همیشه یاشیل یارپاقلار
صابر نبی‌اوغلو
(بالاش “آذراوغلو”نون “خزان یارپاقلاری” آدلی کیتابینا بیر باخیش)
خالق شاعری بالاش آذراوغلونون ۲۰۰۲- جی ایلده اوخوجولارینا تقدیم ائتدیگی “خزان یارپاقلاری” آدلی کتابینین مطالعه‌سی ذهنیمده جانلاندیغی سارسینتی و عذابلار، سئوینج و قایغی‌لار، آیریلیق و حسرت، یارادیجیلیق فرحی واضطرابلاری ایله دولو اولان بیر دونیایا پنجره آچدی. مشاهیده‌‌لریمه اینانمادیم و اینانماق ایسته‌مه‌دیگیم معنا ایسه بوندان عبارت اولدو: پوئتیک گولوستانا همیشه یاشیل پوهره‌لر بخش ائده‌ن بیر باغبانا خزان یاراشارمی؟
ان بؤیوک حقیقت بوندان عبارتدیر: اصیل صنعت اثرلری خزان تانیمیر. تزه‌‌لیگینی و طراوتینی همیشه قورویوب ساخلاییر. دوغروداندا کیتابین هر صحیفه‌سی اوخوجویا شاعرین اثرلریندن باغلادیغی یئنی بیر گول چلنگی تؤحفه وئریر. حقیقی ایلهامین محصولو اولان پوئتیک اثرلرخزان تانیسایدی سونراکی نسیل‌لر نظامی، نسیمی، فضولی، صابر کیمی نورو هئچ واخت آزالمایان پوئتیک سیاره‌لردن ده خبرسیز قالاردیلار.
ایللرین و عصیرلرین سیناغیندان مظفر چیخان، انکار ائدیلمز بیر منطق‌دیر: هرجوره مقایسه قصورلودور. بیز بو کاریفئیلری یاد ائتمکله اونلارا ده‌یرلی صنعت اثری نمونه‌لری یارادان معاصیریمیزین یارادیجیلیغی آراسیندا برابرلیک اشاره‌سی قویماق نیتیندن چوخ اوزاغیق، اما بوتون دوره‌لرده ادبی استعدادین بیر آدی اولموشدور: صنعتکار.
من درین اینام حیسی‌ایله دئیه‌ردیم کی آذربایجانین خالق شاعری بالاش اذراوغلو ییرمینجی عصر گونئی پوئزیاسینین ان استعدادلی و تکرار اولونماز صنعتکارلاریندان بیری‌دیر. اونا بو زیروه ده مووقع قازاندیران باشلیجا عامل قلمیندن سوزولوب گلن حقیقی صنعت اثرلری نمونه‌لری اولموشدور. مایاسینی آذربایجانین چوخ عصیرلیک بدیعی تفککوروندن آلان، همیشه‌ده معاصیر سسله‌نن پوئتیک اینجیلردن.
اعتراف ائدیم کی ایلک صحیفه‌سینین قدرتلی ناشر و عوضسیز ادبیات صرافی آذربایجانین خالق یازیچیسی “مهدی حسین‌ین” شاعر آذراوغلویا آچیق مکتوبو ایله آچیلماسی منیم اوره‌ییمدن خبر وئردی. چونکی مکتوبون سطیرلری آذراوغلو یارادیجیلیغینا بسله‌دیگیم موناسیبته اوستاد هاوادارلیغی کیمی سسله‌نیردی. ادیب اؤزونون گونئیلی همکارینین صنعتینه موناسیبتینده نه قدرده اوبیکتیو عدالتلی و اوستادیر.
مکتوب موعللیفی‌نین بعضی مولاحیظه‌لرینه نظر یئتیره‌ک: “سن وطن و خالق موضوعسونو دؤوروموزون یئنی حادیثه‌لری ایله سیخ علاقه‌لندیریب معاصیر اوخوجونودا اؤزون قده‌ر هیجانلاندیرماغا موفق اولموسان. درین صمیمیت واحتراص سنین باشقا اثرلرین کیمی بو شعرده ان چوخ نظری جلب ائده‌ن بیرخصوصیتدیر.
بیر جهتی وورغوایله خاطیرلاماغینا ده‌یر. حتا اوستا آتیجیلاریندا همیشه هدفی وورا بیلدیکلرینی ادعا ائتمک ناشیلیق اولاردی. اگر هر نیشانچی‌نین آتشی هدفه دیسئیدی، اوندا ایسنایپرلرین قدیر- قیمتی اولمازدی. خاطیرلادیغیمیز بو جهت قودرتلی یازیچینین آذراوغلو صنعتینی بیر صراف دقیقلیگی ایله قیمتلندیرمک هنری ایله علاقه‌داردیر.
