آغری
رامیز رؤوشن- کؤچورن: حمید بخشمند
اسکندر داعوادان دوققوز ایل قاباق ائولنمیشدی، اوشاغی اولمامیشدی. گئتدی داعوایا، دوققوز آی سونرا مکتوب آلدی کی، اوغلو اولوب.
اوّل سئویندی. سونرا اوره‌یینه نه دامدیسا کئفی پوزولدو؛ دوردوغو یئرده آغلاماق توتوردو، گؤزوندن یاش آخیردی.
کوماندیر[۱] سوروشدو:
– نییه آغلاییرسان؟
اسکندر دئدی:
– اوغلوم اولوب. دوققوز ایل اولماییب، من داعوایا گئدن کیمی اولوب.
– اوغلون اولوب، لاپ یاخشی. دا نییه آغلاییرسان؟
اسکندر دئدی:
– قورخورام اؤلدوره‌لر، اوغلومو گؤرمه‌یَم.
کوماندیرین اونا یازیغی گلدی، دئدی:
– مکتوب یاز، اوغلونون شکلینی گؤندرسینلر.
و اسکندر کوماندیره دئمه‌دی کی، کند یئرینده شکیل چکدیرمک نه بویدا ایشدی. اوشاغی گرک آپارالار رایونا[۲]. رایون‌نان کندین آراسی دا بیر دونیا یولدو. رایوندا دا کی، ایندی شکیل چکن تاپیلا، یا تاپیلمایا.
اسکندر کوماندیره هئچ نه دئمه‌دی، آنجاق یادینا داعوادان اوچ- دؤرد ایل قاباق اؤزونون شکیل چکدیرمه‌یی دوشدو. اسکندر او شکیلی رایوندا یوخ، شهرده چکدیرمیشدی. گئتمیشدی شکیل چکیلن یئره. شکیل چکیلن یئرده هره‌سی دیوارین یاریسی بویدا ایکی یئکه شکیل واردی. بیرینده بیر آدام چکمیشدیلر، آلتیندا آت، الینده قیلینج، چینینده توفنگ. آمما چینی‌نین اوستونده باشی یوخ ایدی، باشی‌نین یئرینده دئشیک واردی.
اسکندره دئدیلر:
– کئچ او شکلین دالینا، آیاغی‌نین آلتینا ستول قوی، قالخ، باشینی او دئشیکدن چیخارت، شکلینی چکک. بو آت دا سنینکی اولسون، قیلینج دا، توفنگ ده…
اسکندری اوشاق واختی بیر دفه آت ییخمیشدی، ائله او قورخاندی کی آتدان قورخوردو.
و اسکندر باشینی او بیری شکیلده‌کی آدامین چینی‌نین اوستونده‌کی دئشیکدن چیخارتدی. او آدام یئکه‌پرین بیری‌یدی. نهنگ بیر شتانقی[۳] دا قالدیریب ساخلامیشدی باشی‌نین اوستونده. باشی‌نین اوستونده دئینده کی، باشی یوخ ایدی و اسکندر اؤز باشینی همین آدامین چینی‌نین اوستونده‌کی دئشیکدن چیخارداندان سونرا او شتانق قالدی اسکندرین باشی‌نین اوستونده.
اسکندر گؤزونو دولاندیریب شکیلده‌کی او یئکه‌پر آدامین آیاقلارینا، قوللارینا باخدی، فیکیرلشدی کی، بیر آزدان بو آیاقلار، قوللار اؤزونونکی اولاجاق، بَه- بَه ائله‌ییب آغزینی مارچیلداتدی. سونرا گؤزونو دولاندیریب باشی‌نین اوستونده‌کی شتانقا باخدی و باشی‌نین توکلری بیز- بیز اولدو. ظالیم اوغلونون شتانقی هئچ ائله بیل شکیل دئییلدی، دوغروچویدو. اسکندر فیکیرلشدی کی، آی آللاه، ایندی بو شتانق دوغروچو اولا، دوشه باشینا، خوردخشیل ائله‌یر.
و شکیل چکنه دئدی کی:
– تئز اول، چک گؤروم، باغریم یاریلدی.
شکیل چکن آپاراتی چیققیلداتدی و هیریلدادی.
اسکندر باشینی او شتانقین آلتینداکی دئشیکدن چیخارتدی و راحات نفس آلدی.
اسکندر همین شکلی آپاردی کنده.
اسکندرگیلده نوحدان قالما بیر دیوار گوزگوسو واردی. گوزگونو دیواردان دوشورتدو، اوزوقویلو آتدی صاندیغین ایچینه، صاندیغین آغزینی دا قیفیللادی و همین شکیلی ووردو گوزگونون یئرینه.
اسکندر چؤل ایشیندن قاییداندا همین شکیلده‌کی پهلوان اسکندره باخیردی، او دقیقه یورغونلوغو جانیندان چیخیردی. سوفره‌یه چؤرک گلنده همین شکیله باخیردی، ایشتاهی ایکی‌قات آرتیردی. داعوایا گئدن گون آخیرینجی کَره همین شکیله باخدی و آروادینا دئدی کی:
– قورخما، منه گولـله باتماز!..
آنجاق ایندی اسکندرین اوره‌یینه داممیشدی کی، اؤله‌جک. اؤله‌جک، اوغلونو گؤرمَیه‌جک.
و گونلرین بیر گونو اسکندر سنگرده، ائله اوتوردوغو یئرده‌جه یوخولامیشدی، توفنگی ده قوجاغیندا، بیردن یوخودا همین شکیل چکیلن یئری گؤردو.
اوردا، اوتاغین اورتاسیندا یئکه بیر شکیل واردی، او شکیلده بیر بئشیک چکمیشدیلر، بئشیکده ده بیر اوشاق. اوشاغین چینی‌نین اوستونده باشی یوخ ایدی، دئشیک واردی.
و قاپی آچیلیردی، اسکندرین آروادی قوجاغیندا اوشاق گیریردی ایچه‌ری، کئچیردی شکیلین دالینا، قوجاغینداکی اوشاغین باشینی شکیلده‌کی اوشاغین چینی‌نین اوستونده‌کی دئشیکدن چیخاریردی، اسکندر باخیردی، دئییردی:
– یوخ، بو دئییل!..
آروادی گئدیردی، قوجاغیندا آیری اوشاق، تَه‌زه‌دن گلیردی.
بئله- بئله، آروادی نئچه یول گئتدی- گلدی، آمما او اوشاقلارین هئچ بیریسی‌نین صیفتی اسکندرین اوره‌یینه یاتمادی.
آخیردا اسکندرین ده، شکیل چکه‌نین ده اومیدی کسیلمیشدی کی، قاپی‌نین دالیندان آغلاماق سسی گلدی. سونرا قاپی آچیلدی، اسکندرین آروادی، قوجاغیندا بیر اوشاق، گیردی ایچه‌ری.
اوشاق آغلاییب اؤزونو اؤلدوروردو.
اسکندرین آروادی کئچدی شکلین دالینا، آغلایان اوشاغین باشینی گوج- بَلاینان بیر تَه‌هر شکیلده‌کی دئشیکدن چیخارتدی. او اوشاغین صیفتینی گؤرن کیمی اسکندرین قانی قاینادی. اوشاغین آغزی- بورنو، گؤزو- قاشی عینن اسکندرینکی‌یدی. حتّا آغزی‌نین اوستونده، بورنونون آلتیندا عینن اونونکو کیمی بیر قالین، جود بیغی دا واردی.
اسکندر لذّت‌نن بیغینی تومارلادی و شکیل چکنه دئدی:
– چک!
آنجاق شکیل چکن او بیغلی اوشاغین شکلینی چکه بیلمه‌دی. چونکی بیردن ائله بیل یئر ترپندی. اسکندر یوخودان دیک آتیلیب گؤردو کی، وور چاتلاسیندی. اسکندرگیلین اوستونه دوشمن تانکلاری گلیردی، دوشمن سالداتلاری یویوروردو.
اسکندر توفنگی قالدیردی اوزونه، ائله بیر دوشمن سالداتینی سئچیب نیشان آلماق ایسته‌ییردی کی، مؤجوزه باش وئردی. اسکندر توفنگی توشلاییب سول گؤزونو قییان کیمی توفنگین لوله‌سی‌ینن او سالداتین آراسیندا بیر بئشیک پیدا اولدو. بئشیکده بیر اوشاق دیم‌دیک دایانیب اللرینی اوزاتمیشدی اسکندره ساری، آغلاییب اؤزونو اؤلدوروردو.
اسکندر سَکسَه‌نیب سول گؤزونو آچدی، بئشیک ده یوخ اولدو، بئشیکده‌کی اوشاق دا.
اسکندر اوچ دفه «لعنت شیطانا» دئدی، اوچ دفه بؤیرونو چیمدیکله‌دی و اسکندر بونلاری ائلَه‌یه‌َنه‌جن همین دوشمن سالداتینی ووروب آشیرتدیلار.
