دیره‌نیش ادبیاتی دئییمینی کئچمیشده کیمسه قوللانمامیشدیر و ایلک اولاراق فلسطینلی چاغداش یازار «عنان کنفانی» فلسطین چاغداش ادبیاتیندا یازیلمیش بیر شعر و حیکایه توپلوسونو «فلسطین دیره‌نیش ادبیاتی» آدلاندیردی و اوندان سونرا دیره‌نیش ادبیاتی دئییمی عمومیلشدی .
۲۰اینجی عصرین اوّللرینه قدر فلسطین مدنییت و کولتور باخمیندان باشقا عرب اؤلکه‌لریندن او جومله‌دن میصیر و لوبلاندان چوخ گئری قالمیشدیر. ۱۹نجو عصرین سونوندا بیر نئچه ادبی درنکلر او جومله‌دن «جمیعت‌الادب» اؤز موجودییتلرینی بیلدیردیلر و اونیوئرسیته مزونلارینین (فارغ التحصیلان دانشگاهی) سایی آرتدی، آنجاق ۱۹نجو عصرین ایکینجی یاریسینین شاعیرلری چوخ آز ایدی و اونلاریندا چوخو مدح و مرثیه یازیردیلار.
۱۹۰۸ – ۱۹۰۹تورکییه اولایلاریندان سونرا عرب شاعیرلرینین دیققتی بو اؤلکه‌نین سیاسی اولایلارینا چکیلدی و دیره‌نیش ادبیاتینین ایلک تومورجوقلاری چیچکلنمه‌گه باشلادی.
۱۹۱۷ -۱۹۴۸ دک اوزده ده اولسا اینگیلتره‌نین فلسطینی دستکلمه‌سی ایله قدرت ساواشلارینین پیلته‌سی آشاغی چکیلدی و فلسطینلی‌لرله یهودی‌لرین موناقیشه‌سی فلسطین شعرلرینین قونوسونا چئوریلدی و بعضی شاعیرلر او جومله‌دن «ابراهیم توقان»، «عبدالرحیم» و «ابوسلمه» فلسطین آجیلارینی گؤزلجه‌سینه شعرلرینده قالارقی ائتدیلر. ۱۹۴۸ ساواشلاریندان سونرا اسرائیل دئولتینین یارانماسی ایله «تراژدی» فلسطین شعرینین قونوسونا چئوریلدی و بوتون سورگونده اولان و فلسطینده یاشایان شاعیرلر و یازارلار بو قونودا یازماغا باشلادیلار. اسرائییل دئولتینین یارانماسی و فلسطینلی‌لری اؤز تورپاقلاریندان سورگون ائتمه‌سی بو میللتین ادبی اثرلرینین یارانماسینین سایینی آزالتمادی هئچ، بلکه اونلاردا بیر ده‌ییشیکلیک‌ده یاراتدی و اونلارین شعرلرینی سیلکه‌له‌ییب کیلاسیک فورمادان چیخاردی.
سورگون ائدیلمیش شاعیرلر و یازارلار کیلاسیک قالیبلردن چیخارکن شعرلرینده بیر التهاب و اویانیشدان سؤز آپاردیلار کی میللتلرینین ویجدانی ایله بیرگه یولا چیخمیشدی، البتته ادبیات تکجه میللتین ویجدانیندان ائتگیلنمه‌دی، بلکه عرب اؤلکه‌لرینده یارانمیش ادبی آخینلاردان دا ائتگیلندی و بو ایکی باشلی ائتگیلنمه دیره‌نیش ادبیاتینین هم فورماسیندا هم ده مضمونوندا ده‌ییشکلیک یاراتدی و یئنی آخینلار یارادیجیقلارینی ادبی تئکنیکلره دایاییب، خالقین ویجدانینا کئچن دؤنمی شعرلرینین مضمونوندا گؤستردیلر. بو اوزدن ده ۵۰اینجی سنه‌نین ایلکلرینده یازیلمیش تام تاراققالی حماسی شعرلردن سونرا شاعیرلر التهاب و درین کدردن یازماغا اوز گتیردیلر.
عرب ادبیاتی فلسطینده آیدین فیکیرلی اینسانلارین سورگون ائدیلمه‌سیندن سونرا اؤزونو دیری ساخلایا بیلمه‌ییب و زوالا چکیلدی؛ نییه کی سورگوندن سونرا فلسطین خالقیندان کندلی’لردن باشقا (کی اونلاردا بیر سیاسی مدنی دووارین آراسیندا دوستاق اولموشدولار) کیمسه قالمامیشدی.
مدنی دووار دئییمی ایسته گیمی آیدینجا گؤستر‌مه‌یه‌جک، مگر او دؤنمین اولایلارینی ایضاح ائتمکله:
۱- باسقین یئمیش مملکتده قالان عربلر – سوسییال دوروملارینا گؤره – او یئرده دئییلدیلر کی اونلاردان شاعیر و هنرمند دوغولسون.
۲- عرب ادبیاتینا قارشی چکیلمیش بایکوت دووارلاری باسقین یئمیش تورپاقلارین باشقا عرب اؤلکه‌لریندن ائتگیلنمه‌سینی قارشیسینی آلدی و یئنی آخینلار دایاندیریلدی.