آچیق مکتوبون بو سطیرلرینده یووالانان فیکرین درینلیگینه و اوره‌ک یانغیسی‌نین حرارتینه دیققت ائده‌ک.
سنین شعرینده سرراست آتشه برابر توتولا بیله‌جک و کسرلی پارچالارین سایی آز دئییلدیر. خالق طالعینی موباریز و رمانتیک بیر ایلهاملا ترنم ائده‌ن بیر- بیریمیزین اوره‌ییمیزده قدرتلی عکس- صدا دوغوران پارچالارین سایی آز دئییلدی.
اوستادین هئچ بیر ایضاح و تقدیمه احتیاجی اولمایان بو سطیرلرینین مقاله‌نین متنی داخیلینده ایری قارا حریفلرله ییغیلماسینی ایستردیم :
من دئیه‌ردیم کی سنین بو میصراعلارین سیاسی بیر ادعانی قاباریق وئردیگی قدرده سیاسی لیریکامیزین استیقامتینی تعیین ائدیر:
ایندی ائله اوغول ایسته‌ییر وطن
او ستارخان اوره‌کلی
خیابانی نفسلی
معجز نییتلی اولسون
آذراوغلونون “خزان یارپاقلاری” آدلی شعرلرتوپلوسوندان سؤز آچیب دا بیر ذکا صاحیبی نین قولاقلاردا بؤیوک حقیقتین جارجیسی کیمی سسله نن آشاغیداکی سطیرلرین یانیندان سوکوتلا کئچمک دوغرو اولمازدی. همین سطیرلر آنار موعللیمین قلمینه منسوبدور:
“… گنجلیک ایللرینی اردبیلده یاشامیش جنوبی آذربایجان میللی آزادلیق حرکاتینین فعال اشتراکچیسی اولموش آذربایجانین- محض آذربایجانین تک بیر شمالی آذربایجانین دئییل- خالق شاعری بالاش آذراوغلو گونئیلی- قوزئیلی ادبیاتیمیزین گؤرکملی چاغداش نماینده‌سی، آغ ساققالیدیر.
کیتاب دا توپلانان اثرلر، شاعرین ۶۴- ایللیک یارادیجیلیق یوللاریندا یاراتدیغی پوئتیک اینجیلردن نمونه‌لردیر. ایلک شعرین دوغوم تاریخی ۱۹۳۷- جی ایل قئید اولونور. ان گنج اثر ایسه بو ایل ایکی یاشینا قدم قویدو. شعرلرین هانسی پرینسیپله سئچیلدیکلری باره ده کیتابدا سؤز آچیلمیر. آمما بوراسی موباحیثه‌سیزدیر کی، بو قلم محصوللارینین هر بیرینده موعللیفین یارادیجیلیغینین معین چالارلاری بیر قیغیلجیم کیمی چاخیر، بیر یئره توپلاندیقدا ایسه شاعرین پوئتیک دونیاسینین ا بدی نورلو سیاره‌سینه چئوریلیر.
اذراوغلو هله قلم محصوللاریندان میصراعلارینی پوئتیک دونیاسینین اورواتلی ائلچی‌لری اولماسینا قایغی ایله یاناشماسیدیر. او گؤزه‌ل بیلیرکی، پوئتیک ایفاده گؤزه‌للیگیندن محروم اولان شعر دینله‌ییجی‌نین دیققتینی جلب ائتسه‌ده، اونون محبتینی قازانا بیلمز. موعللیفین ۱۹۳۸- جی ایلده یازدیغی ” خزر، آی خزر” شعریندن آلدیغیمیز میصراعلارین پوئتیک گؤزه‌للیگینی جاذبه قووه‌سینی ایلک قلم سیناغی اوچون اوغورلو حساب ائتمک یقین کی، موبالیغه کیمی تلقی ائدیلمزدی.
سن گؤی گؤزلو ملک‌سن
دوماندان اؤرپه‌یین وار
گؤیرچین لپه‌لردن
قیرچینلی کؤینه‌یین وار.
طبیعی کی، “گوی گؤزلو ملک” ، “دوماندان یارانان اؤرپک” ، “گویرچین قانادلی لپه”،”قیرچینلی کؤینک” ائپیتتلرینین اوغورلو حساب ائتمک هئچ ده یانلیش اولمازدی.