اسکندر توفنگی قالدیردی اوزونه، بیر آیریسینی نیشان آلدی. آنجاق سول گؤزونو قییان کیمی یئنه همین بئشیک پیدا اولدو، همین اوشاق دا ایچینده.
اسکندر یئنه سول گؤزونو آچدی و باشا دوشدو کی، بئله گئتسه بو بئشیکده‌کی اوشاقدان یاخاسینی قورتارا بیلمَیه‌جک.
بیردن آغلینا نه گلدیسه، توفنگی اوستلرینه گلن دوشمن تانکلاریندان بیرینه توشلادی و سول گؤزونو قییان کیمی یئنه همین بئشیک گلیب دوردو توفنگین لوله‌سی‌ینن او تانکین آراسیندا، ایچینده ده همین اوشاق.
اسکندر باشلادی گؤزله‌مَیه.
تانک گلدی، یاخینلاشدی، ائله ایندیجه او بئشی‌یی باستالاییب کئچه‌جکدی کی، اسکندر دؤزمه‌دی، سنگردن باییرا آتیلدی، چیغیرا- چیغیرا تانکین اوستونه جومدو.
دای سونراسیندان اسکندرین خبری اولمادی. بیر ده گؤزونو آچیب گؤردو کی، قوسپیتالدادی، باشی ساریقلی اوزانیب.
او قوسپیتالدا یارالی چوخ ایدی. هر گون داوا- درماندان ساوایی هره‌سینه بیر پارچا شاکالاد وئریردیلر؛ یئسینلر، قانا گلسینلر. چونکی بو یارالیلار چوخلو قان ایتیرمیشدیلر. ساغالاندان سونرا دا، یئنه جَبهَه‌یه قاییتمالی‌یدیلار، یئنه ووروشوب چوخلو قان آخیتمالی‌یدیلار؛ هم دوشمنین، هم ده، اؤزلری‌نین قانینی.
اسکندرین باشی‌نین یاراسی تئز ساغالدی، هئچ بالاجا چاپیغی دا قالمادی. آمما حکیم‌لر ها اَللشسه‌لر ده، باشی‌نین آغریسی گئتمه‌دی کی، گئتمه‌دی. بو آغری‌نان ته‌زه‌دن دوشمن اوستونه گئتمک موشکول مسله‌یدی. اودور کی، اسکندره آخیرینجی دفه بیر پارچا شاکالاد وئردیلر، اوسته‌لیک اونا مؤهورلی بیر کاغیذ دا وئریب دئدیلر کی:
– بو موحاربه‌ینن سنینکی قورتاردی. گئت ائوه، آرواد- اوشاغین یانینا…
اسکندر او کاغیذی دا، شاکالادی دا قویوب جیبینه، قوسپیتالدان چیخیب یولا دوشدو، گاه قاطارنان، گاه ماشین‌نان، گاه پیادا نئچه کنددن، شهردن کئچه- کئچه آخیر کی گلیب دوغما کنده گئدن یولا یئتیشدی.
… گونون ائله واختی‌یدی کی، نه گئجه‌یدی، نه سحر؛ اولدوزلار باتمیشدیلار، آی هله باتمامیشدی، گؤیون بیر طرفینده دایانیب دوروردو.
گؤیون او بیری طرفی بوم‌بوش ایدی.
یول دا بوم‌بوش ایدی.
اسکندر بو بوم‌بوش یولون قیراغی‌ینان، اوتلارین آراسی‌ینان گئدیردی، گئده- گئده گؤیده‌کی آیا باخیردی و آز قالمیشدی کی، آغاپ‌پاق، یئپ‌یئکه بیر گؤبه‌له‌یی تاپدالاسین. اسکندر آیاغینی هاوادا ساخلادی، یوخاریدان آشاغی باشلادی گؤبه‌له‌یی سوزمه‌یه.
بو گؤبه‌لک گؤبه‌لکدن چوخ دووشانا اوخشاییردی، تکجه قولاقلاری چاتمیردی.
بلکه ائله قولاقلاری دا چاتیردی، بلکه ائله دووشان ایدی، قولاقلارینی باشینا چکیب یاتمیشدی.
اسکندر آشاغی اَییلدی:
– سن دووشانسان، یا گؤبه‌لک؟- دئدی.
دووشان گؤبه‌لک کیمی سوسوردو.
اسکندر آیاغینی بیر آز دا یوخاری قالدیردی و او گؤبه‌له‌یین دوز قولاغی‌نین دیبینده تَپی‌یینی یئره چیرپدی.
گؤبه‌لک دووشان کیمی گؤتورولدو.
او دووشان بو چمنلیکده یاتان بوتون مخلوقاتین یوخوسونا حارام قاتا- قاتا قاچیردی.
او کَپنه‌یی یوخودان ائله‌ین ده او دووشان اولدو.
کپنک دووشانین لاپ آیاغی‌نین آلتیندان قاناد چالا- چالا قالخدی، او یانا اوچدو، بو یانا اوچدو و هاوادا چاشیب قالدی.
آی دا باتمیشدی، آلاتورانلیغ‌ایدی.
هر شئی- اوتلار، چیچکلر آلاتوران رنگینده‌یدی، اصلینده رنگ‌سیز ایدی. کپنه‌یی ده بو رنگ‌سیزلیک چاشباش ائله‌میشدی.
آنجاق گؤیون او بیری طرفی گئت- گئده قیزاریردی، سونرا گونش گؤروندو. اسکندر باشینی قالدیریب گونشه باخدی و گؤزو قاماشمادی. چونکی او گونشین ایشیغی هله یئره گلیب چاتمامیشدی. آنجاق او ایشیق گونشدن آیریلمیشدی، گؤی‌نن باشی‌آشاغی گلیردی.
کپنک ده گونشی گؤروب قانادلارینی چالا- چالا یوخاری قالخدی. یوخاریدا، یئردن بیر خئیلک هوندورده گونشین ایشیغی کپنه‌یی هاخلادی و کپنک مست اولدو، بیر آن هاوادا قورویوب قالدی، قانادلاری ترپنمه‌دی. سونرا ائله او جور، او ایشیغین اوجوندا آشاغی یئنمه‌یه باشلادی.
آنجاق او ایشیق کپنه‌یی اؤتوب کئچدی. اسکندرین گؤزلرینه دولدو و اسکندر گؤزلرینی یومدو.
اسکندر گؤزلرینی آچاندا گونشین ایشیغی یئره چاتمیشدی. هر شئی اؤز رنگینده‌یدی، چیچکلر قیرمیزی …
بایاقکی آلابزک کپنک ده او رنگلرین اوستونده آتیلیب دوشوردو، اؤزویچون کئف ائله‌ییردی.
اسکندر ده دوشموشدو کپنه‌یین دالینجا، ساغینا- سولونا کئچیردی:
– بیر شئی گؤستر، آی آللاهین گؤزل مخلوقو!.. – دئییردی،- بیر اوت گؤستر، چیچک گؤستر. نه‌یه قونسان منیمدی، عهد ائله‌ییرم، بیر شئی گؤستر گؤتوروم آپاریم بالاما، دئییم کپنک خالان گؤندردی…
کپنک اوچوردو، دولانیردی، آمما هئچ نه‌یه قونموردو، هئچ نه‌یی گؤسترمیردی.
ائله‌جه اوچا- اوچا او کپنک اسکندری چمنلیکدن چیخارتدی، یاماجلا اوزو آشاغی دوشورتدو، چایین قیراغینا گتیردی.
… او تیسباغا چایین ساحیله یاخین، دایاز یئرینده، یئکه بیر داشین اوستونه سریلمیشدی، ائنسیز، یومشاق باشینی ائنلی، برک چاناغی‌نین آلتیندان چیخاریب اؤزونو گونه وئریردی.
کپنک اوچا- اوچا گئدیب دوز او تیسباغانین باشی‌نین اوستونده هرلنمه‌یه باشلادی، دئیه‌سن بربزکلی چاناغیندان خوشو گلمیشدی، قونماق ایسته‌ییردی.
اسکندر چایین قیراغیندا دایانمیشدی، کپنه‌یه یالواریردی:
– قونما، – دئییردی، – آی آللاهین گؤزل مخلوقو!.. موندارلاما عهدیمی… او تیسباغانی هانسی اوشاغین یانینا آپارماق اولار؟!..
اؤزو دئییردی، اؤزو ائشیدیردی. کپنک کمالِ سلیقه‌ینن تیسباغانین اوستونه قونماغا حاضیرلاشیردی.
اسکندر کپنکدن اومیدینی کسدی، اوزونو توتدو تیسباغایا:
– اینصافین اولسون، – دئدی، – منی اوغول- اوشاق یانیندا بی‌آبیر ائله‌مه!.. یئری گئت، نه تاپمیسان او داشین اوستونده آخی؟!.. گول کیمی چایی قویموسان اوردا.. – اَییلیب الینی سویا ووردو، – سویا باخدی.. – دئدی، – به- به- به!..
