حبیب فرشبافین شاه دؤورونده یازدیغی شعرلرینه باخیش
حسن ایلدیریم
قیرخینجی ایللرده اجتماعی حیاتیمیزدا باش وئره‌ن حادیثه‌لر ادبی- اجتماعی حیاتیمیزدا بؤیوک ده‌ییشیک‌لیک‌لره سبب اولدو. بو حادیثه‌لردن ان تاثیرلیسی و ده‌یرلیسی، ضیالی گنجلریمیزین بیر گروپونون دانشسرانی قورتاریب و موعللیم وظیفه‌سینده آذربایجان کندلرینده یاییلماسی‌ایدی. بو ضیالی و اینسان‌پرور گنج‌لر یوردوموزون ان اوجقار کندلرینه اوز قویوب، کندچی بالالارینا یئنی اصولدا مکتب قوروب و اونلارا یازیب اوخوماقلا برابر، نئجه یاشاماغی اؤیرتمه‌یه باشلادیلار. بو فداکار گنج‌لر تکجه موعللیم‌لیک وظیفه‌سیله قناعتلنمه‌ییب، بلکه کندلی‌لرین دردلرینه سئوینج‌لرینه اورتاق اولاراق، اونلارین گونده‌لیک ایشلرینده ده اشتراک ائدیب و او ساده و پاک قلبلی اینسانلارین اعتبارینی قازانا بیلدیلر.
بو موعللیم‌لرین چوخو موعللیم‌لیکدن باشقا ادبیاتلادا مشغول اولوردولار. اونلار بیر یارادیجی کیمی یئنی مضمونلو، یئنی تیپلی ادبیاتی کندلرده تبلیغ ائده‌رک، کندلی‌لرین دیلینده‌کی تمیزلییی، آخارلیلیغی، ایفاده طرزینی اؤز اثرلرینده قورویوب ساخلایا بیلدیلر و کند حیاتیندان تاثیرلی لوحه‌لر یارادا بیلدیلر و نهایت ادبیاتیمیزدا یئنی بیر ادبی نسلین یارانماسی‌نین تمل داشینی قویدولار.
یوخاریدا قید ائتدیییم نسلین گؤرکملی نماینده‌لری‌نین بیری ده “حبیب فرشباف” ایدی. حبیب اؤز تحصیلینی قورتاران کیمی کؤنونللو اولاراق قاراداغ کندلرینده موعللیم‌لییه باشلادی. او قاراداغلی‌لارا پاک محبت، تمیز اوره‌ک و شعرله قانادلانان خیال آپاردی. او دیارین طبیعی گوزللیک‌لری و زحمت آداملارینین گذرانی و معنوی عالمی، شاعرین خیالی‌نین اویلاغینا چئوریلدی. شاعر موعللیم اؤز یارادیجیلیغی‌نین اساس غایه‌سینی کوتله‌لرین حیاتی‌نین ترننومونه حصر ائتدی:
“شخصی دویغولاردان آسیلی هونر
قارنی آج یوخسولون نه‌یینه گره‌ک؟”
شاعر خالقین دردلرینی اؤز دردلری کیمی یاشادیغیندان، یوخاریداکی مصراعلاری قلمه آلیر و فردی و اینتیم حیس‌لردن اوزاقلاشیب و صنعتینی خالقین آزادلیغی و سعادتی اوغرونا حصر ائدیر.
حبیب‌ین ایلک قلم تجروبه‌لری کند حیاتیندان آلینمیش تاثراتین محصولودور. آنجاق بو تجروبه‌لر گنج بیر شاعرین اولدوغونا باخمایاراق، سانکی سوموک سیندیرمیش ساچ- ساققال آغارتمیش مودروک بیر قوجانین، نیک‌بین بیر اجتماعی متفکرین دوشونجه‌لریندن یارانمیش، فیکیر آبیده‌لری‌دیرلر. شاعرین موضوعلاری مختلف‌دیر، الوان‌دیر. او بزکدن توتموش چؤره‌یه کیمی یاشاییشین وسائط‌لریندن، قایغیلی چوباندان توتموش فداکار مدرسه شاگیردینه کیمی اجتماعی حیاتین بوتون ساحه‌لرینه نظر سالمیش و اونلاردان پوئتیک نتیجه‌لر چیخارمیشدیر.
گؤرون ساری بوغدا سونبولو نئجه عمومی‌لشدیریب و اونو کند حیاتی‌نین منبعی و سیمبولو کیمی قلمه آلمیشدیر:
یوخ! سونبول دئییل بو، چؤره‌ک‌دیر، ات‌دیر
جرمه ده، روشوت ده، ساواد دا بودور
قند- چای‌دیر، پالتاردیر، ایل زوماری‌دیر
حیات منبعی‌دیر بوتون آرزودور.