لاکین خالق حرکاتینین قوینوندا کئچدییی اجتیماعی حیاتین وئردییی درس چوخ قیسا مدت ده شاعیرین میصراعلارینا دؤیوش و موباریزه احوال – روحیه سیندن قاناد تاخیر. آذراوغلونون ۱۹۴۱- جی ایلده قلمه آلدیغی “انقلاب شاعیریم” شعرینین میصراعلاری تکجه اونون صنعتی اوچون دئییل، گونئی ده یارانان انقلابی – دموکراتیک پوئزیانین یئنی اوفوقلر فتح ائتمه‌سی اوچون قارتال قانادلارینا چئوریلیر. بو شعر دؤورون پوئزیاسینین انقلابی احوال روحیه‌سینی و دؤیوش عزمینی ایفاده ائده‌ن مانیفیست ایدی.
من نه شاه، من نه سولطان، نه یاراشیق، نه زینت
نه افسانه، نه ملک، نه سارای، نه سلطنت
نه قدیم عصیرلری یادا سالیب آغلایان
نه پیمانه، نه ساقی، نه شراب شاعری‌یم
آزادلیغین جارچیسی انقلاب شاعری‌یم
یارادیجیلیغینین ایلک دؤورونه بو میصراعلارین بلدچیلیگی ایله باشلایان پوئتیک کاروانین کئچدیگی منزیل‌لرده شاعرین گؤستردیگی هنر حیرت دوغوراجاق قده‌ر اوغورلو اولموشدور. سونرالار ایشیق اوزو گؤره‌ن “فیل”،” قیزیل بالیق “،”زانباق”،”شاهین و کورامال”،”تاجر و مجنون ” قبیله‌دن اولان فلسفی آخارلی شعرلرینین صنعتکاری داها اوغورلو نتیجه‌لره گتیریب چیخاراجاغینا شوبهه ائتمه‌یه یئر قویموردو. من یوخاری دا حاققیندا باشقا موناسیبتلرله سؤز آچدیغیم ” ائله اوغول ایسته‌ییر وطن …” اثرینی محض بو آختاریشلارین پوئتیک تاپینتیسی حساب ائدردیم. بو نادر پوئتیک کشفین هر میصراعسینی جمعیتین اجتیماعی- سیاسی حیاتینین پروبلملری‌نین بدیعی حللینی وئره‌ن ادبی حکم کیمی قیمتلندیرمک اولار:
قانونو کمنده ائیله‌مک
عبث‌دیر
فیلسوف اولسان دا
بیلیرسن بونو
جمعیتین ان بؤیوک قانونو
ازادلیق‌دیر
مین ایللردن بری انسان اوغلو بشرین یاراتدیغی معجزه لردن بیری اولان شعر عالمی‌نین یولچوسو اولسادا، بو هئچدن یارانان، فقط، دوغوش ایله موجودلوغا چئوریلن شعرین سیرلرینین و ایمکانلارینین آخیرا قده‌ر آچیلدیغینی ادعا ائتمه‌یه گیریشن جسارت صاحیبی تاپیلماییبدیر. هر صنعتکار بو سیررین آچیلماسینا امکانی داخیلینده وئردییی هدیه‌سی ایله شهرت قازانمیشدیر. آذراوغلونون “خزان یارپاقلاری” کیتابیندا وارلیغی بئله جؤهردن یوغرولموش اینجی‌لر آز دئییلدیر. بو شعرلرینده صنعتکارین بیرجه فاکتین سیماسیندا کشف ائتدییی معنا یوکونون اوخوجونون درین دوشونجه‌لره دالدیراجاق نمونه‌لر چوخدور. قدرتلی اوچوش قانادلارینا مالیک اولان شاعرین بدیعی تفککورو نهنگ بیر فیلین بیر تیکه قند اوچون گؤستردییی مطیعلیگین سیماسیندا انسانی درین تفککور عالمینه دالدیران، اسیر ائدیلن بیر قیزیل بالیغین قورتولوش حسرتی، بشرین ان بؤیوک نعمت حساب ائتدییی آزادلیغین سوراغینا آپاریر، گلدانا قویولان بیر زنبق گولونون سیماسیندا طبیعی گؤزه‌للیگین عولویتی سمالارینا اوچوردور.
من موعللیفین “تاجر و مجنون ” شعری باره ده سؤز آچماق ایسترکن دفعه‌لرله ائشیتدیگیم و همیشه ده دیققتله قارشیلادیغیم بیر ادعانین درینلیگینه، معنا عالمینه سانکی یئنی‌دن یول تاپدیم. انسان تفککورو بعضا ائله دؤشونجه‌لرین اویلاغینا چئوریلیر کی، اونلار باره ده یالنیز پوئزیانین دیلی ایله سؤز آچماق اولار. منه ائله گلیر کی، سئوگی محبت دئییلن مقدس انسانی حیسسه، عمومی شکیلده انسان آدی داشییان، لاکین فردی‌لیک ده بیر- بیریندن یئردن گؤیه قده‌ر فرقلی اولان بشر اؤولادینین موناسیبتی اوخشارسیزدیر. “تاجر ومجنون” اثرینده بو ازلی و ابدی پروبلئمین حللی ایله علاقه‌دار شاعرین چوخ اؤره‌یه یاتیملی رایی واردیر.