یوخ، بالام، دئیه‌سن او تیسباغانین دا ترپنمک فیکری یوخ ایدی.
اسکندر یئردن بیر خیرداجا داش گؤتوروب او تیسباغایا توللادی؛ اؤزو ده، توشلامادی، ائله- بئله توللادی کی، بلکه قورخوب گئده.
و تیسباغا سریلدی‌یی او یئکه داشین اوستوندن سوروشدو، دوشدو سویون ایچینه. آنجاق کپنک یئنه او داشدان اوزاقلاشمادی، اوچوردو، هرله‌نیردی، او داشین باشینا دولانیردی.
بیردن اسکندرین اوره‌یینه نه‌سه بیر پیس شئی دامدی، اؤزوندن ایختیارسیز سویا گیردی، گئتدی، گئتدی، سو دیزینه‌جن قالخدی، ساپوقلارینا[۶] دولدو، قورشاغینا چیخدی و اسکندر او داشا گلیب چاتدی.
داشین اوستونه قان تؤکولموشدو.
او تیسباغا دا داشین بؤیرونده، چایین دیبینده دالی‌قاتلی دوشوب قالمیشدی.
اسکندر او تیسباغانین پارچالانان باشینی، چاناقنان اؤرتولن یئکه، یؤندمسیز بدنینی گؤردو. اسکندر ائشیتمیشدی کی، تیسباغالار یوز ایل، ایکی یوز ایل یاشاییر. بلکه بو تیسباغانین دا یوز یاشی واردی و یوز ایلدی کی، بو تیسباغانین یئکه، یؤندمسیز بدنی او ایری، آغیر چاناغی اؤز اوستونده گزدیریردی، او چاناغین هاوایی حامباللیغینی ائله‌ییردی. آمما بو گونشلی گونده او چاناق بو تیسباغانین بالاجا، ائنسیز، یومشاق باشینی خیرداجا بیر داشدان قورویا بیلمه‌دی.
بیردن اسکندرین بو ایری، آغیر چاناغا آجیغی توتدو، آز قالدی کی بیر تپیک ایلیشدیرسین، آنجاق اوزونو چئویردی و چیخیب گئتدی.
اسکندر پرت اولموشدو، چیرتما وورسان قانی چیخاردی، هئچ بیلمیردی کی، نئجه یئریییر. و دئیه‌سن هئچ سویون ایچی‌ینن یئریدی‌یینی ده بیلمیردی …
***
… اسکندر چایین قیراغینداکی دَییرماناجان ائله یئریدی.
دَییرمانین قاباغیندا بیر آرابا دایانمیشدی، آرابایا بیر جوت اؤکوز قوشولموشدو. آرابانین ایچینده چووال تایلاری واردی، بؤیرونده ده آداملار؛ بیری باشی‌پاپاقلی‌یدی، اوچو باشی‌یایلیقلی.
باشی‌پاپاقلی دَییرمانچی‌یدی، اسکندره اوزاق قوهوملوغو چاتیردی.
باشی‌یایلیقلیلاردان بیری گوللو آروادی‌یدی.
بو همین گوللو آروادی‌یدی کی، داعوادان اون- اون بئش ایل قاباق اؤز دوغماجا اَرینی قولچوماق چیخاردیب توتدورموشدو. او واختاجان بو کندده هئچ کسین گوللو آروادی گؤرمه‌یه گؤزو یوخ ایدی، چونکی او جور عزازیل آدام‌نان بیر یاستیغا باش قویوردو. آمما ارینی توتدوراندان سونرا گوللو آرواد لاپ جاماعاتین گؤزوندن دوشدو، چونکی او کیشی نه قدر عزازیل آدام اولسا دا، هر حالدا گوللو آروادین اری‌یدی، اوننان بیر یاستیغا باش قویموشدو …
باشی‌یایلیقلیلارین او بیریسی نیسه باجی‌یدی.
نیسه باجی بیر اوجابوی، اینجه‌بئل گلین‌ایدی. آنجاق ایندی بئلی‌نین اینجه‌لی‌یی قالمامیشدی، چونکی حامیله‌یدی. داعوانین بو وورهاوور واختی حامیله اولماق بیر آز قلیظ حاقّ- حساب ساییلسا دا، مسله بوندایدی کی، نیسه باجی تؤره ممّدین آروادی‌یدی، تؤره ممّدی ده داعوایا آپارمامیشدیلار، چونکی بویو چاتمیردی.
اصلینه قالسا، داعوادان قاباق نیسه باجی تؤره ممّدی هئچ آدام سایمیردی. آنجاق تؤره ممّد او واخت دا اونون دردیندن دلی- دیوانه‌یدی. جاماعاتین دا تؤره ممّده یازیغی گلیردی، چونکی بیلیردیلر کی، بو سئودا باش توتان ایش دئییل. آمما بو کندین جاوانلاری هامیسی داعوایا گئدندن سونرا، گونلرین بیر گونو نیسه باجی چؤلده اونا نئجه باخدیسا، تؤره ممّد ائله همین آخشام نیسه باجی‌گیله ائلچی گؤندردی، بیر آی سونرا دا توی ائله‌ییب نیسه باجینی آپاردی ائوینه.
او گوندن تؤره ممّدین چیچه‌یی چیرتدادی، آمما بیر شئیی باشا دوشه بیلمه‌دی کی، داعوادان قاباق نیسه باجی‌نین دردیندن دلی- دیوانه اولاندا بو جاماعاتین اونا نییه یازیغی گلیردی؟ و ایندی نیسه باجینی ائوینه آپاریب اؤزونه آرواد ائله‌یندن سونرا بو جاماعاتین اوندان نییه زهله‌سی گئتمه‌یه باشلادی؟!..
باشی‌یایلیقلیلارین اوچونجوسونو اسکندر اوّل تانیمادی. چونکی اسکندر داعوایا گئدنده او قیز بیر بورنوفیرتیقلی اوشاق ایدی؛ آیاق‌یالین، باشی‌آچیق، کندین ایچینده او یان- بو یانا قاچیردی. ایندی بؤیویوب یئتیشمیشدی. دوغرودان، آیاقلاری یئنه یالین‌یدی، آمما باشیندا بیر تَپ‌تَه‌زه، گوللو یایلیق واردی. بورنو دا کی، ماشاللا، تپ‌تمیز ایدی.
اسکندری گؤرن کیمی هامیسی‌نین گؤزو برلدی، آغیزلارینی آییریب اونا باخا- باخا قالدیلار.
اسکندر ده اؤزونو ایتیردی، بیر یوخاریدان آشاغی اؤزونه باخدی، گؤردو کی، قورشاغاجان سویون ایچینده دایانیب و لاپ چاشدی.
یاواش- یاواش سودان چیخدی، ائله آیاغی قورویا دَین کیمی اوّلجه دَییرمانچی اؤزونه گلدی، جوموب اسکندرین بوینونو قوجاقلادی:
– خوش گلمیسن! – دئدی.
دَییرمانچی بوراخان کیمی اسکندر کئچدی گوللو آروادین چنگینه. گوللو آرواد اسکندری باغرینا باسیب مارچامارچ اؤپدو.
اسکندر گوللو آروادین چنگیندن قورتاراندان سونرا همین باشی‌یایلیقلی، آیاغی‌یالین قیز باشینداکی یایلیغی دوزلده- دوزلده، یالین آیاقلارینی بیر- بیری‌نین دالیندا گیزلده- گیزلده اسکندره یاخینلاشدی، نازلانا- نازلانا اَل وئریب گؤروشدو.
نیسه باجی بیر آز لنگیدی، بارماقلارینی اوووشدوردو، سونرا باشینی ترپه‌دیب اسکندره سالام وئردی.
اسکندر ده باشی‌یلا اونون سالامینی آلدی و نیسه باجی‌نین بؤیویوب یومرولانان قارنینی گؤرنده کئفی کؤکلدی، یادینا دوشدو کی، بیر آزدان اوغلونو گؤره‌جک، اوزونو توتدو نیسه باجی‌یا:
– بیزیم اوشاق نئجه‌دی؟ – دئدی.
او یایلیقلی قیز پیققیلدادی.
نیسه باجی اوتانیب باشینی آشاغی سالدی، جاواب وئرمه‌دی.
اسکندر بو دفه اوزونو گوللو آروادا چئویردی:
– بیزیم اوشاق نئجه‌دی؟..
گوللو آرواد:
– آی اسکندر، بیر حؤوصلن اولسون!.. – دئدی، گلمیسن، گئدرسن، اوشاغی دا گؤررسن. هله بیر دئه گؤرک فرونتدا[۷] ایشلر نئجه‌دی، نه عجب سنی بئله بوراخیبلار، یوخسا داعوا قورتاریب؟!
