«قارپیزلاری قوربان کسدیک چیلله گئجه‌سینده»
اسميرا فواد(فيلولوگيا اوزره فلسفه دوکتورو)
بو يازيمدا داشلاري چوخ سئون، داشلاري ان سئوگيلي يولداشلاري-دوستلاري بيلن، اونلارين ديليني آنلايان، «داشلارين‌سیرريني بيلمک اوچون داشا چئوريله‌رک کئچميشلريندن، گله‌جکلريندن اونلارين اؤز ديللرينده دانيشماغي» باجاران «باشينا دولانيرام، داشين اولورام، باشيما دوشورسن، باشيمدان بيتير داشلار» فلسفه‌سيله يازيب- يارادان گنج بير شاعيردن – چاغداش گونئي آذربايجان ادبياتي‌نين تانينميش نوماينده لريندن اولان رامين جهانگيرزادهدن بحث ائتمک ايسته‌ییرم… و اونون ايچينده بولوندوغوموز زامانلا- فئورال آيي‌نین ايکينجي ياريسي، باشقا سؤزله دئسک، کيچيک چيلله‌نین سون گونلري ايله تام اويغون گلن، داها دوغروسو بؤيوک و کيچيک چيلله‌نین ماهيتي‌نین آچيلماسينا گؤره بيرجه شعيريندن- «قارپيزلانما» شعیريندن…
او، 1978- جي ايلده گونئي آذربايجانين موغان بؤلگه‌سینده دونيايا گؤز آچيب. ايبتيدايی و اورتا مکتبي دوغما يوردوندا بيتيرديکدن سونرا تبريز شهرينده عالي تحصيل آليب (1997-2001). حاضيردا گونئي آذربايجانين اردبيل شهرينده ياشايير. بو گونه دک رامینين فقط اوشاقلار اوچون يازديغي «اولدوز» بير و ايکي (2004 و 2008-جي ايللرد) چاپ، «گؤزلري گول آچيبدي» (2007)، «آيسودا» (2011)، ” نار» (بير و ايکي چاپ-2013) آدلي شعیر مجموعه لري ايشيق اوزو گؤروب و کؤرپه فيدانلارا بير دونيا سئوينج دويغولاري ياشاديب…
2008- جي ايلده نشر ائديلن «دان يئلي» درگيسي‌نین «تارلا» آدلي اؤزل ساييندا بوتونلوکله اوشاقلارا تقدیم اولونموش شعیرلري توپلايان رامين «بير آز درينه گئديرم» آدلي نثر کيتابيني دا ائله همين ايلده چاپ ائتديرهرک اوخوجولارين ايختييارينا وئريب… «داشلار» آدلي يئني شعیر مجموعه‌سی ايسه آيب-نین گونئي آذربايجان شؤعبه‌سی‌نین ماليييه دستگي ايله باکيدا ( نورلان» ، 2011) چاپ اولونموشدور. اوچ جيلدليک «پئشه‌لر» و «عاييلهلر» آدلي دؤرد اوشاق شعیر مجموعه‌سی ايسه حاضيردا چاپ پروسئسينده دير….