بیر تاجر کاروانی اؤتوب کئچدییی صحرادا ایستیراحته دایاندیغی بولاغین باشیندا اورایا یاناشان مجنون و یانینداکی جیرانی گؤروب اونا دئییر.
سن گل او جیرانی باغیشلا منه،
اوچ قیزیل وئره‌رم اونون یئرینه.
لاکین شاعرین ترنمونده تاریخ بویو بشر اؤولادینین بعضیلرینین یول یولداشی اولان موحتکیرلیک خیصلتی ایکی نفر آراسیندا محدودلاشیب قالمیر. شاعر بلکه ده بو اؤلوملو- ایتیملی دونیادا هر آددیمدا راست گلدییی بیر عبرت‌آمیز فاکتین سیماسیندا بؤیوک حقیقت‌لر آچیر. ثروت و پول حسابینا بوتون بشری نعمتلری آلا بیله‌جه‌یینی دوشونن انسانجیقلارین داخیلی مسکینلیکلرینی و کورلوقلارینی ایفشا ائدیر. میصراعلارین آتش آخینلی، یاخیب – یاندیریجی منطیقینه دیققت ائده‌ک:
نه اولسون او ضعیف، سن قووتلی سن
گوجون چاتانلاری محو ائده‌نده سن-
اوندا جاناوارلا سن‌ده نه فرق وار؟
شاعیرین وطن سئوگیسی، بشری دویغولارینا قول- قاناد وئره‌ن دوغما دیارا محبتی “تبریزیم منیم” ، پاک و داغ چایلاری قده‌ر دوم- دورو و شفاف سولو سئوگیسی “شیرین، فرهاد و خسرو شاه”، خمیره‌سی وطنین فیلسوف قابیلیتلی، مدریک باخیشلی اؤولادلارینا اؤره‌ک یانغیسیندان یوغرولان “کئفلی اسکندر” آدلی شعرلرینده اؤزلرینین دولغون بدیعی عکسینی تاپمیشلار.
آذراوغلو و اونون ادبی جبهه‌سینه منسوب اولان شاعیرلرین آنا محبتی، وطن سئوگیسی قده‌ر مقدس توتدوقلاری موضوعلاردان بیری آنادیلی‌دیر. بوتون دؤورلرده دوغما آنا دیلینین تضییق و سیخینتیلارا معروض قالماسی بو موضوعیا موناسیبتی معینلشدیره‌ن باشلیجا عامیل اولموشدور. آنا دیلینه حصر ائدیلن اثرلرده حاکیم دایره‌لری حرارتی سنگیله‌ین بیر اعتراض واردیر.
آذراوغلونون آنادیلی شعرینین ده اؤز آهنگی و اؤز نفسی واردیر.
هئچ ده بو هده- قورخو قارشیسیندا دوغما آنا دیلینی مودافیعه ائتمک‌ده آیاق گئری قویمایان وطن اوغلو جللادین:
دئدیلر: – دیلینی قوپارداریق بیز دانیشا بیلمزسن – هده‌سی قارشیسیندا سارسیلماق حددینه چاتیر؛
سوسدو قهرمان
نه یاشارام دئدی – نه اؤللم – دئدی.
عومرونون آهیللیق چاغلارینی یاشایان شاعیرین پوئتیک نفسینده حاکیم اولان گنجلیک احتراصی و حیاتا سئوگی سؤزون اصل معناسیندا اوخوجودا خوش نیتلی حسد حیس‌لری دوغورور. بو باخیمدان “شکلینه باخیرام ” ،”دنیز اولماق ایسته ییرم ” ،”سککیزدن سکسه‌نه ” ، “مدینه گولگون ” شعرلرینین اؤتدوکلری ماهنیلارین اوخوجو کؤکسونده اویاتدیغی دویغونو بئله ایفاده ائتمک داها اویارلی اولاردی. – شاعر سنین صنعت گولوستانی‌نین خزان یارپاقلاری دا گنجلیک طراوتینی قورویوب ساخلامیشدیر. بئله تر چیچک‌لر چلنگینه همیشه یاشیل یارپاقلار عنوانی چوخ یاراشاردی.
2002/۰۸/۲۸
یک پاسخ
چکیجی و درین باخیش یاپیلمیش. ساغ اولسون صابر نبی اوغلو جنابلاری