گوللو آرواد بونلارین هامیسینی بیرنفسه دئدی.
گوللو آرواد بونلاری دئینده اسکندر هئچ کسه باخمیردی، اَییلمیشدی، ساپوقلارینی چیخاریردی. چونکی ساپوقلاری‌نین ایچی سوی‌نان دولویدو و او سو اسکندرین بارماقلارینی اوشودوردو.
ائله ساپوقلارینی چیخارا- چیخارا:
– بیلمیرم، – دئدی، – داعوادی دا … بلکه قورتاریب، بلکه یوخ …
اسکندر بونو دئینده گوللو آرواد سَکسَندی، سونرا گؤزلرینی زیلله‌دی دَییرمانچی‌نین گؤزلرینه، سیرلی- سیرلی باشینی ترپتدی.
گوللو آروادین بئله سیرلی- سیرلی باشینی ترپتمه‌یینده نه‌سه چوخ پیس بیر شئی واردی، همین پیس شئیی نیسه باجی دَییرمانچیدان اوّل حیسّ ائله‌دی و رنگی آغاردی.
سونرا همین پیس شئیی دَییرمانچی دا حیسّ ائله‌دی، اوز- گؤزونو بوزوشدوروب باشینی بولادی، یعنی کی، یوخ، اولا بیلمز!
آمما او یایلیقلی قیز حله هئچ نه حیسّ ائله‌میردی، ائله یایلیغینی قوردالایا- قوردالایا باخیردی.
اسکندر ساپوقلارینی چیخارتدی، سویونو بوشالتدی، گونون آلتیندا قویدو کی، قوروسون.
سونرا جوراب یئرینه آیاقلارینا دولادیغی پاتاوالاری آچدی، سویونو سیخدی، هره‌سینی بیر اؤکوزون بئلینه سردی. سونرا آیاق‌یالین گلیب دوردو ساپوقلارین یانیندا، اوزونو گوللو آروادا توتوب یئنه سوروشدو:
– بیزیم اوشاق نئجه‌دی؟..
گوللو آرواد یئنه باشلادی کی:
– آی اسکندر، بیر حؤوصلن اولسون، اوشاقدی دا …
آنجاق بو دفه سؤزونون دالینی گتیره بیلمه‌دی، چونکی بیردن اسکندری گولمک توتدو:
– آی آرواد، – دئدی، – نه حؤوصله- حؤوصله دئییب دورموسان، حؤوصلم نه گزیر؟! بو بویدا یولو کیمدن اؤترو ووروب گلمیشم؟ اوشاقدان اؤترو! یوخسا منیم بو وَدَه بوردا نه اؤلوموم واردی؟!..
گوللو آرواد یئنه سکسندی، یئنه دَییرمانچی‌یا باخدی، آنجاق دَییرمانچی گؤزونو قاچیرتدی، باشلادی اؤکوزلره باخماغا.
و گوللو آرواد گویا ظارافات‌نان، گوله- گوله:
– آی اسکندر، – دئدی، – نه چوخ اوشاق- اوشاق دئییرسن، بیردن اوشاغین عشقی گوج ائله‌یَر، فرونتو قویوب قاچارسان ها؟
نیسه باجی بایاقدان گؤزونو آیاغی‌نین آلتینا زیلله‌میشدی، باشینی قالدیرماغا قورخوردو، آنجاق بونو ائشیدنده باشینی قالدیریب گوللو آروادا باخدی، گؤردو کی، گوللو آرواد هئچ ظارافات ائلَیَنه اوخشامیر و یازیغین لاپ ماتی- قوتو قورودو.
گوللو آرواد بو دفه گوله- گوله سوروشدو:
– بورا باخ، آی اسکندر!.. – دئدی، – داکومئنت[۸]دن- زاددان بیر شئیین وار؟!..
اسکندر گوله- گوله:
– وار، – دئدی، – آی آرواد!.. او دا وار!..
الینی سالدی جیبینه، بیر آز قوردالادی، آنجاق ندنسه هئچ نه چیخارتمادی، ائله او جور، الی جیبینده قورویوب قالدی …
نیسه باجی دا اورکلنمیشدی، باشینی قالدیریب باخیردی، هامی‌نین گؤزو اسکندرین جیبینده‌یدی.
… و اسکندر یاواش- یاواش الینی جیبیندن چیخارتدی، اووجوندا ال بویدا بیر کاغیذ واردی، آنجاق کاغیذ اولدوغو دا بیلینمیردی، ایسلانیب یام‌یاش اولموشدو، خشیله دؤنموشدو، اوستونه ده نه بولاشمیشدیسا قاپ‌قارایدی و بو دقیقه اسکندرین اووجوندان دا، شالواری‌نین جیبیندن ده قاپ‌قارا دامجیلار سوزولوردو.
اسکندر ده، اووجونداکینا باخا- باخا مات- موعطّل دایانمیشدی، اؤزو ده دای گولموردو.
گوللو آرواد گؤردو اسکندردن بیر حرکت یوخدو، بوینونو اوزادیب دیقّت‌نن اونون اووجونداکینا باخدی، آمما دئیه‌سن گؤردویوندن آغلی بیر شئی کسمه‌دی. اوزونو توتدو دَییرمانچی‌یا:
– گل گؤر بونون اووجونداکی نه‌دیر؟ – دئدی.
دَییرمانچی گلدی، اِهمالجا بارماغی‌ینان اسکندرین اووجونداکیندان بیر آز سیویریب یالادی و یئره بیر تیکه کاغیذ قیرینتیسی توپوردو … ائله‌جه، کاغیذ قیرینتی‌لارینی یئره توپوره- توپوره دَییرمانچی اسکندرین اووجونداکینی تامام سیویریب یالادی، سونرا گوللو آروادا ساری دؤنوب آغزینی مارچیلدادا- مارچیلدادا:
– شاقالاتدی … – دئدی.
ائله دئدی کی، گویا بوتون مسله اسکندرین اووجونداکی‌نین شاکالاد اولوب- اولماماغیندایدی و بونون شاکالاد اولماغی‌ینان دا هر شئی دوزه‌لیردی.
گوللو آرواد ترس- ترس دَییرمانچی‌یا باخدی، سونرا اوزونو توتدو اسکندره:
– شاکالاتی گؤردوک، – دئدی، – آغزین شیرین اولسون … داکومئنتی گؤستر!..
اسکندر قوپ‌قورو قورویوب قالمیشدی، گاه دَییرمانچی‌نین مارچیلدایان آغزینا باخیردی، گاه یئرده‌کی کاغیذ قیرینتی‌لارینا باخیردی:
– داکومئنتیم یوخدو … – دئدی.
نیسه باجی دیکسینیب باشینی قالدیردی، اسکندره باخیب یئرینده بوزوشدو.
گوللو آرواد دا دیکسیندی:
– نئجه یانی یوخدو؟! – دئدی.
اسکندر:
– واری‌یدی … – دئدی، – آمما ایندی یوخدو …
و دَییرمانچی‌نین آغزینا باخیب کئی- کئی گولومسوندو.
دَییرمانچی دا چاشمیشدی، آغزینی مارچیلداتمیردی، گؤزلرینی دؤیوردو.
او یایلیقلی قیز دا دئیه‌سن نه‌سه باشا دوشموشدو، داها باشینداکی یایلیغی قوردالامیردی، یالین آیاقلارینی گیزلتمک ده یادیندان چیخمیشدی.
گوللو آرواد بیردن الینی آتیب اسکندرین یاخاسیندان یاپیشدی، ائله دارتدی کی، یاخاسی جیریلدی. قیشقیرا- قیشقیرا:
– باشیمیزی شاقالات‌نان آلدادیرسان؟! – دئدی، – قاچمیسان، کؤپَی‌اوغلو؟!..
نیسه باجی هؤنکوروب آغلادی و نیسه باجی آغلایان کیمی اولوب- قالان شکّ- شوبهه ده داغیلدی، هامی ایناندی کی، اسکندر قاچیب. دَییرمانچی یویوروب اسکندرین قوللاریندان مؤحکم- مؤحکم یاپیشدی، ائله بیل قورخوردو کی، گوللو آروادین الیندن چیخار.
گوللو آرواد او یایلیقلی قیزین اوستونه قیشقیردی:
– کندیر گتیر!..
قیز یویوروب دَییرمانا گیردی، او دقیقه ده، الینده اوزون بیر کندیر، قاییدیب گلدی.
کندیری گؤرنده اسکندر قولونو دارتدی، آنجاق دَییرمانچی بوراخمادی، لاپ مؤحکم یاپیشدی.
گوللو آرواد کندیرله اسکندرین قوللارینی ساریدی و قوللاری ساریناندان سونرا اسکندر بیر قوللارینا باخدی، بیر ساپوقلارینا:
– یاخشی، بس ساپوقلاری نئجه گئیه‌جم؟ – دئدی.
اؤزو ده ائله دئدی کی، ائله بیل ظارافات ائله‌ییردی.