محصولدار شاعير «دويمورام سني ايچمکدن» (يئني ساتيريک شعیرلر)، «ماياللاق» (ساتيريک نثر اثرلري)، «مينيمال ساتيريک شعیر و نثر اثرلري» – بير و ايکي جيلد، همچنین اوشاقلار اوچون يازديغي «سئل قيزي» ، «نازلي» ، «اليفبا» ، «دؤرد فصيل» ، «خاللي و آللي»، «قاريشقام»، ” رقملر»، ” بويالار»، ” چييلک»، ” ائلاي و ايلکاي»، «حيوانلار» (3 جيلدد)، «کوچه»، «تيراختور باسدي قازا»، «دؤرد فصيل»آدلي شعیر، «اورخان و ماني» آدلي حئکایه مجموعه لريني چاپا حاضيرلاييب…
عونوانيما گؤندردییی عؤمورلوک اوريژينالليغي ايله ديقتيمي چکدیییندن حاقيندا قلمه آلديغيم بو يازييا همين عؤمورلویو ده علاوه ائتمه یی و اوخوجولارا پوست مودرنيست شاعيري داها ياخيندان تانيتماغي قرارلاشديرديم و دوشوندوم کي، اونون خاراکتئريني اؤزونه مخصوص ترجومه ي-حالينداکي بو ميصراعلاردا سرگيلنن فيکيرلردن داها گؤزل آچان ايکينجي بير واسيطه اولا بيلمز:
«يئکه – يئکه جيرماغيما باخمايين،
چوخ دا يئکه دئييلم:
بويوم 165 Cm،
چکيمیم 60 kg،
آديم «گونش تانريسي‌نین اوغلو» آنلاميني داشيسا دا،
گونش تانريسينين اوغلو دئييلم…
ساده جه آنامين ایضطيرابلاريندان بوي آتيب بويلانان،
گونشدن چؤرهیي چيخان، بير اکينچينين بالاسييام.
آياق يالين بير اوشاق ايديم.
بؤيويوب، بؤيويوب،
يئکهليب، بو گونه دوشموشم…
ايلان ايلينده دونيايا آياق باسديغيم اوچون
ديليمدن زهر تؤکولور…
هردن سورعتله گئديب اؤزومدن چيخسام دا،
چوخ دا اوزاغا گئدن دئييلم…
تئز قاييديرام اؤزومه…
رامين مودرن و پوستمودرن اوسلوبدا يازديغي ماراقلي شعیرلري ايله اوخوجولارين ديقتيني چکمهیی باجارير. اونون «قارپيزلانما» آدلي يئني سبکيلي و يئني بيچيم-لي شعیري 2013- جو ايلين پوئزييا محصولودور. گنج شاعيرين بو شعیري ايلين سونوندا- دئکابر (اراليق) آيي‌نین 28-ده يايينلاماقدا مقصدي هم ده آذربايجان خالقي‌نین چيلله بايراميني قوتلاماقدير…
قئيد ائدک کي، ايلين ايکي چيلله‌سی اولور: بؤيوک و کيچيک چيلله لر. 40 گون داوام ائدن بؤيوک چيلله‌نین (21 دئکابر-29 يانوار) ايلک گونو، دئکابرين 20- دن 21- نه کئچن چيلله گئجه‌سی (شبي- يلدا) 365-366 گونلوک ايلين ان اوزون گئجهسيدير. سونرا ايسه 20 گونلوک کيچيک چيلله (29 يانوار- 18 فئورال) گلير. قديم اينانجلارا گؤره، گونش تانریسی ميترانين آنادان اولان گونودور. چونکي همين گوندن سونرا گونلر ياواش- ياواش اوزانماغا باشلايير، يعني، همين گئجه خئيير قووه-سي (اهورامزدا) شر قوووه‌سی (اهريمن) ايله کسکين موباريزهسي نتيجهسينده ايشيغين قارانليق اوزرينده‌سیمووليک غلبه چالير. بايرامين اساس ايدئياسي دا بودور. خريستيانليقدا اساس بايراملاردان اولان ميلاد بايرامينين دا چيلله گئجه‌سینه اوخشارليغي قئيد ائديلير. چيلله گئجه‌سی آوستادا قئيد اولونان قديم زرتوشتيليک بايراميدير. بو گئجه اساسن ايراندا (شبي-يئلدا)، تورکييه ده و او تايلي- بو تايلي آذربايجانين موختليف شهرلرينده- اورمو، تبريز، اردبيل، زنجان، خوي، شبستر، ماراغا، ناخچيوان، شکي، گنجه ده، همچنین کندلريميزده بو گئجه ني خوصوصي شؤوقله قئيد ائديرلر.
