یاخشی آرخا
عبداله شایق
گونلرين بير گونونده
قالين مئشه ايچينده
بير آج تولکو اولوردو،
آجيندان قوورولوردو.
قالماييردي داغ، دره،
باش چکيردي هر يئره.
بير يئرده اوو بيلسيدي،
يا اوزاقدان گؤرسيدي،
قويروغون ديکلردي،
گولله کيمي گئدردي.
گؤرسه آغاجدا بير قوش،
باشيندان اويناردي هوش.
ايستهييردي ياواشجا
ديرماشسين او آغاجا
آنجاق ديشي باتمازدي.
الي قوشا چاتمازدي.
آلتدان يوخاري يان-يان
باخاردي حئيران-حئيران.
قيميلداسايدي يارپاق،
باشين کولا سوخاراق،
ياواشجا شؤنگويردي،
او سسي دينلهيردي.
هردن بير شئي اوماردي،
گؤزلريني يوماردي.
گؤرردي: کؤک جوجهلر،
فره، خوروز بئچهلر
قارشيسيندا دنله نير،
جيککيلدشير، سسلهنير.
آچارکن تئز گؤزونو،
گؤرردي تک اؤزونو،
دوروب ميريلداناردي،
آليشاردي، ياناردي.
گزردي بوش-بوشونا،
چيخاردي داغ باشينا
دولاشاردي او داغي،
سئير ائدردي اوزاغي.
دئيمزدي اوو گؤزونه،
چيخاردي چؤل دوزونه.
هم آج، هم يورغون-آرغين،
نشهسيز، هم ده دالغين
آخشامادک گزردي،
يورولاردي، بزئردي.
هر کول-کوسا چاتاردي،
قيوريلاردي، ياتاردي.
بير گون او چوخ دوشوندو،
قوجا قلبي دؤيوندو.
درين بير فيکره گئتدي.
بير باخينيز نه ائتدي؟
عاغلينا گلدي بيردن
دئدي کي: “آخماغام من،
حاضير بو قونشولوقدا،
چيناردا، بو ياووقدا،
بالا چيخارميش لئيلک
بير حيله قورماق گره ک،
آليب بير-بير بالاسين
يئييم، قوي توتسون ياسين”.
گئتدي، تاپدي بير ميشار،
دئدي: – “آختاران تاپار…”
الين قويدو بئلينه،
گلدي چينار ديبينه،
دئدي: – آ لئيلک بابا،
کؤچ بو آغاجدان داها!
بو چؤل، ياماج، بو اورمان
منه قالميش آتامدان.
بو گون اوچ گوندور آجام،
بير لوغمايا مؤحتاجام.
گلديم، کسيم چيناري،
آپاريم، ساتيم باري…
ال آپاردي ميشارا،
چکدي اونو چينارا.
آغاج باشيندا لئيلک
بو سؤزلري ائشيتجک
باشلادي يالوارماغا
دئدي: – آ تولکو آغا،
رحم ائله گل، آي آمان!
کسمه چيناري، دايان!
گل يووامي داغيتما،
گؤز ياشيمي آخيتما.
بالالاريم لومکدير.
قانادلاري گؤدکدير.
آغاج باشيندان يئره
دوشسهلر، بيردن-بيره
تلف اولارلار، گؤزوم.
من بونا نئجه دؤزوم؟!
تولکو دئدي: – يوخ، اولماز،
بير دقيقه ياراماز.
ال آپاردي ميشارا،
چکدي اونو چينارا…
لئيله بيردن باغيردي،
گؤزوندن ياش ياغيردي.
دئدي: – آمان، تلسمه،
دايان، چيناري کسمه!
اوچ بالامدان بيريسين،
ان بؤيويون، ايريسين
وئره رم سن، گؤتور آل.
تولکو بابا، رحمه گل.
تولکو آغا شؤنگهدي،
قولاغيني ديکلهدي.
دئدي: – داها نئيلهيه ک.
آت آشاغي، آ لئيلک!