گوللو آروادین حیرصی تَپه‌سینه ووردو، اسکندرین تپه‌سینه بیر قاپاز ایلیشدیردی:
– ساپوقسوز دا کئچینرسن، – دئدی، – جاماعات فرونتدا قانین تؤکور، بو قویوب قاچیب، نه‌دی- نه‌دی، بیر بورنوفیرتیخلی اوغلو اولوب!
گوللو آروادین حیرصی قاپازنان سویومادی، جوموب اسکندرین سردی‌یی پاتاوالاری اؤکوزلرین بئلیندن گؤتوروب یومرولاییب چایا توللادی.
سونرا قاییتدی کی، ساپوقلاری دا گؤتوروب چایا توللاسین، آنجاق دَییرمانچی اوندان قاباق ساپوقلارین اوستونو کسدیردی، ساغ الی‌نین یئکه پنجه‌سی‌ینن ساپوقلارین ایکیسی‌نین ده بوغازیندان یاپیشدی، قولایلانیب گوجو گلدیکجه اوزاغا توللادی. آنجاق چایا توللامادی.
سونرا گوللو آروادا باخیب یالتاق- یالتاق گؤزلرینی دؤیدو:
– بس ایندی نئینییَک؟
گوللو آرواد:
– اؤکوزلری ترپت، – دئدی، – بو کؤپی‌اوغلونو آپاراق کنده!
دَییرمانچی ساپوقلاری توللادیغی طرفه بویلانیب سوروشدو کی:
– بس دَییرمان نئجه اولسون؟
گوللو آرواد دا او طرفه باخیب، حیرصلی- حیرصلی:
– دَییرمانی یئمزلر! – دئدی.
و دَییرمانچی او دقیقه گؤزلرینی او طرفدن چکدی، ال- آیاغا دوشدو:
– بو ساعات … بو ساعات …
دَییرمانین قاپیسینی قیفیللادی، دهنه‌نین سویونو سوودو، دَییرمانا گلن آرخین آغزینی آیری سمته چئویردی و سو آزالدیقجا آرخداکی بالیقلارین نئجه چاخناشماغینا تاماشا ائله‌دی:
… او بالیقلار سویون آزالدیغینی گؤروب تله‌سه- تله‌سه اوزویوخاری، آخان سویون ترسینه اوزوردولر، اوزه- اوزه گئدیب یئنه چایا یئتیشمک ایسته‌ییردیلر، یئنه سویون بوللوغونا دوشمک ایسته‌ییردیلر. آنجاق چایین یولو کسیلمیشدی، یوخاریدا سو دا قورتارمیشدی، آرخین دیبی گؤرونوردو. بالیقلار ته‌زه‌دن گئری دؤندولر، آخیب گئدن سویون دالینجا جوموردولار، هئچ اولماسا او سویو هاخلاماق ایسته‌ییردیلر، هاخلایا بیلمه‌دیلر. سو آخیب گئدیردی، بالیقلار چابالایا- چابالایا اؤزلرینی آرخین دیبینده‌کی چالا- چوخورا سالیردیلار، چونکی او چالا- چوخوردا هئچ اولماسا بیر آزجا سو واردی.
دَییرمانچی آرخین قیراغیندا دایانمیشدی، آرخین دیبینده سوسوزلوقدان بوغولا- بوغولا آغزینی آچیب- یومان بالیقلارا باخیردی، بورنونون آلتیندا نه‌سه میزیلدانیردی، بلکه ده ائله او بالیقلاری ساییردی.
گوللو آرواد دَییرمانچی‌یا قیشقیردی کی:
– نه‌یه باخیرسان اوردا؟ نییه گلمیرسن؟!..
و دَییرمانچی تئز اوزونو دؤندردی، بو دفه آرخین قیراغینداکی آغاجلارا باخا- باخا بیر آز او طرف- بو طرفه هَرلندی، گویا اؤکوزلری وورماقچین چوبوق قیرماق ایسته‌ییردی.
بایاق توللادیغی ساپوقلار او آغاجلاردان بیری‌نین بؤیرونه دوشموشدو.
دَییرمانچی چوبوق آختارا- آختارا، گویا اؤزوندن خبرسیز گئدیب دوز او آغاجین آلتینا چیخدی، او آغاجدان بیر بوداق قیردی و همین بوداغی قیراندا گویا اؤزوندن خبرسیز ساپوقلاری آیاغی‌یلا ووروب آغاجین دالینا ایتَه‌له‌دی …
گوللو آرواد اسکندره قیشقیردی:
– مین آرابایا!
اسکندر آرابایا میندی، لاپ دالدا، چووال تایلاری‌نین بؤیرونده اوتوردو، آیاقلارینی ساللادی آشاغی.
دَییرمانچی دا میندی، لاپ قاباقدا، چووال تایلاری‌نین اوستونده اَیلشدی، الینده‌کی چوبوغو اؤکوزلرین باشی‌نین اوستونده یئلله‌ییب هایلادی:
– هو – هو! هو- هو!..
اؤکوزلر ترپندیلر.
گوللو آرواد آرابایا مینمه‌دی. اونا باخیب نیسه باجی‌ینان یایلیقلی قیز دا مینمه‌دیلر، پای پیادا دوشدولر آرابانین دالینجا.
یول یاماجین یوخاریسیندان کئچیردی، اؤکوزلر یاماجنان یوخوشا قالخیردیلار کی، یولا چیخسینلار.
نیسه باجی تؤشویوردو، اوز- گؤزوندن تر آخیردی، بیر یاندان یوخوش نفسینی کسیردی، بیر یاندان گون یاندیریردی.
اؤکوزلر آخیر کی قالخیب یولا چیخاندا نیسه باجی لاپ الدن دوشموشدو، آز قالیردی ییخیلسین.
اسکندرین نیسه باجی‌یا اوره‌یی یاندی:
– پیادا نییه گئدیرسن، – دئدی، – مین آرابایا.
نیسه باجی اسکندرین سسینی ائله بیل یوخودا ائشیتدی، یوخولو- یوخولو آرابایا ساری یئریدی، آنجاق مینمک ایسته‌ینده اؤزونه گلدی، چئوریلیب گوللو آروادین اوزونه باخدی.
گوللو آروادین حیرصی یئنه تپه‌سینه ووردو، اسکندرین اوستونه چیغیردی:
– دوش آرابادان، کؤپی‌اوغلو!..
اسکندر دوشدو.
گوللو آرواد نیسه باجی‌یا:
– مین، – دئدی.
نیسه باجی اؤزو مینه بیلمه‌دی، گوللو آروادلا او یایلیقلی قیز کؤمکله‌شیب میندیردیلر.
گوللو آرواد قیزا:
– سن ده مین، – دئدی.
قیز دا میندی.
گوللو آرواد اسکندرین قوللارینا سارینان کندرین او بیری اوجونو آرابانین دالینا باغلادی، برک- برک دویون ووروب:
– باخ بئله! – دئدی، – یئری آرابانین دالینجان، اؤلمزسن!
سونرا اؤزو ده آرابایا میندی، دَییرمانچینی سسله‌دی:
– سور!…
دَییرمانچی دؤنوب آشاغی بویلاندی، بایاق ساپوقلاری گیزلتدی‌یی یئره باخدی و اوره‌یی قیریلدی. بوردان باخاندا ساپوقلار گؤرونوردو. بو یولدان لاپ کور دا کئچسَیدی گؤرردی.
بیر ایسته‌دی کی، آرابادان آتیلیب آشاغی قاچسین، بیر یئر تاپیب ساپوقلاری یاخشی- یاخشی گیزلتسین، آنجاق گؤزو گوللو آروادین گؤزونه ساتاشاندا اَل- آیاغی قورودو.
گوللو آروادین صیر- صیفتیندن زهرمار یاغیردی، او دا ساپوقلاری گؤرموشدو، دَییرمانچی‌نین اوره‌ییندن کئچنلری ده بیلیردی.
و گوللو آرواد یاواشجادان دَییرمانچی‌یا دئدی:
– سور!..
ائله دئدی کی، دَییرمانچی‌نین توکو قاباردی، باشا دوشدو کی، ساپوقلار الدن چیخدی. و دَییرمانچی بوتون حیرصینی، آجیغینی تؤکدو اؤکوزلرین اوستونه: بیر چوبوق، ایکی چوبوق.
اؤکوزلر گؤتورولدولر.
و اسکندر اؤزونو ساخلایا بیلمه‌دی، ییخیلدی. آرابا اسکندری سوروردو.
اسکندر چابالاییردی، بیر ته‌هر آیاغینی یئره دیره‌ییب قالخماق ایسته‌ییردی، باجارمیردی. یاخشی کی، یول تورپاق ایدی، یوخسا اسکندرین یالین آیاقلاریندا ساغ- ایستاهات[۹] قالمازدی.