چيلله گئجه‌سینده قارين ياغماسي يئني ايلده محصولون بول اولاجاغيني شرطلنديرن علامتدار بير حاديثه ساييلير و بو حقیقت اينسانلارا سئوينج، اطرافا ايسه حزين بير ساکيتليک، تميزليک، پاکليق گتيرير. همين گئجه عاييله عوضولري، قوهوم- قارداش، دوست- تانيش بير يئره ييغيشير، صميمي مجليس قورور و ايلين ان اوزون گئجه‌سیني نؤو ع به نؤوع مئيوه- نار، آلما، هئيوا، پورتاغال، نارينگي و…، موختليف شيرنياتلار- قوز حالواسي، کؤک حالواسي، پاخلاوا، قوز، فينديق، بورانی، گونهباخان تومو و …. يئمکله قئيد ائدير و صوبحه دک اوياق قالير، سانکي زامانين اوزونلوغونا مئيدان اوخوياراق گويا اونو قيسالديرلار. بو گئجه‌نین ان اهميتلي خصوصیلریندن بيري ايسه قارپيزدير. بئله کي، هر عاييله همين گئجه موطلق بير قارپيز کسمهليدير. اگر يئني ائولنن-عاييله قورانلار وارسا، اونلارا دا واليدئينلري قارپيز هديه ائديرلر. چيلله گئجهسي تؤرنلري خالق شعیرينده ده خوصوصي اولاراق وصف اولونموشدور:
قوووب قيشي، آيازي،
کسديک چيلله قارپيزي.
آللاه يئتيرسين روزي
ائل قالماسين تامارزي…(http://www.dgtyb.org/news)
بو تصویرلر، گؤروندويو کيمي، رامين جهانگيرزاده شعیرينه تصادوفن گلمهييب. تصویر عنعنهويدير، آما عنعنهوييه ياناشما طرزی تاماميله يئنيدير. يئني تفککورلو مودرنيست شاعير «قارپيزلانما» شعیريني محض چيلله گئجه‌سی هر بير تورکون ائوينه سئوينج گتيرن ايچي قان کيمي قيپقيرميزي قارپيزلارا- چيلله قارپيزلارينا تقدیم ائتدي. عيني زاماندا وطنداشي اولماغي باجاران شاعير بو اوزون گئجه ده کيمسه‌سیز، يالقيز و يوواسيز قوشلاري، يوردسوز، ائوسيز-ائشيکسيز قارينداشلاريني دا اونوتماييب، بو اوريژينال اثري اونلارا دا عونوانلاييب… لاکين شاعيرين اساس حاديثه يه موناسيبتي ائله بيرينجي بندده، بيچاغي چکن کيمي چيلله قارپيزينين جيرهاجيرلا کسيلمهسي، قاپقارا قارپيزلاردان آخان قيرميزي سويون اورکدن آخان قانا بنزهديلمهسيله بيتير، سونرا ايسه ياشاديغي حياتين رئالليقلارينا سؤيکنن فردي دوشونجه و يوزوملاري‌سیرالانير:
پيچاق چک! جيرهاجير دوشه جک!
باخ! قارا قارپيزلارين دا اورهیيندن
قان سوزولهجک!..