لئيله داياندي بير آز،
(آنا بالايا قييماز).
قييمادي بالاسينا،
آغلادي يانا-يانا.
وارمادي اونون الي،
باخدي اونا کدرلي.
گؤردو تولکو گؤزلهيير.
اونو يئردن سسلهيير.
لئيلک دئدي: – آي آمان!
ايشيم اولدو نه يامان!
او يازيق دردلي آنا،
اوره گي يانا-يانا
ديمديگيني اوزاتدي،
بير بالاسيني آتدي.
تولکو قاپدي هاوادا،
پارچالادي اورادا،
چکدي بالتا ديشينه،
يئدي، گئتدي ايشينه.
کئچدي بير اوچ گون داها:
قودوردو تولکو آغا.
بيرباشا، دوردو، يئنه
گلدي چينار ديبينه.
دئدي: – آ لئيلک بابا،
کؤچ بو آغاجدان داها!
يئنه اوچ گوندور آجام،
بير لوغمايا مؤحتاجام
حياتيم اولموش آجي،
کسمهلييم آغاجي،
ال آپاردي ميشارا،
چکدي اونو چينارا.
لئيلک باغيردي: – آمان!
کسمه آغاجي، دايان!
گؤزومون آغ-قاراسي،
اورهگيمين پاراسي،
ايکي بالام قالدي، باخ،
اولسون باشيما تورپاق…
داشمي منيم اورهگيم،
آنايام، وار ديلگيم.
قييميرام اونلارا من.
بسدير، اينصاف ائله سن،
قوي بير بؤيوسون اونلار،
بير قول-قاناد آچسينلار؛
او زامان آل ميشاري،
کس ديبيندن چيناري.
تولکو دئدي: – يوخ، اولماز!
بير دقيقه ياراماز!
کسمک اوچون چيناري.
گؤتوردو تئز ميشاري.
لئيلک دئدي: – تلسمه،
دايان، چيناري کسمه!
اود توتدو يانا-يانا،
اورهگي دؤندو قانا؛
بير بالاسيني يئنه
آلاراق ديمديگينه،
اؤپدو ايکي گؤزوندن،
ديمديگيندن، اوزوندن،
آتدي تولکويه ساري؛
دئدي: – آل، رد اول باري!
تولکو قاپدي هاوادا.
پارچالادي اورادا؛
چکتي بالتا ديشينه،
يئدي، گئتدي ايشينه.
قونشو آغاجدا قارغا
قونموشدو بير بوداغا
بو حيله ني او قاندي،
لئيلهيه قلبي ياندي،
دئدي: – آ لئيلک، سنين
قارا داشدير اورهگين.
باخ گؤر، بير نئيلهييرسن؟
اؤز بالاني وئريرسن
آج گؤز، موردار تولکويه،
دب ساليرسان اؤلکهيه.
بو سؤزلري ائشيتجک،
هؤنکورتو ووردو لئيلک؛
دئدي: – نئيلئيم، قارداش؟
دوشسون باشيما بير داش!
دئه گؤروم، هانسي آنا
قييار اؤز بالاسينا؟
ايشيم دوشموشدو دارا،
تاپماديم باشقا چارا
اليندهکي ميشاري
گؤرمهدينمي؟ چيناري
او اينصافسيز کسيردي،
جانيم زاغ-زاغ اسيردي…
قارغا دئدي: – آي آخماق،
سادهديلليگي بوراخ!
پيس اولار يوخسا حالين،
يوخ شعوورون، کامالين.
اوزون بوي، اوزون بوغاز،
خئير، شره ياراماز.
آياقلارين بير آرشين،
اوندان اوزوندور باشين.
عاغلين آنجاق گؤده کدير.
آدين حاجي لئيلکدير.
يوخ او بويون فايداسي
هر ايشين وار قايداسي
حيله گلير او سنه،
اينانيرسان دوشمنه.
اولسا مين بير ميشاري،
کسه بيلمز چيناري.