دَییرمانچی قیزیشمیشدی، چوبوغو چوبوق دالینجا ووروردو، اؤکوزلره آمان وئرمیردی.
و بوتون بونلار هامیسی ائله قفلَتن اولموشدو کی، گوللو آرواد دا، نیسه باجی دا، یایلیقلی قیز دا آرابانین ایچینده دونوب قالمیشدیلار، کئی- کئی اسکندره باخیردیلار.
آرابا اسکندری سورویوردو، اسکندرین گؤزلری نیسه باجی‌نین گؤزلرینه باخیردی، دوداقلاری ترپه‌نیردی، اَییلیردی، بوزوشوردو، ائله بیل اسکندر نه‌سه دئمک ایسته‌ییردی، دئیه بیلمیردی.
بیردن نیسه باجی‌نین دوداقلاری دا عینن اسکندرین دوداقلاری کیمی باشلادی ترپنمه‌یه، اَییلمه‌یه، بوزوشمه‌یه و نیسه باجی لاپ یاواشجادان پیچیلدادی:
– آخی گوناهدی …
و بیردن ائله بیل کی گوللو آرواد دا آییلدی، وار سسی‌له دَییرمانچی‌نین اوستونه قیشقیردی:
– ساخلا آرابانی! ساخلا!
دَییرمانچی چوبوغو هاوادا ساخلادی.
اؤکوزلر یاواشیدیلار.
اسکندر یئرده اوزوقویلو دوشوب قالمیشدی.
گوللو آرواد یاواشجادان:
– قالخ … – دئدی.
اسکندر قالخمادی.
گوللو آرواد چیغیردی:
– قالخ آیاغا، کؤپی‌اوغلو!
گوللو آروادین چیغیرتیسینا هامی سکسَندی، دَییرمانچی دا چئوریلیب دالا باخدی.
و اسکندر یاواش- یاواش قالخدی، بئلینی دوزلتدی، آنجاق گوللو آروادا باخمادی.
گوللو آرواد یئنه چیغیرا- چیغیرا:
– نئجه‌دی؟!.. – دئدی، – اوره‌یینه یاتمیر؟! ائله بیلیردین فرونتو قویوب گلمک هاوایدی؟!
گوللو آرواد چیغیریب اوره‌یینی بوشالداندان سونرا دَییرمانچی‌یا:
– ایندی سور! – دئدی.
سونرا اوزونو اسکندره ساری چئویردی، اسکندرین دَریسی سییریلان یالین آیاقلارینا باخدی، شالواری‌نین جیریلان دیزلرینی گؤردو و یئنه دَییرمانچی‌یا ساری دؤندو:
– آنجاق آدام کیمی سور! – دئدی.
آرابا ترپندی.
***
کنده‌جن هئچ کس دینیب دانیشمادی.
کنده گیرنده آرابانی بیرینجی اوشاقلار گؤردولر، آرابایا باغلانان اسکندری ده گؤردولر، آنجاق اوّلجه تانیمادیلار، سس- سسه وئریب قیشقیردیلار:
– ایشپیون[۱۰] توتوبلار! ایشپیون!.. ایشپیون!..
جاماعات تؤکولوشوب گلدی و هامی گؤردو کی، توتولان «ایشپیون» دئییل، اسکندردی.
و اوشاقلار چاشیب قالدیلار؛ اگر بو توتولان اسکندریدیسه، بس اوندا ایشپیون کیم ایدی؟
آمما جاماعات اوشاق دئییلدی، او دقیقه مسله‌نی باشا دوشدولر، اسکندرین اوستونه ائله جومدولار کی، صدر شریف اولماسایدی یازیغین ایشی بیتمیشدی. صدر شریف قیشقیریب جاماعاتی ساخلادی، سونرا اوزونو گوللو آروادا توتوب دئدی کی:
– بیر دانیش گؤروم نه اولوب؟
گوللو آرواد هر شئیی دانیشدی. اسکندری هاردا گؤرموشدولر، نئجه توتوب گتیرمیشدیلر، هامیسینی دئدی، تکجه اسکندرین ساپوقلاریندان دانیشمادی، بیر ده، بو آرابانین او یازیغی نئجه سورومه‌یینی دئمه‌دی.
گوللو آرواد دانیشیب قورتاراندان سونرا صدر شریف گؤزونو زیلله‌دی اسکندرین گؤزونون ایچینه، زهملی- زهملی باخدی. آمما اسکندر گؤزونو قاچیرتمادی، اوسته‌لیک حله بیر گولومسوندو ده.
و صدر شریف بیردن وار سسی‌له قیشقیردی:
– تفو سنده‌کی قئیرته!.. – دئدی، – بی‌آبیر ائله‌دین کندیمیزی!… او بویدا سووئت حؤکومتینی بو بویدا اوشاغا ساتمیسان، اجلاف؟!..
صدر شریف «او بویدا سووئت حؤکومتی» دئینده الینی قالدیریب باشی‌نین اوستونده سیلکله‌دی، «بو بویدا اوشاق» دئینده الینی یئندیریب یئردن اوچ قاریش یوخارینی گؤستردی.
و اسکندر یئرنن صدر شریفین الی‌نین آراسینداکی او اوچ بوشلوغا ائله دیقّت‌نن باخدی کی، ائله بیل او اوشاق دوغرودان دا اوردایدی و صدر شریف الینی یانینا سالاندا اسکندر دیکسیندی، باشینی قالدیریب جاماعاتا باخدی، آروادینی گؤردو.
اسکندرین آروادی، قوجاغیندا اوشاق، دایانمیشدی، گؤزلری یومولویدو. آللاه بیلیر، بلکه ده هوشا گئتمیشدی.
اسکندر قیشقیریب آروادینی چاغیردی.
آروادی سکسندی، آنجاق گؤزلرینی آچمادی، تکجه قوجاغینداکی اوشاغی مؤحکم- مؤحکم باغرینا باسدی. اوشاغین جانی آغریدی، باشلادی آغلاماغا.
اسکندرین آروادی اوشاغی ییرغالادی کی، کیریسین. کیریمه‌دی.
بیر آز دا برک ییرغالادی، یئنه کیریمه‌دی.
و بو دفه ائله برک ییرغالادی کی، دای بونا ییرغالاماق دا دئمک اولمازدی، ائله بیل قوجاغینداکی دوشمن بالاسی‌یدی.
اوشاق سسینی خیرپ کسدی.
و اوشاق سسینی کسنده اسکندرین آروادی گؤزلرینی آچیب اوشاغا باخدی. اوشاق گؤزلرینی ائله قورخا- قورخا دؤیوردو کی، اسکندرین آروادی دؤزه بیلمه‌دی، اوشاغین باشینی سینه‌سینه سیخیب آغلادی.
بایاقدان بری جاماعاتین سس- کویوندن قولاق توتولوردو، آمما اسکندرین آروادی آغلایان کیمی بو سس- کوی یاواش- یاواش آزالدی، آخیردا تامام کسیلدی. هامی او آروادین آغلاماغینا قولاق آسیردی، ائله بیل عؤمرولرینده آغلایان- زاد گؤرمه‌میشدیلر.
او ساکیتلی‌یین ایچینده اسکندرین آروادی بیردن اؤزو اؤز سسیندن هورکوب کیریدی، باشینی قالدیریب اسکندره باخدی و بایاقکیندان دا برک هونکوردو. بو دفه اوشاق دا قوشولدو آناسینا، هیچقیرا- هیچقیرا آغلادی.
و اسکندر دؤزمه‌دی، یئریندن دیک آتیلیب آروادینا ساری جومدو؛ کندیرله آرابایا باغلانماغی دئیه‌سن یادیندان چیخمیشدی. کندیر دارتیلیب تاریم چکیلدی.
اسکندر بیر دارتیندی، ایکی دارتیندی، کندرین هئچ حالینا دا تفاووت ائلمه‌دی.
اسکندرین او جوره دارتینماغی دئیه‌سن اؤکوزلرین خوشونا گلمه‌دی، دوردوقلاری یئردن اوچ- دؤرد آددیم دا قاباغا یئریدیلر، آرابانی دا چکدیلر داللارینجا.
آرابا دا اسکندری دالینجا چکدی.
اسکندر بیر او آرابایا باخدی، بیر اؤکوزلره؛ قفلَتن آرابایا بیر یومروق ایلیشدیردی، آرابانین تکرینه بیر تپیک ووردو، دلی کیمی باشلادی آرابانی تپیکلمه‌یه، یومروقلاماغا، آخیردا تامام هئیدن دوشدو، آرخاسی جاماعاتا ساری اوتوردو یئره، ائله او جور ده قالدی …
میکاییل کیشی جاماعاتین لاپ آرخاسیندا دایانمیشدی، سس‌سیزجه جاماعاتدان آرالاندی، اسکندرین یانینا گلدی، اَییلیب باشلادی کندیری آچماغا.
