ایضاح:
بو یازی بیر سورغو أساسیندا حاضیرلانیبدیر. حسین بی واحدی‌نین گؤزل یازیسیندا بیر اوخوجو بئله بیر مطلبی یازیب و سوروشوبدور.  او، دئییر : “به نظر بنده «ایمک» فعل بیقاعده نیست و اصولن در زبان ترکی فعل بیقاعده نداریم. لطفا توضیح بفرمایید؟.”

***

آذری تورکجه‌سینده فعل دیلین دینامیسیمی کیمی تعریف اولونور. نیه؟ چونکی بورایا هیچ بیر دنه ده اولسا خاریجی فعل داخیل اولا بیلمیر. بیزیم دیلیمیز ائله گوجه صاحیبدیر کی، هر شئییی فعله چئویریر. بونا گؤره ده نه خاریجی فعله ائحتیاج قالیر، نه ده هئچ بیر فعل بورایا نوفوذ ائده بیلیر. بیز هر سؤزوو فعل ائدیریک. میثال اوچون الئکتریک، تئلئفون و بونا اوخشار تزه سؤزلره باخین. بیز اؤز شکیلچیلریمیز یاردیمی ایله بئله سؤزلری فعله چئویریب، دئییریک ائلئکتریللشدیرمک، تئلئفونلاشدیرماق و بو أساس فعللردن اونون موختلیف فورمالارینی یارادیریق.  بیلیرسیز کی، فعلین أساس مفهومو خبر یاراتماقدیر. او، حال، حرکت، وضعیت و باشقا مفهوملاری ایجرا ائدنه ویا ایجرا اولونان مووقعه منسوب ائدیر. بونا گؤره ده فعل چوخ شاخه‌لیدیر. فعلده زامان وار، فعلده شخص وار، فعل ده أمر وار، ایجبار وار، قاییدیش وار و سایر. بوندان علاوه فعللرده یا مفعول اولمالیدیر (لازیم فعللر- بیر دئییریک تأثیرلی فعللر)، یا اونا بیرباشا ائحتیاج یوخدور (متعدی فعللر- بیر دئییریک تأثیرسیز فعللر). سونرا زامان وار (کئچمیش، ایندیکی و گلجک). فعللرده نووعلر وار (معلوم، مجهول و قاییدش نووعلری). بیر ده فعللرده شکیللر وار (آرزو، شرط، واجیب، لازیم، أمر، خبر شکیللری). بونلار، بو دئمکدیر کی، بیز بیر فعللی جومله ده معنایا گؤره بو حالتلردن بیرینه چئویریب، ایشله دیریک. بیزیم دیلیمیزده اون میندن چوخ فعل وار. ایندی بیز هر فعلی بئله بیر حالته قویاندا گؤرورسوز کی، نقدر گوج دیلیمیزه وئریریک. دیلیمیزده بیر دنه ده اولسا فعل یوخدور کی، دیلیمیزین قانونلارینا گؤره بو حالتلره ائندیرمک مومکون اولماسین. بونا گؤره ده قایداسیز فعل دئمک بیزیم دیلیمیزده منطقی معنادا اولا بیلمز.
ایکینجی مووضوع دا بودور کی، خبری فعلدن علاوه آییری بیر یول ایله ده دئییریک. دیلیمیزده بونا خبرلیک گاتئگوریاسی دئییرلر. مثلن دئییریک : صمدعمی موعلیم ایدی. بورادا بیز خبر وئریریک کی، صمد عمینین ایشی ندیر. نییه بونا خبرلیک گاتئگوریاسی دئییریک ؟ چونکی دیلیمیزده بوتون باشقا سؤزلره ده بونو علاوه ائده بیلیریک. مثلن دئییریک (او، آغدیر.) بو جومله ده آغ سؤزونه کی، بیر صیفت دیر خبر وئرن سؤزو علاوه اولونوب، او سؤزونه علاوه بیلگی آرتیریریق.  دئییریک: آرتیق گئجدیر. (بورادا گئج قئیددیر.). دئییرک : هانسی دیر؟ (هانسی سئوال عوضلیگی- ضمیرسئوالی دیر)، یا دییریک : دوققوزدور. (دوققوز سای-عدددیر). یا دییریک : آتام یاتماقدادیر.(بورادا یاتماق فعلدیر). دئمک دیلیمیزین بوتون عووضولرینه (ایسیم، صیفت، قئید، سای، فعل و حتی أدات لارا ایضافه اولوب، اوندان خبرلیک مفهومو یارانیر.). خبرلیک گاتئگوریاسی دیلیمیزده ایکی فعلین یاردیمی ایله دوزلیر. بیری اولماق (گلجک خبرلری اوچون)، بیری ده ایمک (کئچمیش و حال خبرلری اوچون). بونلارین ایکیسینه ده یاردیمجی فعل ده دئییریک، چونکی باشقا فعللری یاراتماق اوچون ده اونلاردان کؤمک آلا بیلیریک. مثلن دئییریک: باغیشلایین سیزین روزنامه‌نی اوخوماق اولارمی؟ و اوشاق کوچه ده اوینامادا ایدی. بورادا بو فعللر اوخوماق و اویناماق فعللرینه یاردیم ائدیر. ألبته بو اؤزو باشقا مووضودور (مورکب فعللرین یارانماسی) و آرتیق توضیح سیزی یورا بیلر. ایندی قویون أساس سؤزو آچاق. اولماق فعللی هم ده بیر موستقیل فعل کیمی یوخاریدا دئییلن بوتون حالتلره تابع اولور. اوندان أمر، لازیم و باشقا فورمالاری موختلیف زامانلاردا و موختلیف آداملار منسوب ائدیب، خبر وئره بیلریک. آما «ایمک» فعلی نئجه؟ بیرینجیسی بودور کی، بو فعل آنجاق خبرلیک گاتئکوریاسی یاراتماق اوچون یارانیبدیر. اونا گؤره بو معنادا او بیقاعده دئییل. اونون یاردیمی ایله بیز کئچمیشه و بوگونه عائید هر جوره خبری دئمک ایمکانیمیز وار. همین خبری گلجک زاماندا دئمک لازیم اولسا «اولماق» فعلیندن (فارسجا شدن معنادا) یاردیم آلیریق. مثلن دئییرک:  دیلیم ایدی، دیلیمدیر، دیلیم اولاجاق.  بو فعل زامان ایچینده دئییشیبدیر. بری باشدان بونو دا بیلدیریم کی، بو فعلین عؤمرو بوتون فعللریمیزدن داها قدیمدیر. یانی أوول بو فعل یارانیبدیر، سونرالار باشقا فعللر. نه واخت؟ آللاه بیلیر. او قدر، قدیمه گئدیر کی، ایزینی آختارماق ایمکانسیزدیر. ایندی باشقا بیر حالته نظره سالین. بیز هر بیر فعلی موختلیف حالا سالماق اوچون بیرینجی او فعلدن مصدر نیشانه‌سینی (- ماق، -مک ) گؤتورمه‌لییک. بئله حالدا فعلین کؤکو، بیر أمر فورماسی اولور. مثلن : باخماق، دئمک فعللرینی باشقا حاللارا سالماق اوچون بونلاری «باخ و دئـ » فورمایا سالییریق. سونرا آییری شکیلچیلری علاوه ائدیب زامان، خبر و معنانی اورتایا قویوروق. بورادا نظم ده اولمالیدیر، یانی اوول معنا یارادان شکیلچیلر، سونرا زامان یارادان شکیلچیلر و آخیردا شخص بیلدیرن شکیلچیلر گلمه لیدیر. بو بوتون فعللرده ثابیتدیر. بونا دئییریک قانون.
ایندی گلک «ایمک» (فارسجا هستن معناسیندا) فعلینه بوفعلده بو ایشلری گؤرمک اولمور. آخی ائحتیاج دا یوخدور. چونکی بیز بو فعلی یاراتمامیشیق کی، اونون یاردیمی ایله یالنیز، بیر ده تکرار ائدیرم یالنیز خبرلیک گاتئگوریاسی یاراداق. بو حالدا او، نه قایداسیزدیر و نه ده بیقاعده. آمما منطق ایله باخاندا قایداسیز اولور، چونکی آدی فعلدیر. هرگاه آدی فعلدیر و اؤزو ده خبر یاراتماق اوچون اونا ائحتیاجیمیز وار، اوندا گرک باشقا حالتلره ده دوشسون. بو معنادا اولاندا بعضی دیلچیلر اونا قایداسیز دئییرلر. بعضیلری ده دئییرلر بو أصلن ده قایداسیز دئییل. چونکی اونون وظیفه‌سی دیلیمیزده نئجه کی، وار اوجور دا باش وئریر و هیچ ده قایدادان کنارا گئتمیر.
آمما، بو فعل تاریخی باخیمدان دئییشیلیبدیر. نئجه؟ بئله. بیرینجیسی بودور کی، هر فعل و یا هر سؤز دئییلنده و موختلیف حالت یارادان و یا معنا یارادان شکیچیلر علاوه اولوناندا اوندا کؤک (ریشه) یئرینده قالمالیدیر و هیچ ده دئییشمه‌مه‌لیدیر. آمما بو بیچارا فعل عؤموری او قدر چوخالیبدیر کی، اؤزونو ایتیریبدیر و بو ایشی گؤرمور. مثلن اونو ایندیکی زاماندا صرف ائدنده بو کؤک ایتیب باتیر. دئییریک: آدامام، آدامسان، آدامدیر، آدامیق، آدامسیز،آدامدیرلار. گؤرورسؤز بورادا «ایـ» کؤک اولاراق ایتیر. کئچمیش زاماندا دئییریک: آدام ایدیم، آدام ایدین، آدام ایدی، آدام ایدیک، آدام ایدینیز، آدام ایدیلر. بورادا سؤزلری بؤلنده –  آدام + «ای»+دی + شخص علامتینی گؤروروک. بعضی دیلچیلرین فیکرینجه بیز ایندیکی زاماندا بئله دئمه لیدیک. آدام+«ای»+أم ؛ آدام+«ای»+سن ؛ آدام+«ای»+دی ؛ آدام+«ای»+دیک؛ آدام+«ای»+سیز و آدام+«ای»+دیلار) آنجاق بو تلفوظده چتینلیک یاراتدیغی اوچون یاواش- یاواش دیلیمیزدن چیخیب گئدیبدیر.
یوخاریداکییلارا گؤره هم عزیزیمیز حسین بی واحدی‌نین فیکری و سؤزو دوز گلیر. هم ده آدینی یازماقدان چکینن عزیز اوخوجوموزون فیکری ده دوز گلیر. باخیر کی، هانسی پنجردن دیلیمیزه باخیبلار. ساغ اولسونلار کی، بئله اینجه مطلبلره دیقت ائدیرلر.