۳- نشر و انتشار وساییلارینین اولماماسی بیر طرفدن و اسرائییل دئولتینین سانسورونا بویون ایمک بیر طرفدن (نییه کی یالنیز او اثرلرین چاپ اولماسینا یاردیم ائدیردیلر کی اوندا دیره‌نیشدن سؤز گئتمه‌یه).
۴- باسقین یئمیش تورپاقلاردا یاشایان عربلرین باشقا دیللرین هجومونون قارشیسیندا گوجسوز اولدوقلاری و …
بئلنچیک بیر دورومدا یئنیدن کیلاسیک شعرلر دیره‌نیش ساولارینی چاتدیرماق اؤندرلری اولدولار؛ نییه کی بو شعرلر چاپ اولمادان یاییلیردیلار و خالقین اوره‌کلرینه یول تاپیردیلار و اونلارین سینه‌لرینده ال چاتماز دیره‌نیش قالالارینا چئوریلیردیلر .
فلسطین ادبیاتینین دیره‌نیش قولوندا چالیشان شاعیرلر باسقین یئمیش مملکتلرینده خالقی دیره‌نیشه دعوت ائدیب و اونلارین اورکلرینده گله‌جه‌یه اومود یاراتماق اوچون یئنی استایللاردان یارارلاندیلار، بو استایللاری عمومیتله ایکی اؤزل قونودا آراشدیرماق اولار:
الف). سیمگه
بیر شئی حاقیندا اؤزل بیر سؤیله‌ییش و آچیقلاما طرزی‌دیر (سیمگه سؤزو، اؤز اؤزل آنلامیندان باشقا بیر آنلامدا ایشلتمکدیر) کی بنزرلیک و قارشیلاشدیرما ایله یوخ، بلکه آنلاملاندیرما و رئفرئنسله اله گلیر.
سمبلیزم‌دن( سیمگه‌دن) یارارلانماقلا اوزده تکرار و عادی نظره چارپان بیر اینانجی، یئنی و جانلی بیر یوروما چئویرمک اولار .
سیمگه ده کولتورل ده‌یرلر وار و شاعیر اوندان یارارلانماقلا ائلیه بیلر اؤز ایستکلرینی داها یاخشی بیان ائتسین.
بیر چوخ عرب یازار و تنقیدچیلری بونا اینانیرلار کی (افسانه و سیمگه) اونلارین ادبیاتیندا اینگیلتره ادبیاتینین اؤزللیکله ده «تی اس الیوت»ون ائتگیسی آلتیندا یارانیب. هر زامان کی «الیوت»ون عرب شاعرلرینین سربست یازارلارینا (کی ۴۰نجی سنه‌نین سونلاریندان اورتالغا چیخدیلار) بوراخدیغی ائتگیدن صحبت گئدیر، تنقیدچیلر چوخلو اونون ‘The Waste Land’ شعرینه اشاره ائدیرلر.
یئنی عرب شعرلرینده سیمگه ایشلتمی گئنیش بیر قونودور؛ نییه کی عرب ادبیاتی سمبلیک و اسطوروی افاده‌لرله دولودور بو اوزدن ده فلسطین شعرلرینده ایشلنن سیمگه‌لری تعیین ائتمک چوخدا قولای دئییل، بئله کی فلسطین دیره‌نیش ادبیاتیندا ایشلنن سیمگه‌لر اوچ یئره بؤلونور:
۱- او سیمگه‌لر کی شعرده فلسطینین یئرینه گیرلرلر و اونو باسقین یئمیش بیر مملکت کیمی ایفاده ائدیرلر.
۲- او سیمگه‌لر کی فلسطین عربلرینین دیدرگینلیگینی گؤستریرلر.
۳- او سیمگه‌لر کی باسقینچیلارین یئرینده اوتورورلار و اونلاری ایرقچی تانیتدیریرلار.
ب) افسانه
فلسطین شاعرلری اؤز مضلومیتلرینی دونیایا چاتدیرماق و بوتون اؤزگورلوک سئونلری دیره‌نیشه دعوت ائتمک اوچون باشقا بیر یولدان دا یارارلانیرلار کی او همان اسطوره دیر.
اسطوره بیر زامان تاریخدن اولسادا، بو گون بیر ناغیل کیمی آلینیر و سؤیله‌مه بیلیمینین باخیشیندان اسطوره بیر مشبه‌به دیر کی اونون سیلینمیش مشبه’ی خیال ، تاریخسل قایناقلار و سوسییولوژی’دن آلینمالیدیر .
فلسطین دیره‌نیش ادبیاتیندا ایکی حرکت چیگین ـ چیگینه ایره لی لنمکده‌دیر: «سالدیریلارا قارشی دیرنمک» ـ عدالته گؤره ساواشیب غلبه‌یه اینانما» …. آردی وار
***
۱ ـ تمساحا اوخشار بیر حئیوان آمئریکا و چینین ایستی سولاریندا اولور
۲ ـ نیزه