میکاییل کیشی او کندیری آچیب قورتاراناجان اسکندر باشینی قالدیرمادی. قوللاری آچیلاندان سونرا دا ترپنمه‌دی.
میکاییل کیشی اوّل ائله بیلدی کی، اسکندر قورخور، باشینی قالدیریب جاماعاتا باخماغا اورک ائله‌میر.
یاواشجادان دئدی:
– آ بالا، اسکندر …
اسکندر یئنه ترپنمه‌دی.
میکاییل کیشی اسکندرین چینینی دومسوکله‌دی:
– آ بالا، سنننم آخی …
اسکندر یئنه باشینی قالدیرمادی.
میکاییل کیشی اَییلدی، اسکندرین چنه‌سیندن توتوب قالدیردی، اوزونه باخدی و بیردن اؤزونو ایتیردی. دیکه‌لیب اوزونو چئویردی جاماعاتا ساری، ائله کئی- کئی باخیردی کی، جاماعات دا چاشدی.
صدر شریف قیشقیردی کی:
– نه اولوب؟
میکاییل کیشی یاواشجادان دئدی:
– یاتیب …
ائله یاواشجادان دئدی کی، ائله بیل اسکندری اویاتماقدان قورخوردو.
و بیردن صدر شریف ده سسینی آلچالدیب یاواشجادان سوروشدو:
– نئجه یعنی، یاتیب؟
جاماعاتین آراسیندا سس دوشدو کی، اسکندر یاتیب … هره بیر سؤز دئییردی؛ حیرصلنه‌نی، گوله‌نی واردی، اسکندره یازیغی گلنی واردی. و قریبه بوراسیدی کی، گولنلر خیسین- خیسین گولوردولر، دانیشانلار خیسین- خیسین دانیشیردیلار، ائله بیل اسکندری اویاتماقدان قورخوردولار. اسکندرین آروادی دا کیریمیشدی، آغلامیردی، ائله بیل او دا اسکندری اویاتماقدان قورخوردو.
و گوللو آرواد قفلَتن چیغیراندا هامی دیکسیندی، بیرجه اسکندردن ساوایی. گوللو آرواد میکاییل کیشی‌نین اوستونه قیشقیرا- قیشقیرا:
– آ کیشی، – دئدی، – نه قورویوب قالمیسان؟ اَل- آیاغینی پیشیک یئییب؟ بیر تپیک ووروب او دئزئرتیر[۱۱] کؤپی‌اوغلونو اویادا بیلمیرسن؟!..
گوللو آروادین میکاییل کیشی‌یه او سؤزلری دئمه‌یی چوخ پیس چیخدی. اوّلا، سؤزلر اؤزو پیس سؤزلر ایدی. ایکینجیسی، او سؤزلری گوللو آرواد دئییردی. اوچونجوسو ده، او سؤزلری گوللو آرواد میکاییل کیشی‌یه دئییردی، همین میکاییل کیشی‌یه کی، اوغلونون قارا کاغیذی سراغاگون گلمیشدی و آروادی ایندی بو جاماعاتین ایچینده یوخ ایدی، ائوده اوتوروب آغلاییردی.
میکاییل کیشی دؤنوب ترس- ترس گوللو آروادین اوزونه باخدی و یئریندن قوپوب دوز اونون اوستونه یئریدی:
– نه سسی‌نین جیر یئرینه سالمیسان، آی آرواد؟ – دئدی، – اونسوز دا آدام اوستونه آد قویوب توتدورماق سنین کؤهنه پئشه‌ندی. نه بیلیرسن دئزئرتیردی، نییه یازیغین اوسته آد قویورسان؟!
گوللو آرواد حئیرت ایچینده اوّلجه دؤنوب صدر شریفه باخدی، سونرا جاماعاتا:
– بو نه دئییر، آ جاماعات؟ درد بونون باشینی خاراب ائله‌ییب!.. – دئدی.
میکاییل کیشی:
– دردیمنن ایشین اولماسین، – دئدی، – ائوده آغلایانیم وار …
گوللو آرواد باشینی بولادی:
– یوخ، واللاه بو کیشی‌نین آغلی چاشیب! – دئدی، – آ کیشی، بیر من دئییلم ها، بس دَییرمانداکی او قدر آداما نه دئییرسن؟!
دؤنوب نیسه باجی‌یا باخدی کی، بلکه نیسه باجی بیر سؤز دئیه. آمما نیسه باجی‌نین سؤز دئین حالی یوخ ایدی، آیاق اوسته دایانسا دا، قوروجا شکیلی‌یدی، تکجه نفسی گئدیب- گلیردی.
گوللو آرواد نیسه باجیدان الینی اوزدو، گؤزونو دولاندیریب بایاق دَییرمانداکی او یایلیقلی قیزی آختاردی، تاپمادی. صدر شریف او قیزی ایداره‌یه گؤندرمیشدی کی، رایونا زنگ ائله‌سین؛ اسکندرین دالینجا میلیس[۱۲] گلسین.
گوللو آروادین اومیدی تکجه دَییرمانچی‌یا قالیردی. دؤنوب ساغا- سولا باخدی، آمما دَییرمانچی دا جاماعاتین آراسیندا گؤزه دَیمیردی. بیردن اوره‌یینه نه دامدیسا، باشینی قالدیریب یوخاریدان، کندین اوستوندن کئچن یولا ساری بویلاندی.
دَییرمانچی یولنان دالا باخا- باخا گئدیردی.
گوللو آرواد بیلیردی کی، او دَییرمانچی دَییرمانا گئدیر و نه‌دن اؤترو گئدیر، اوراسینی دا بیلیردی.
دیکسینیب گؤزونو دَییرمانچیدان چکدی، پرت- پرت جاماعاتا باخدی، ائله بیل گوللو آروادی بیر گوناه ایش اوستونده یاخالامیشدیلار.
آمما هئچ کس اونا باخمیردی، هامی‌نین گؤزو اسکندرده‌یدی. اسکندر حله ده یاتیردی.
گوللو آرواد اسکندرین یالین آیاقلارینا باخدی، سونرا چئوریلیب یئنه دَییرمانچی‌نین دالینجا بویلاندی و بیردن اؤز- اؤزونه پیچیلدادی:
– بو ساعات گلیرم!.. – دئدی، – بو ساعات … بو ساعات …
و یئریندن گؤتورولدو …
دَییرمانچی دَییرمانین قاباغیندا بالیقلاری تیغ وورموشدو[۱۳]، اؤزو ده بالیقلارین بؤیرونده، داشین اوسته اوتورموشدو، اسکندرین ساپوقلارینی گئیمک ایسته‌ییردی، گئیه بیلمیردی. ساپوقلار آیاغینا کئچمیردی.
گوللو آروادی گؤرنده دیکسینیب ساپوقلاری الیندن سالدی، جَلد یئریندن قالخیب کئچدی ساپوقلارین قاباغینا، بالیقلاری گؤستریب:
– یاخشی بالیقلاردی، – دئدی، – هی- هی- هی …
گوللو آرواد اونا یاخینلاشا- یاخینلاشا:
– گؤرورم. – دئدی، – بالیقچیلیغین دا وار؟!
دَییرمانچی دئدی:
– یوخ اَشی … دَنَه گلن بالیقلاردی دا … سویو سواندا گؤرورسن بیر- ایکیسی دوشوب قالیر …
گوللو آرواد بیردن دَییرمانچینی سوپورله دی، دارتیب ساپوقلارین قاباغیندان قیراغا چکدی:
– بس بو نه‌دی، آ نِمِس[۱۴] اوغلو نِمِس؟!..
دئدی، سالدی یومروغون، تپییین آلتینا، وور کی ووراسان …
دَییرمانچی‌نین باجاردیغی بو اولدو کی، ائله بیر ته‌هر سیویشیب آرادان چیخدی.
سونرا گوللو آرواد او ساپوقلارین بؤیرونده، داشین اوستونده اوتوردو، ساپوقلاری قاباغیندا جوتله‌دی، باخیب- باخیب بیردن هؤنکور- هؤنکور آغلادی.
گوللو آرواد آغلایا- آغلایا:
– آی آللاه، – دئییردی، – من نه گوناهین یییَه‌سی‌یم؟ نییه بو جاماعاتین مندن زهله‌سی گئدیر؟!..
سونرا دئییردی کی:
– ایلاهی، دای دؤزه بیلمیرم، بیر یوللوق بو کنددن باش گؤتوروب گئده‌جم …
و بونو دئیندن سونرا لاپ برکدن آغلاییردی، چونکی بیلیردی کی، یالان دئییر، بو کنددن هئچ هارا باش گؤتوروب گئدن دئییل.
ائله‌جه، آغلایا- آغلایا قیزیشیردی، اوتلاری یولوشدوروردو، تورپاغی جیرماقلاییردی. قفلَتن الی بیر داشا توخوندو، دیرناقلاری‌ینان ائشیب او داشی تورپاقدان چیخارتدی، اووجوندا سیخدی. داش ایتی‌یدی، اتینه باتیردی، اووجوندان قان سوزولوردو، آنجاق داشی سیخدیقجا سیخیردی.
