«قارپیزلاری قوربان کسدیک چیلله گئجه‌سینده»
اسمیرا فواد(فیلولوگیا اوزره فلسفه دوکتورو)
بو یازیمدا داشلاری چوخ سئون، داشلاری ان سئوگیلی یولداشلاری-دوستلاری بیلن، اونلارین دیلینی آنلایان، «داشلارین‌سیررینی بیلمک اوچون داشا چئوریله‌رک کئچمیشلریندن، گله‌جکلریندن اونلارین اؤز دیللرینده دانیشماغی» باجاران «باشینا دولانیرام، داشین اولورام، باشیما دوشورسن، باشیمدان بیتیر داشلار» فلسفه‌سیله یازیب- یارادان گنج بیر شاعیردن – چاغداش گونئی آذربایجان ادبیاتی‌نین تانینمیش نوماینده لریندن اولان رامین جهانگیرزادهدن بحث ائتمک ایسته‌ییرم… و اونون ایچینده بولوندوغوموز زامانلا- فئورال آیی‌نین ایکینجی یاریسی، باشقا سؤزله دئسک، کیچیک چیلله‌نین سون گونلری ایله تام اویغون گلن، داها دوغروسو بؤیوک و کیچیک چیلله‌نین ماهیتی‌نین آچیلماسینا گؤره بیرجه شعیریندن- «قارپیزلانما» شعیریندن…
او، 1978- جی ایلده گونئی آذربایجانین موغان بؤلگه‌سینده دونیایا گؤز آچیب. ایبتیدایی و اورتا مکتبی دوغما یوردوندا بیتیردیکدن سونرا تبریز شهرینده عالی تحصیل آلیب (1997-2001). حاضیردا گونئی آذربایجانین اردبیل شهرینده یاشاییر. بو گونه دک رامینین فقط اوشاقلار اوچون یازدیغی «اولدوز» بیر و ایکی (2004 و 2008-جی ایللرد) چاپ، «گؤزلری گول آچیبدی» (2007)، «آیسودا» (2011)، ” نار» (بیر و ایکی چاپ-2013) آدلی شعیر مجموعه لری ایشیق اوزو گؤروب و کؤرپه فیدانلارا بیر دونیا سئوینج دویغولاری یاشادیب…
2008- جی ایلده نشر ائدیلن «دان یئلی» درگیسی‌نین «تارلا» آدلی اؤزل ساییندا بوتونلوکله اوشاقلارا تقدیم اولونموش شعیرلری توپلایان رامین «بیر آز درینه گئدیرم» آدلی نثر کیتابینی دا ائله همین ایلده چاپ ائتدیرهرک اوخوجولارین ایختییارینا وئریب… «داشلار» آدلی یئنی شعیر مجموعه‌سی ایسه آیب-نین گونئی آذربایجان شؤعبه‌سی‌نین مالیییه دستگی ایله باکیدا ( نورلان» ، 2011) چاپ اولونموشدور. اوچ جیلدلیک «پئشه‌لر» و «عاییلهلر» آدلی دؤرد اوشاق شعیر مجموعه‌سی ایسه حاضیردا چاپ پروسئسینده دیر….