بو کیچک پارچادا شاعرین خالقین یاشاییشینا، معنوی عالمینه یاخین اولدوغو آیدین، آچیق صورتده گؤزوموزون اؤنونده دایانیر . مثال اولاراق:
خوش گونلرده قیپلانارکن
یاخالارا دوزولورلر.
دار گونلرده سؤکولورکن
زاریلدایار قیپلی پوللار
خوش گونلرین سئوینجی، فرحی، دار گونلرین آغریسی، عذاب لاری، کند قادینی‌نین عادی بزه‌یینده گؤر نئجه جانلانا بیلیر، پوئتیک‌لشه بیلیر. بیر قیپلی قارا پولون سیماسیندا اینجه و ظریف جیزگی‌لر یارانمیش، گئنیش بیرحیات تابلوسو یارانیر. حبیب یارادیجیلیغینا خاص اولان بیر سیرا اورژینال صورتلر، ادبیاتیمیزی رنگینلشدیرمیشدیر. اونون یاراتدیغی«زینب‌بئییم»، «چوبان»، «تامام»، «میرزه»، «باغیرین گلینی»، عصریمیزین کوراوغلوسو«غفور» و «سلیمان»کیمی یئنی فیکیرلی جسور، فداکار، بدیعی صورتلردیر.
شاعر موعللیمین شاگیردی «سلیمان»، اونون اثری‌نین نجیب، سخاوتلی، تمیز اوره‌کلی قایغیلی قهرمانینا چئوریلنده، دویورسان و دوشونورسن و فداکار موعللیم‌لریمیزین تربیه ائتدیگی ائولادلارلا فخر ائدیرسن:
هر گون درس‌دن سونرا چؤله گئدنده
آنام دستمالینا اوچ چؤره‌ک قویور
منسه چؤره‌ک‌لرین ایکیسین هر گون
جمشیدین ائوینه آتیرام، بو دور.
حبیب‌ین ترننوم ائتدییی زحمت آداملاری تکجه کند کوتله‌لری ایله محدودلاشمیر، بلکه بوتون اؤلکه‌نین زحمت آداملاری، ضیالی‌لاری، موباریز اینسانلاری شاعر صنعتینده جانلانیر، معنوی زنگین‌لیک، وطنپرورلیک، هومانیزمین پوئتیک مایاسی‌نین بدیعی ایفاده‌لر واسطه‌سیله شعر فورماسیندا شاعرین قلمیندن سوزولور. اینسان‌پرور شاعری، خلقین آغیر گذرانی ،چتین و دؤزولمز یاشاییشی دریندن سارسیدیب و قلبینی اینجیدیرسه ده، بو قورولوشون علیهینه قاوزانمیش موباریزه‌نین قهرمانلاری‌نین ایگیدلییی و موباریزه عزمی اوندا نیک‌بین احوال – روحیه یارادیر. “دوشونجه‌نین مکانی” شعرینده شاه ایشگنجه‌گاه‌لارینین دهشتلی فضاسی و موباریزلرین عقله سیخماز ایشکنجه‌لر قارشیسیندا دوروشو، دؤزومونو هئیکل‌لشدیریر. دوشونجه‌نی قولدا، دیلده آختاران جلادلار بو اینامین، اعتقادین قارشیسیندا عاجیزلشیر. آخی دوشونجه، یئنیلمز قهرمانلارین قانلارینا، جانلارینا هوپموش و اونلارین وارلیقلارینا چئوریلمیشدیر. دیری‌لیک‌لری خالقین موباریزه یوللارینی ایشیقلاندیریر، اؤلوم‌لری ایسه گله‌جه‌یین شفقلرینه دوغرو گئده‌ن کاروانین بایراغینا چئوریلیر:
کؤرپه قوزو کیمی، اتی پاپیشدی ساجا
یئنه بیر قان لکه‌سی آرتیردی قیزیل تاجا
یئنه بیر حق عاشیقی، بیر عشق اودونا یاندی
نسیمی تک دایاندی
دوشونجه‌نین قوخوسو ماحاللارا یاییلدی
ائللر بوتون آییلدی.
حبیب ائله منطقه‌ده موعللیم‌لیک ائتمیشدیر کی، اوردا طبیعی گؤزللیک‌لر شیفاهی ادبیاتیمیزین، عاشیق صنعتیمیزین چیچکلی یوردو کیمی شؤهرتلنمیش بیر دیار اولموشدور. یاماجلاری جئیران- جویورلو، دوزلری کؤزلو، بولاقلاری سئوگی نغمه‌لی، داغلاری عظمتلی، ائل- اوبالاری سازلی- سؤزلو، قوجالارینین، جاوانلارینین اوره‌یی قوشمالی، بایاتیلی، آق ساققال‌لارینین، آغ بیرچکلی‌لرینین سینه‌لری حیکمتلی سؤزلر خزینه‌سی اولان بو دیار، شاعرین اوره‌یینجه اولموشدور.