سنه گلير او، کلک،
بوراخ، قوي کسسين گؤرک…
لئيلک دئدي: – آي اوغول،
بونو بيلميرديم، ساغ اول!
سالدين مني سن باشا،
ساغ اول، قارغا، چوخ ياشا!
کئچدي بير اوچ گون، يئنه
هامان چينار ديبينه
تولکو بويوردو گلدي،
لووغا-لووغا چؤملدي،
دئدي: – آ لئيلک بابا،
کؤچ بو آغاجدان داها!
لئيلک جاواب وئرمهدي،
اونا باش ائنديرمهدي.
کسمک اوچون چيناري
تولکو آلدي ميشاري.
– کؤچ، بو آغاجدان، – دئدي، –
مني بو آجليق يئدي.
گرک کسيلسين چينار.
بونا بير سؤزونمو وار؟
تولکو دارتدي اؤزونو؛
بيتيرمهميش سؤزونو،
لئيلک بوينون اوزاتدي
توکلريني قابارتدي؛
دئدي: – ردد اول، حيله گر!
لووغالانما بو قدر.
بسدير، بو حيله يله سن
سينمه داغ چکميسن…
آنلاميشام ايشيني.
نه قيجيييب ديشيني
کج باخيرسان اوزومه؟
گئت، گؤرونمه گؤزومه!
تولکونو حئيرت آلدي،
يئرينده دؤندو قالدي.
درد، قمه بوروندو،
درين-درين دوشوندو.
سونرا دئدي: – آ، ياسسار،
سني بير اؤيرهدن وار.
تورشوتدو او، اوزونو،
دولانديردي گؤزونو،
اورهگي يانا-يانا،
باخدي او يان-بو يانا.
بيردن گؤردو قارغاني،
قاينادي، جوشدو قاني،
دئدي: – “آها، بو قارغا،
اولموش لئيلهيه دارغا،
يوخسا بير شئي قانمازدي،
حيله ني آنلامازدي”.
سونرا يئنه شؤنگهدي،
قولاغيني ديکلهدي؛
دئدي: – آ، ياسسار قارغا،
پاخيل، گؤزودار قارغا،
بو نه جورأتدير ائتدين،
بو لئيلگي اؤيرتدين؟
نه قالميش ايدي سن؟
يامانليق ائتدين منه.
اولسون ايکي گؤزون کور،
ايندي بيرجه دايان دور،
بير گون اوزوب باشيني،
بيشيررم آشيني.
قالخدي سويو سوزولموش،
آغزي، گؤزو بوزولموش،
مئشه ايله گئديردي،
ميريلدانيب دئييردي:
“آي پاخيل، شئيطان قارغا،
صبر ائت، بير دايان، قارغا،
سنه قوروم بير کلک،
عالمه اولسون اؤرنک…”
گونش اوفوقده سؤندو.
ياواش-ياواش بوروندو
چن، دومانا چؤل، چايير.
ياماج-دره، داغ، بايير.
يوخو زاماني گلدي،
قوردلار، قوشلار چکيلدي.
بولود آلتيندان يالنيز
گؤز قيرپيردي آي، اولدوز.
يوخ سس-سمير بير يئرده؛
آنجاق بوش درهلرده
سولار چاغلار، گولومسر،
سيرا داغلار سس وئرهر…
بير حيله قورسون، دئيه
تولکو گيردي مئشهيه.
اوزاندي آج و يورغون،
احوالي خئيلي پوزغون؛
قارني قورولداييردي،
دوروب ميريلداييردي.
يوخو گيرمز گؤزونه،
دئيينير اؤز-اؤزونه:
“فلک، بو قانلي سحر،
آچيلماياجاق مگر؟ “
گؤزلهييردي بير فورصت،
هر دقيقه،هر ساعات
بير ايل کئچيردي اونا،
قالميشدي يانا-يانا
اوزون گئجهني اوياق
باشا ووردو، بير ساياق.
دان يئري آغارجاغين
تولکو آغا آج، يورغون
سيلکلهدي اؤزونو.