محصولدار شاعیر «دویمورام سنی ایچمکدن» (یئنی ساتیریک شعیرلر)، «مایاللاق» (ساتیریک نثر اثرلری)، «مینیمال ساتیریک شعیر و نثر اثرلری» – بیر و ایکی جیلد، همچنین اوشاقلار اوچون یازدیغی «سئل قیزی» ، «نازلی» ، «الیفبا» ، «دؤرد فصیل» ، «خاللی و آللی»، «قاریشقام»، ” رقملر»، ” بویالار»، ” چییلک»، ” ائلای و ایلکای»، «حیوانلار» (3 جیلدد)، «کوچه»، «تیراختور باسدی قازا»، «دؤرد فصیل»آدلی شعیر، «اورخان و مانی» آدلی حئکایه مجموعه لرینی چاپا حاضیرلاییب…
عونوانیما گؤندردییی عؤمورلوک اوریژیناللیغی ایله دیقتیمی چکدیییندن حاقیندا قلمه آلدیغیم بو یازییا همین عؤمورلویو ده علاوه ائتمه یی و اوخوجولارا پوست مودرنیست شاعیری داها یاخیندان تانیتماغی قرارلاشدیردیم و دوشوندوم کی، اونون خاراکتئرینی اؤزونه مخصوص ترجومه ی-حالینداکی بو میصراعلاردا سرگیلنن فیکیرلردن داها گؤزل آچان ایکینجی بیر واسیطه اولا بیلمز:
«یئکه – یئکه جیرماغیما باخمایین،
چوخ دا یئکه دئییلم:
بویوم 165 Cm،
چکیمیم 60 kg،
آدیم «گونش تانریسینین اوغلو» آنلامینی داشیسا دا،
گونش تانریسینین اوغلو دئییلم…
ساده جه آنامین ایضطیرابلاریندان بوی آتیب بویلانان،
گونشدن چؤرهیی چیخان، بیر اکینچینین بالاسییام.
آیاق یالین بیر اوشاق ایدیم.
بؤیویوب، بؤیویوب،
یئکهلیب، بو گونه دوشموشم…
ایلان ایلینده دونیایا آیاق باسدیغیم اوچون
دیلیمدن زهر تؤکولور…
هردن سورعتله گئدیب اؤزومدن چیخسام دا،
چوخ دا اوزاغا گئدن دئییلم…
تئز قاییدیرام اؤزومه…
رامین مودرن و پوستمودرن اوسلوبدا یازدیغی ماراقلی شعیرلری ایله اوخوجولارین دیقتینی چکمهیی باجاریر. اونون «قارپیزلانما» آدلی یئنی سبکیلی و یئنی بیچیم-لی شعیری 2013- جو ایلین پوئزییا محصولودور. گنج شاعیرین بو شعیری ایلین سونوندا- دئکابر (ارالیق) آیی‌نین 28-ده یایینلاماقدا مقصدی هم ده آذربایجان خالقی‌نین چیلله بایرامینی قوتلاماقدیر…
قئید ائدک کی، ایلین ایکی چیلله‌سی اولور: بؤیوک و کیچیک چیلله لر. 40 گون داوام ائدن بؤیوک چیلله‌نین (21 دئکابر-29 یانوار) ایلک گونو، دئکابرین 20- دن 21- نه کئچن چیلله گئجهسی (شبی- یلدا) 365-366 گونلوک ایلین ان اوزون گئجهسیدیر. سونرا ایسه 20 گونلوک کیچیک چیلله (29 یانوار- 18 فئورال) گلیر. قدیم اینانجلارا گؤره، گونش تانریسی میترانین آنادان اولان گونودور. چونکی همین گوندن سونرا گونلر یاواش- یاواش اوزانماغا باشلاییر، یعنی، همین گئجه خئییر قووه-سی (اهورامزدا) شر قوووه‌سی (اهریمن) ایله کسکین موباریزهسی نتیجهسینده ایشیغین قارانلیق اوزرینده‌سیموولیک غلبه چالیر. بایرامین اساس ایدئیاسی دا بودور. خریستیانلیقدا اساس بایراملاردان اولان میلاد بایرامینین دا چیلله گئجه‌سینه اوخشارلیغی قئید ائدیلیر. چیلله گئجهسی آوستادا قئید اولونان قدیم زرتوشتیلیک بایرامیدیر. بو گئجه اساسن ایراندا (شبی-یئلدا)، تورکییه ده و او تایلی- بو تایلی آذربایجانین موختلیف شهرلرینده- اورمو، تبریز، اردبیل، زنجان، خوی، شبستر، ماراغا، ناخچیوان، شکی، گنجه ده، همچنین کندلریمیزده بو گئجه نی خوصوصی شؤوقله قئید ائدیرلر.