اونون اوره‌یی بو گؤزللیک‌لر بئشییینده نازلانیر و یاراتدیغی نغمه‌لرده هر بیر گؤزللیک اؤز ترواتی ایله نغمه‌لنیر و اوره‌کلری اوخشاییر:
داغلار بولود ده‌لن، دره‌لر درین
نغمه‌لی بولاقلار جوشور سپ – سرین
حئیران اول حوسنونه یاشیل چؤللرین
مئشه‌لردن ایلهام آل قاراداغدا.
«اوشتیبین» کندینه دوشسه گوذارین
یئی قارا انجیرین ،گیلووشا نارین
بو یئرده نباتی سئودی اؤز یارین
یاماجلار اؤرتنده شال قاراداغدا.
«جوان حسین» دؤنوب وطنه باخدی
اوچ قارداش داغلاری گؤیلره قالخدی
«غربتی» چاغلادی، یاندیریب یاخدی
بولبوللر اولدولار لال قاراداغدا.
شیفاهی ادبیاتیمیزین بیللور چشمه‌لریندن سو ایچن حبیب یارادیجیلیغی، خلقی‌لیک، صمیمی‌لیک و طبیعی‌لیک‌له آشیلانمیشدیر. شاعر دؤنه- دؤنه خالق ایفاده‌لریندن، بنزتمه‌لریندن استفاده ائدیر؛ ائله بیر مؤوقعه چاتیر کی، گئتدیکجه اونون اؤز ایفاده‌لری ده خلقی‌لشیر، مودروکلشیر و حئکمتلی سؤزلر سیراسینا داخیل اولا بیلیر:
من اؤز خطالاریما
تجروبه اولدو- دئیه،
خوش نیت‌له باخیرام.
تکجه بوندان قورخورام
بیر دفعه‌لیک عؤمرومو
تجروبه‌ده باتیرام.
بو کیچیک پارچادا نه قده‌ر حیات تجروبه‌سی یاتیبدیر. شاعرین قلمیندن سوزوب گلن بو مودروک سؤزلر، اولو بابالاریمیزین نصیحت‌آمیز سؤزلرینی خاطیرلاتمیرمی؟ حبیب‌ین یارادیجیلیغیندان بو قبیلدن اولان میصراعلاری، بندلری چوخ میثال گتیرمک اولار: میثال اوچون:
دئ نئجه تانی‌ییرسان ایکی اوزلو کیمسه‌نی؟
-ایکی دؤنه سئودیریر ایکی اوزلولر سنی.
بیر دؤنه تاپان زامان
بیرده کی ایتیرنده.
حبیب خالق عادت و عنعنه‌لرینه خور باخمیر، اونلاری متفکر اینسان کیمی قیمتلندیرمه‌یی باجاریر. شاعر بو عادتلری حیاتین طبیعی آخاریلا علاقه ده گورور، و اینانیر کی بو عادت و عنعنه‌لر میللی ذووقون عضوی صورتده باغلیلیغینی گؤستریر. حبیب‌ین درین دوشونجه‌سی، ایتی باخیشی بونلاری یاخشی سئچه بیلیر. حبیب‌ین موضوع دایره‌سی او قده‌ر گئنیش‌دیر کی، اونون یارادیجیلیغی‌نین تحلیلی کیچیک بیر مقاله‌یه سیغان دئییل، من دئیه بیله‌رم، تکجه اونون ایلک یارادیجیلیغی دؤورونه عاید بعضی خصوصیت‌لردن سؤز آچا بیلدیم و سون زامانلار یاراتدیغی اثرلرینه توخونا بیلمه‌دیم.
حبیب‌ین یارادیجیلیغی‌نین بؤیوک بیر ساحه‌سی اوشاق ادبیاتینا حصر اولونوب. حبیب اوشاقلارین اؤز دونیاسینا اویغون شعرلر یازیر. اوشاقلارین گؤزه‌ل اخلاقی سجیه‌لره یئیه‌لنمه‌سینه کؤمک ائدیر. تضادلی دونیانی اوشاقلارین باشا دوشدویو طرزده قلمه آلیر.
من آرتیق سئویملی شاعریمیزه، عزیز دوستوموزا اوزون عؤمور، جان ساغلیغی و یارادیجی حیات آرزولاییرام.