تورکييه ده چيلله گئجه‌سی، يني ايلين ان اوزون، ان قارانليق گئجه‌سی ايله باغلي عوثمانلي ايمپئراطورلوغو دؤنمينده يارانميش بير بيت گونوموزه دک ياشاماقدادير. بئيتين مؤليفي ماراقلي پارالئللر آپارير و قئيد ائدير کي، بو ظولمت گئجهنين اوزونلوغونو، نئچه اوزوجو ساعات چکدیییني غمه توش گلنلر، دؤزولمز کدره موبتلا اولانلار بيلر، يعني دردلي اينسانين گئجهسي بيتمز، سحري آچيلماز:
شئب-ي يئلدايي مونجيم ايله موواککيت نئ بيلير
موپتئلا-يي گاما سور کيم گئجئلئر کاچ ساعات؟
Şeb-i yeldayı müneccim ile muvakkit ne bilir
Müptela-yı gama sor kim geceler kaç saat? (http://www.dgtyb.org/news)
عيني معناني تورکوستانين اونلو شاعيري ايسهاک خان عيبرتين «آهيمين توستوسوندن حياتيم، يئلدا گئجه‌سی تک قارا اولوبدور» بئيتينده ده ايزله مک ايمکانيني ائتنوقراف عاليم گوللو يول اوغلو «21 دئکابر – چيلله گئجه‌سی» يازيسيندا (www.ayna.az) ياراديب. شاعير نؤوبتي بئيتده ياشاديغي جمعيتده موشاهيده ائتدییی پوست مودرنيست مؤوقعييني سرگيله يير:
قولتوقلاريندا قارپيز گزديرنلر
دونياني قارپيزلا آلماق ايسته ييرلر
ميصراعلاردا حدسيز لووغالانان يالانچي ايشبازلار نظرده توتولور. بئله آداملار فرسيز،سیماسيز، يالتاق اينسانلار طرفيندن او قدر يئرسيز تعريف ياغيشينا توتولور، «قولتوقلارينا قارپيز وئريلير» کي، بو ايشبازلار قارپيز کيمي شيشيرلر و دونياني آياقلاري آلتيندا سانيرلار و هر شئيه کوي- کلکله نايل اولا بيله جکلريني دوشونورلر. «بير الده ايکي قارپيز توتماق اولماز» آتا سؤزونو ياخشي بيلسه ده، رامين، اصل پوست مودرنيست- يئنيليکچي و اسکيجي- کلاسسيک طرزلرين هر ايکيسيني بير الده توتماغي باجارير. آنجاق بو ايکي جهتين وحدتيندن يئني تفککورون ايشيغيندا يارانان فيکرين ماهيتينه وارماق او قدر ده آسان اولمور. محض بو سببدن کلمنت قريبرق يازيردي کي، «يوکسک صنعت ياراتماق عادتن چتين و اوزوجو بير ايشدير، آما مودرنيزمده يوکسک صنعتي آنلاماق ياراتماقدان دا چتيندير.»
قارپيزلانماغينيزي ديليملهييب يئديم
کئچل اولماقدان قورخوب
قابيغيني يئمکدن چکينديم
«هر بير شخص، هر بير شئي، هر بير علاقه موطلق شکيلده ايستهنيلن باشقا شئيي معنالانديرا بيلر» دئييب والتر بنيامين…
شعیرده بو معنالانديرمانين عؤهده‌سیندن باجاريقلا گلن شاعير قارپيزلانان- يئرسيز لووغالانان آداملارين بو جهتيني ديليملنن قارپيز کيمي بير آنداجا هئچلييه قوووشدورور… و… «کئچل اولماقدان قورخوب قابيغيني يئمکدن چکينمک» مسأله‌سینه گلير… بعضيلري ائله-ديکلريني او قدر ديله گتيريب باشا قاخينج ائديرلر کي، دئمک اولار، «او شخصين باشيني کئچل ائديرلر.» بو مسأله يه ديقت چکن رامينين اينسانين کئچلليیيني قارپيزين هامار سطحينه بنزتمهسيله ياراتديغي تشبیه ده ديقت چکير.
«قارپيزلاري يئيندن سونرا، توملاريني يئمه یين! يازيقسيز! قارپيزلارا باغلانارسيز!» تؤوصیه‌سی وئريلن سونراکي ميصراعلارين آلت قاتينداکي فيکيرلر ده آسان آنلاشيلمير. يئدییین توخوملار ايچينده جوجرر، قارپيزلاشارسان…ايهامي ايله اصلينده هر شئيين، بوتون حياتين- تورکلویون، آزادليغين توخومدان جوجريب بوي وئردیییني کینایه آمیز طرزده اوخوجولارينا چاتديران يئنيليکچي شاعير بو ايشده بلکه ده آرتيق گئجيکدیییميزي «تاغلارينيز چورويوب، داها قارپيزلاريزين اورلانماغي‌نین واختي چاتيب…» سطيرلرينده سرگيله يير…
خالق دئييملرينه، فولکلورون قيزيل صحيفهلري اولان اينانجلارا سؤيکنمه اونون ادبي عنعنه لر بوخچاسي‌نین اوستونده پرواز ائتدییینين گؤسترگه‌سیدير. بو گون ده بو اينانج ياشايير، قارپيزي کسرکن نيت توتوب «نمنمه» دئييلن آرخا حيصهسيني دؤرد يئره بؤلوب قاريشديراراق يئره آتيرلار. اگر اوچو بير، بيري ده آيري دوشرسه نيتين گئرچک اولاجاق… بو اينانجين اونون قلمينده کي عکس- صداسي دا چوخ ايلگينجدير:
قارپيزين نمنمنه‌سیني کسين!