چیلله گئجه‌سینده قارین یاغماسی یئنی ایلده محصولون بول اولاجاغینی شرطلندیرن علامتدار بیر حادیثه ساییلیر و بو حقیقت اینسانلارا سئوینج، اطرافا ایسه حزین بیر ساکیتلیک، تمیزلیک، پاکلیق گتیریر. همین گئجه عاییله عوضولری، قوهوم- قارداش، دوست- تانیش بیر یئره ییغیشیر، صمیمی مجلیس قورور و ایلین ان اوزون گئجه‌سینی نؤو ع به نؤوع مئیوه- نار، آلما، هئیوا، پورتاغال، نارینگی و…، موختلیف شیرنیاتلار- قوز حالواسی، کؤک حالواسی، پاخلاوا، قوز، فیندیق، بورانی، گونهباخان تومو و …. یئمکله قئید ائدیر و صوبحه دک اویاق قالیر، سانکی زامانین اوزونلوغونا مئیدان اوخویاراق گویا اونو قیسالدیرلار. بو گئجهنین ان اهمیتلی خصوصیلریندن بیری ایسه قارپیزدیر. بئله کی، هر عاییله همین گئجه موطلق بیر قارپیز کسمهلیدیر. اگر یئنی ائولنن-عاییله قورانلار وارسا، اونلارا دا والیدئینلری قارپیز هدیه ائدیرلر. چیلله گئجهسی تؤرنلری خالق شعیرینده ده خوصوصی اولاراق وصف اولونموشدور:
قوووب قیشی، آیازی،
کسدیک چیلله قارپیزی.
آللاه یئتیرسین روزی
ائل قالماسین تامارزی…(http://www.dgtyb.org/news)
بو تصویرلر، گؤروندویو کیمی، رامین جهانگیرزاده شعیرینه تصادوفن گلمهییب. تصویر عنعنهویدیر، آما عنعنهوییه یاناشما طرزی تامامیله یئنیدیر. یئنی تفککورلو مودرنیست شاعیر «قارپیزلانما» شعیرینی محض چیلله گئجهسی هر بیر تورکون ائوینه سئوینج گتیرن ایچی قان کیمی قیپقیرمیزی قارپیزلارا- چیلله قارپیزلارینا تقدیم ائتدی. عینی زاماندا وطنداشی اولماغی باجاران شاعیر بو اوزون گئجه ده کیمسه‌سیز، یالقیز و یوواسیز قوشلاری، یوردسوز، ائوسیز-ائشیکسیز قارینداشلارینی دا اونوتماییب، بو اوریژینال اثری اونلارا دا عونوانلاییب… لاکین شاعیرین اساس حادیثه یه موناسیبتی ائله بیرینجی بندده، بیچاغی چکن کیمی چیلله قارپیزینین جیرهاجیرلا کسیلمهسی، قاپقارا قارپیزلاردان آخان قیرمیزی سویون اورکدن آخان قانا بنزهدیلمهسیله بیتیر، سونرا ایسه یاشادیغی حیاتین رئاللیقلارینا سؤیکنن فردی دوشونجه و یوزوملاری‌سیرالانیر:
پیچاق چک! جیرهاجیر دوشه جک!
باخ! قارا قارپیزلارین دا اورهییندن
قان سوزولهجک!..