آچدي ايکي گؤزونو؛
بير اسنهدي؛ گرنشدي،
اورهگيني قم دئشدي.
دوردو، چيخدي او، کولدان،
قالماميشدي اوندا جان.
درس وئرمکچين قارغايا
گلدي بيرباش تارلايا.
بير آز باخدي، داياندي،
بيردن يئره اوزاندي.
اؤلولويه اؤزونو
قويوب، يومدو گؤزونو…
گؤيون اوزونده يالنيز
وار ايدي بيرجه اولدوز…
دوغدو گونش، ياييلدي،
داغلار، داشلار آييلدي.
سولار، داغلار، باييرلار،
صحرالار، هم چاييرلار.
هر يان رنگه بوياندي،
شوخ طبيعت اوياندي.
آچير الوان چيچکلر،
اوچوشور کپنکلر،
قوشلار آتيلير، دوشور،
جه-جه وورور، اؤتوشور.
صفا ايچينده هر يان…
يالنيز تولکو، باغري قان،
قارغاجيغي توتماغا
چاليشير تولکو آغا…
اوجا پاليد باشيندا،
قاريلداييرکن قارغا
گؤردو اوزانيب تولکو،
اصلا ترپنمير توکو.
اوزو، گؤزو بوزونموش،
يئره اؤلو تک دوشموش…
“باخ، بو حيله دير!” – دئيه،
قارغا گولدو تولکويه.
دئدي: – آي اوزون قولاق،
مني سانيرسان آخماق؟
شئيطان کيمي ياتيرسان،
منه يالان ساتيرسان؟
ائله بيلدين دويمارام،
يوخ، حيله نه اويمارام،
تولکو چيخارمادي سس
آلماييردي هئچ نفس
قارغا باخدي بير مودت،
قلبينده ياندي حسرت
دئدي کي: “بو حيلگر
اؤلموش اولسايدي اگر،
سحر، گونورتا، آخشام
من ده ائلرديم بايرام،
دئشيب بئينين يئيرديم،
ديمديگيمي سيلرديم،
آتيلارديم آغاجا،
سس سالارديم ياماجا…”
صبر ائت، دايان، آ قارغا،
دانيشما لووغا-لووغا
“يئرده ياتان يومورتا
گؤيده اوچان قوش اولور “.
قارغا باخدي بير زامان،
گؤردو يوخ تولکوده جان.
دئدي: “جاني چيخيبدير،
آجليق اونو ييخيبدير.
آلدانماق اولماز، آنجاق
گرکدير آييق اولماق…”
اوچدو گلدي او بيرباش،
گؤتوردو بير کيچيک داش،
قويدو اونون بودونا،
ديقتله باخدي اونا.
دئدي: “يوخسا بو آج بيه
منه گلير بير کلک؟
سحر يئنه گلرم،
ايشي يقين بيلرم؛
اؤلمهميش اولسا اگر،
بو داش اوستوندن دوشر.
اوندا، بيللم ديريدير.
حيله گرين بيريدير…”
اوچوب يوکسلدي قارغا،
اوچدو، گئتدي اوزاغا.
تولکو دويدو بو ايشي،
گؤردو، باتمادي ديشي.
سؤيلهدي: “آي حيله گر،
قوي بير آچيلسين سحر.
بو گونو ده وور باشا.
بير گون ده آرتيق ياشا.
صاباح يقين توتارام.
بيرنفسه اودارام…”
تولکو دويموشدو جانا
گؤز گزديردي هر يانا.
باخدي او هر بوداغا،
گؤردو کي، يوخدور قارغا.
قالخدي، اوستونو سيلدي،
مئشهليگه چکيلدي.
سوسوز، آج، آرغين، يورغون.
احوالي هئيلي پوزغون،
گؤزو اوودا و قوشدا.
درهلرده، يوخوشدا؛
نه ککليک وار، نه توراج،
بومبوشدور دره، ياماج.