دؤرد يئره بؤلون!
سونرا اوووجلاريزين ايچينده قاريشديرين
آتين يئره!
باختيز آچيلاجاق!
تک دوشسه!
ـ «قارپيز ساتيرسيز… قارپيز آليرسيز… هئچ بيليرسيزمي، آليب ساتديغينيز قارپيزلار اؤز ايچلريني يئييرلر؟!» – دئدییینده ده حاقليدير شاعير، چونکي بعضاً قارپيزلاري کسرکن ايچي‌نین بوشاليب توملارينين تؤکولدويونه تصادوف ائديلير و بو بير قارپيز- محصول عؤمرودور، کسيلمه واختي کئچينجه خاراب اولور، آما بو سواللا شعیرين آلت قاتينداکي معنا حاقيندا فهم له دوشونمه يه يؤنهلنديرير اوخوجوسونو – « – اي قولتوغو قارپيزليلار، يالانچي قهرمانلار، ايچي و باچي بوش‌سیياستچيلر، گرافومن لر اينسانلاري، خالقي همين بوشلوغا-هئچ لييه- بدبخت لييه سوروکله ييرسينيز، چکيلين معناسيز مؤوقعيينيزدن!!! ايبراهيم سئل رامين جهانگيرزادهنين مدرن شعیرلري حاقيندا رئسئنزيياسيندا اونو موعاصير شاعير آدلانديرير و موعاصير شعیرين اؤزلليکلريني بئله شرح ائدير: «موعاصير شعیرده ميفله بو گونون ميستيک مؤعجيزه لري، ايررئالليقلا ان رئال حيات گؤرونتولري، زامان و زامانسيزليق بير آرايا گلير. دونيانين اوبرازي يارانير و بو دونيا اوبرازيندا يئر وطنداشي شاعيرين اؤز دونياسيني سئير ائديرسن (diasportv.com)» دوغرو فيکيردير، رامين سون بندده يئنه ده خالقي‌نین ميفولوژي(اسطوره شوناسلیق) گؤروشلرينه باش وورور، قوربان بايرامي ايله باغلي صحنه يه چيلله قارپيزلاريني گتيرير و اونلاري قوربان کسيب اؤز دونياسينين سطيرآلتي منظره‌سیني جيزيب:- بلکه بو قوربانلار قبولا کئچر، تانري قارا گئجهلرين اوزونلوغونو گؤدلدر و گونئي خالقي آزادليغينا قوووشار!
قارپيزلاري قوربان کسديک
چيلله گئجه‌سینده
بلکه تانري گئجهميزي گودلتدي…
تکجه «قارپيزلانما» شعیري‌نین قيساجا تحليليندن گؤروندويو کيمي، رامين جهانگيرزاده موعاصير- مودرن، عئيني زاماندا پوست مودرنيست شاعيردير. او، گونئي آذربايجان تورکجه‌سی‌نین اؤزلليیيني قوروياراق اؤزونه مخصوص شيرينليکده فيکري‌نین ايفاده‌سینه نايل اولا بيلير. دويغوسال و فهم صاحیبي اولان هر بير اوخوجونون آنلايا بيله جه یي بيچيمده و مضموندا يازديغي شعیرلرده زامانين نبضيني، دؤورون ريتميني توتور، حياتين گئرچک ليک لريني عکس ائتديرير، رئاللیقلا رئالليغي قوووشدورور.