تورکییه ده چیلله گئجهسی، ینی ایلین ان اوزون، ان قارانلیق گئجهسی ایله باغلی عوثمانلی ایمپئراطورلوغو دؤنمینده یارانمیش بیر بیت گونوموزه دک یاشاماقدادیر. بئیتین مؤلیفی ماراقلی پارالئللر آپاریر و قئید ائدیر کی، بو ظولمت گئجهنین اوزونلوغونو، نئچه اوزوجو ساعات چکدییینی غمه توش گلنلر، دؤزولمز کدره موبتلا اولانلار بیلر، یعنی دردلی اینسانین گئجهسی بیتمز، سحری آچیلماز:
شئب-ی یئلدایی مونجیم ایله موواککیت نئ بیلیر
موپتئلا-یی گاما سور کیم گئجئلئر کاچ ساعات؟
Şeb-i yeldayı müneccim ile muvakkit ne bilir
Müptela-yı gama sor kim geceler kaç saat? (http://www.dgtyb.org/news)
عینی معنانی تورکوستانین اونلو شاعیری ایسهاک خان عیبرتین «آهیمین توستوسوندن حیاتیم، یئلدا گئجهسی تک قارا اولوبدور» بئیتینده ده ایزله مک ایمکانینی ائتنوقراف عالیم گوللو یول اوغلو «21 دئکابر – چیلله گئجهسی» یازیسیندا (www.ayna.az) یارادیب. شاعیر نؤوبتی بئیتده یاشادیغی جمعیتده موشاهیده ائتدییی پوست مودرنیست مؤوقعیینی سرگیله ییر:
قولتوقلاریندا قارپیز گزدیرنلر
دونیانی قارپیزلا آلماق ایسته ییرلر
میصراعلاردا حدسیز لووغالانان یالانچی ایشبازلار نظرده توتولور. بئله آداملار فرسیز،سیماسیز، یالتاق اینسانلار طرفیندن او قدر یئرسیز تعریف یاغیشینا توتولور، «قولتوقلارینا قارپیز وئریلیر» کی، بو ایشبازلار قارپیز کیمی شیشیرلر و دونیانی آیاقلاری آلتیندا سانیرلار و هر شئیه کوی- کلکله نایل اولا بیله جکلرینی دوشونورلر. «بیر الده ایکی قارپیز توتماق اولماز» آتا سؤزونو یاخشی بیلسه ده، رامین، اصل پوست مودرنیست- یئنیلیکچی و اسکیجی- کلاسسیک طرزلرین هر ایکیسینی بیر الده توتماغی باجاریر. آنجاق بو ایکی جهتین وحدتیندن یئنی تفککورون ایشیغیندا یارانان فیکرین ماهیتینه وارماق او قدر ده آسان اولمور. محض بو سببدن کلمنت قریبرق یازیردی کی، «یوکسک صنعت یاراتماق عادتن چتین و اوزوجو بیر ایشدیر، آما مودرنیزمده یوکسک صنعتی آنلاماق یاراتماقدان دا چتیندیر.»
قارپیزلانماغینیزی دیلیملهییب یئدیم
کئچل اولماقدان قورخوب
قابیغینی یئمکدن چکیندیم
«هر بیر شخص، هر بیر شئی، هر بیر علاقه موطلق شکیلده ایستهنیلن باشقا شئیی معنالاندیرا بیلر» دئییب والتر بنیامین…
شعیرده بو معنالاندیرمانین عؤهده‌سیندن باجاریقلا گلن شاعیر قارپیزلانان- یئرسیز لووغالانان آداملارین بو جهتینی دیلیملنن قارپیز کیمی بیر آنداجا هئچلییه قوووشدورور… و… «کئچل اولماقدان قورخوب قابیغینی یئمکدن چکینمک» مسأله‌سینه گلیر… بعضیلری ائله-دیکلرینی او قدر دیله گتیریب باشا قاخینج ائدیرلر کی، دئمک اولار، «او شخصین باشینی کئچل ائدیرلر.» بو مسأله یه دیقت چکن رامینین اینسانین کئچللییینی قارپیزین هامار سطحینه بنزتمهسیله یاراتدیغی تشبیه ده دیقت چکیر.
«قارپیزلاری یئیندن سونرا، توملارینی یئمه یین! یازیقسیز! قارپیزلارا باغلانارسیز!» تؤوصیه‌سی وئریلن سونراکی میصراعلارین آلت قاتینداکی فیکیرلر ده آسان آنلاشیلمیر. یئدییین توخوملار ایچینده جوجرر، قارپیزلاشارسان…ایهامی ایله اصلینده هر شئیین، بوتون حیاتین- تورکلویون، آزادلیغین توخومدان جوجریب بوی وئردییینی کینایه آمیز طرزده اوخوجولارینا چاتدیران یئنیلیکچی شاعیر بو ایشده بلکه ده آرتیق گئجیکدیییمیزی «تاغلارینیز چورویوب، داها قارپیزلاریزین اورلانماغی‌نین واختی چاتیب…» سطیرلرینده سرگیله ییر…
خالق دئییملرینه، فولکلورون قیزیل صحیفهلری اولان اینانجلارا سؤیکنمه اونون ادبی عنعنه لر بوخچاسی‌نین اوستونده پرواز ائتدییینین گؤسترگه‌سیدیر. بو گون ده بو اینانج یاشاییر، قارپیزی کسرکن نیت توتوب «نمنمه» دئییلن آرخا حیصهسینی دؤرد یئره بؤلوب قاریشدیراراق یئره آتیرلار. اگر اوچو بیر، بیری ده آیری دوشرسه نیتین گئرچک اولاجاق… بو اینانجین اونون قلمینده کی عکس- صداسی دا چوخ ایلگینجدیر:
قارپیزین نمنمنه‌سینی کسین!