هر شئي چيخميشدي يوخا…
گؤز ياشي آخا-آخا،
چوخ آختاردي، دولاشدي.
قان-تر باشيندان آشدي.
قورتاردي لاپ قوووتي،
قالمادي هئچ طاقتي.
لئيلگي ائتدي تئز ياد،
قارغادان چکدي مين داد.
اوخو توخوندو داشا،
او گونو ووردو باشا…
آخشام سولار قارالدي.
اطرافي ظولمت آلدي.
داشدي دردي چوخ اولدو،
بير کوللوغا سوخولدو.
آتدي يئره باشيني،
تؤکدو او، گؤز ياشيني.
بوشا چيخميشدي اوخو،
گيرمز گؤزونه يوخو.
بير ايل کئچدي او گئجه…
قيزيل شفق سؤکونجه،
سيلکلهدي اؤزونو،
آچدي ايکي گؤزونو،
تولکو قالخدي يئريندن،
بير آه چکدي دريندن،
آشدي کيچيک بير دره،
گلدي دوننکي يئره.
همين داشي اوستونه
قويدي، اوزاندي يئنه…
دوغموشدو دان اولدوزو،
آچيليردي گؤي اوزو.
آغاج باشيندا قارغا
قاريلداييرکن “قا-قا” ،
گؤردو تولکونو بيردن
اوچوب گلدي يئريندن.
داشي يئرينده گؤرچک.
دئدي: “آها، آي تولک،
بولانديريب صاف سويو،
قازيدین درين قويو.
اؤزون دوشدون قويويا،
درين بولانيق سويا،
آجليق سني سيخميشدير.
آرتيق جانين چيخميشدير.
قبول اولموشدور دوعام،
بو گون ائدرم بايرام.”
ديقتله باخدي اونا،
اوچدو قوندو يانينا.
ديمديکلهدي بير-ايکي،
سس چيخارتمادي تولکو
قوندو اونون باشينا،
گؤزلرينه، قاشينا
ديمديک وورارکن، بيردن
تولکو سيچرادي يئردن؛
ائله تولکو قارغاني،
آز قالدي چيخسين جاني.
دئدي: – آ فيتنه، شئيطان،
قورتارمازسان داها جان.
سن لئيلگي اؤيرتدين،
مني روزومدان ائتدين.
بيلمهدين، آي ياراماز،
منه دولاشماق اولماز؟
آليب سندن اينتيقام،
بو گون ائلرم بايرام.
قارغا دئدي: – آي گؤزوم،
يوخ دئيهجک بير سؤزوم،
يئه، آنجاق، ائي بختييار،
بيرجه وصيتيم وار؛
اول اونو دئيرسن،
سونرا مني يئيرسن.
ياخينلاشيبدير اجل،
وصيته ائت عمل!
تولکو دئدي: – دايانما،
تئز اول، سؤيله، يوبانما!
قارغا دئدي: – تولکو بي،
اجل چاتدي، نه ائتمک!
حالال اولسون اتيم، يئه!
آنجاق بو سؤزلري دئه:
– گورسوز، کفنسيز قارغا،
يوردسوز، وطنسيز قارغا،
حسرتله کئچدي عؤمرون،
يازيق سن، قا-قا-قا!
تولکو دوردو دئميه،
حاضيرلاندي يئمهيه.
قويروغونو توتدو شک،
دئييردي چوخ سئوينجک:
– گورسوز، کفنسيز قارغا،
يوردسوز، وطنسيز قارغا،
حسرتله کئچدي عؤمرون،
يازيق سن، “قا-قا-قا!
دئينده تولکو بي “قا” ،
آغزيندان چيخدي قارغا.
گئتديکجه قاناد آلدي،
بير اوخ کيمي اوجالدي.
اوچدو گؤيلره قارغا
سونرا بير ديک بوداغا
قونوب، گولدو تولکويه،
– هونرين وار، توت! – دئيه
تولکو آليشدي، ياندي،
اؤز ايشيندن اوتاندي.