دؤرد یئره بؤلون!
سونرا اوووجلاریزین ایچینده قاریشدیرین
آتین یئره!
باختیز آچیلاجاق!
تک دوشسه!
ـ «قارپیز ساتیرسیز… قارپیز آلیرسیز… هئچ بیلیرسیزمی، آلیب ساتدیغینیز قارپیزلار اؤز ایچلرینی یئییرلر؟!» – دئدییینده ده حاقلیدیر شاعیر، چونکی بعضاً قارپیزلاری کسرکن ایچی‌نین بوشالیب توملارینین تؤکولدویونه تصادوف ائدیلیر و بو بیر قارپیز- محصول عؤمرودور، کسیلمه واختی کئچینجه خاراب اولور، آما بو سواللا شعیرین آلت قاتینداکی معنا حاقیندا فهم له دوشونمه یه یؤنهلندیریر اوخوجوسونو – « – ای قولتوغو قارپیزلیلار، یالانچی قهرمانلار، ایچی و باچی بوش‌سییاستچیلر، گرافومن لر اینسانلاری، خالقی همین بوشلوغا-هئچ لییه- بدبخت لییه سوروکله ییرسینیز، چکیلین معناسیز مؤوقعیینیزدن!!! ایبراهیم سئل رامین جهانگیرزادهنین مدرن شعیرلری حاقیندا رئسئنزییاسیندا اونو موعاصیر شاعیر آدلاندیریر و موعاصیر شعیرین اؤزللیکلرینی بئله شرح ائدیر: «موعاصیر شعیرده میفله بو گونون میستیک مؤعجیزه لری، ایررئاللیقلا ان رئال حیات گؤرونتولری، زامان و زامانسیزلیق بیر آرایا گلیر. دونیانین اوبرازی یارانیر و بو دونیا اوبرازیندا یئر وطنداشی شاعیرین اؤز دونیاسینی سئیر ائدیرسن (diasportv.com)» دوغرو فیکیردیر، رامین سون بندده یئنه ده خالقی‌نین میفولوژی(اسطوره شوناسلیق) گؤروشلرینه باش وورور، قوربان بایرامی ایله باغلی صحنه یه چیلله قارپیزلارینی گتیریر و اونلاری قوربان کسیب اؤز دونیاسینین سطیرآلتی منظره‌سینی جیزیب:- بلکه بو قوربانلار قبولا کئچر، تانری قارا گئجهلرین اوزونلوغونو گؤدلدر و گونئی خالقی آزادلیغینا قوووشار!
قارپیزلاری قوربان کسدیک
چیلله گئجه‌سینده
بلکه تانری گئجهمیزی گودلتدی…
تکجه «قارپیزلانما» شعیری‌نین قیساجا تحلیلیندن گؤروندویو کیمی، رامین جهانگیرزاده موعاصیر- مودرن، عئینی زاماندا پوست مودرنیست شاعیردیر. او، گونئی آذربایجان تورکجه‌سی‌نین اؤزللییینی قورویاراق اؤزونه مخصوص شیرینلیکده فیکری‌نین ایفاده‌سینه نایل اولا بیلیر. دویغوسال و فهم صاحیبی اولان هر بیر اوخوجونون آنلایا بیله جه یی بیچیمده و مضموندا یازدیغی شعیرلرده زامانین نبضینی، دؤورون ریتمینی توتور، حیاتین گئرچک لیک لرینی عکس ائتدیریر، رئاللیقلا رئاللیغی قوووشدورور.