گوللو آرواد او داشی اووجوندا او واختاجان سیخدی کی، هر شئی یادیندان چیخدی؛ داعوا دا، اسکندر ده، بو کند ده، جاماعات دا … تکجه اووجونداکی آغری قالدی. ایندی گوللو آرواد او آغریدان آغلاییردی و او آغریدان آغلاماق اونا لذّت وئریردی …
***
گوللو آرواد اوردا آغلایاندا اسکندر بوردا یوخودان اویانمیشدی، گؤزلرینی آچیب گولومسونه- گولومسونه جاماعاتا باخیردی. گولومسونمکدن ساوایی علاجی دا یوخ ایدی، چونکی جاماعات دا اونا باخیب گولومسونوردو.
جاماعات اونا گؤره گولومسونوردو کی، اسکندر قورخماسین، باشا دوشسون کی، بوردا هئچ کس اونون پیسلی‌یینی ایسته‌میر، قالخیب آدام کیمی اؤز آرواد- اوشاغی‌ینان گؤروشسون.
اسکندر بونو باشا دوشدو، قالخیب آروادینا ساری بیر- ایکی آددیم آتدی.
هامی فیکیرلشیردی کی، اسکندر ایندی آروادینی باغرینا باساجاق، اوشاغینی اؤپوب دوز کیمی یالایاجاق. و بونو فیکیرلشنده چوخلاری‌نین گؤزو ایندیدن یاشالیردی.
آمما اسکندر هئچ آروادینا یاخینلاشماغا ماجال تاپمادی.
قفلَتن بؤیرونده آت آیاغی‌نین تاپپیلتیسی گلدی. اسکندر سسه چئوریلدی و آت بئلینده یولنان اوزوبری، جاماعاتا ساری گلن میلسَه‌نئری گؤردو. او میلسَه‌نئری رایوندان گؤندرمیشدیلر؛ چینینده پاقون، بئلینده تاپانچاسی. پاقون جوتویدو، آمما بیر قولو یوخ ایدی. آتدان دوشن کیمی جوموب اسکندردن یاپیشدی، صدر شریفدن سوروشدو کی:
– فرونتدان قاچان بودو؟!
صدر شریف ایسته‌دی دئسین کی، بو یازیغین فرونتدان قاچیب- قاچماماغی حله معلوم دئییل …
آمما او میلسَه‌نئر تک الی‌ینن اسکندردن ائله برک یاپیشمیشدی کی، صدر شریف دیللنمه‌یه اورک ائلمه‌دی.
میکاییل کیشی صدر شریفدن اورکلی چیخدی، گولومسونه- گولومسونه گئدیب اسکندری او میلسَه‌نئرین الیندن آلدی:
– آ بالا، نه اولوب، نه قاچاقاچدی؟ دئدی، – بیر اوّل سوروش، اؤیرن، بلکه بو یازیق هئچ فرونتدان قاچماییب…
میکاییل کیشی‌نین بئله دئمه‌یی میلسَه‌نئری چاشدیردی، دؤنوب جاماعاتا باخدی، گؤردو هامی گولومسونور، لاپ چاشدی.
سونرا میکاییل کیشی دوز اسکندرین گؤزونون ایچینه باخیب سوروشدو کی:
– آ بالا، دوزونو دئه، قاچمیسان، یا قاچمامیسان؟!
میکاییل کیشی ائله باخیردی کی، ائله بیل اسکندر «قاچمیشام» دئسَیدی، میکاییل کیشی بورداجا ییخیلیب اؤله‌جکدی.
اسکندر دئدی:
– قاچمامیشام … بوراخیبلار …
– ائله بیرجه سنی بوراخدیلار؟
اسکندر باشینی ترپتدی:
– هه …
– نییه بوراخدیلار؟
اسکندر:
– یارام واردی، – دئدی، – باشیمدان دَیمیشدی …
میکاییل کیشی بیر دیقّت‌نن اونا باخدی، سونرا الینی اسکندرین آلنینا سورتدو، ساچلاری‌نین آراسیندا گزدیردی:
– یاران هانی؟.. – دئدی.
اسکندر گوناهکار- گوناهکار:
– ساغالتدیلار … – دئدی، – آمما آغریسی قالیب …
– ائله آغری‌یا گؤره بوراخدیلار؟
اسکندر باشینی ترپتدی:
– هه …
میکاییل کیشی چئوریلیب جاماعاتی گؤستردی:
– کیمین آغریسی یوخدو کی، آ بالا؟! – دئدی.
جاماعات ائله بیل سِحیرلنمیشدی. هامی میکاییل کیشی‌یه باخیردی؛ اسکندرین آروادی دا، صدر شریف ده، میلسَه‌نئر ده …
میکاییل کیشی اوزونو اسکندرین آروادینا توتدو:
– نییه دایانمیسان، آ قیزیم؟ – دئدی، – او اوشاغی بری گتیر!..
اسکندرین آروادی کیریمیشجه، قوجاغیندا اوشاق، گلدی.
میکاییل کیشی اوشاغی اسکندره گؤستردی:
– اؤپ!.. – دئدی.
اسکندر اؤپدو.
سونرا میکاییل کیشی اوزونو اسکندره توتوب:
– گئت!.. – دئدی، – سن آللاه، چیخ گئت!.. هامی‌ینان بیر یئرده قاییدیب گلرسن …
و اسکندر سس‌سیزجه چئوریلدی، آغیر- آغیر آددیملاییب یالین آیاقلارینی یئره باسا- باسا گئتدی، اوزاقلاشیب گؤزدن ایتدی …
ایضاحلار (کؤچورندن):
[۱]- komandir : حربی سرکرده، فرمانده.
[۲]- rayon: بیر اراضی‌نین هر هانسی بیر جوغرافی، ایقتصادی و باشقا جهتدن تام بیر وحدت تشکیل ائدن حیصّه‌سی، بخش.
[۳]- ştanq : آغیرلیق قالدیرماقدا ایشله‌نن، هر ایکی باشینا تاخیلیب چیخاریلا بیلن دیسک‌لر برکیدیلمیش مئتال آلت، هالتر.
[۴]-: cod کوبود، قالین.
[۵]- gospital [آلمانجا]: حربی خسته‌خانا.
[۶]- sapoq : پوتون.
[۷]- front : جبهه.
[۸]- dakument : سند، یازی.
[۹]- ساغلام یئر.
[۱۰]- işpiyon : جاسوس.
[۱۱]- dezertir : قاچاق آدام.
[۱۲]- milis : ایجتماعی آساییشی و امنیّتی قورویان اینضباطی اورقان.
[۱۳]- تیغ وورماق: قالاقلاماق، اوست- اوسته ییغماق.
[۱۴]- Nemes [روسجا] : آلمانیانین اساس اهالیسینی تشکیل ائدن خالق و بو خالقا منسوب اولان آدام.
درد
رامیز روشن- ترجمه: حمید بخشمند
اسکندر نُه سال قبل از اینکه جنگ شروع بشود ازدواج کرده بود، اما بچه‌اش نشده بود. رفت جنگ، نُه ماه بعد نامه‌ای به‌دست‌اش رسید که درش نوشته شده بود صاحب یک پسر شده‌ای.
اوّل خوشحال شد. بعد چیزی به‌دلش برات شد و خاطرش را برآشفت. بی‌اختیار گریه‌اش گرفت و اشک‌اش درآمد.
فرمانده پرسید:
ــ چته گریه می‌کنی؟
اسکندر گفت:
ــ پسرم شده. نُه سال بود که نشده بود، بعد از اینکه آمدم جبهه، شد.
ــ پسرت شده، چه بهتر. حالا، گریه برای چی؟
اسکندر گفت:
ــ می‌ترسم کشته بشم و پسرم را نبینم.
فرمانده دل‌اش به‌حال او سوخت، گفت:
ــ یه نامه بنویس عکس پسرت را برات بفرستند.
و اسکندر به فرمانده نگفت که عکس انداختن در دِه چه کار سختی است. بچه را باید ببرند به رایون. فاصله‌ی ده تا رایون هم یک عالمه راه است. جخ، توی رایون هم عکاس پیدا بشود یا نه.
اسکندر چیزی به فرمانده نگفت، اما عکس انداختن خودش، سه چهار سال قبل از جنگ، یادش آمد. اسکندر آن عکس را نه در رایون، که در شهر انداخته بود. رفته بود عکاس‌خانه، آنجا دو تا عکس بزرگ بود قدّ نصف دیوار. یکی، عکس آدمی بود نشسته بر پشت یک اسب. یک شمشیر دست‌اش بود و یک تفنگ روی دوش‌اش. اما بالای کتف‌هاش سری نبود، به‌جای سر یک سوراخ بود.
به اسکندر گفتند:
ــ برو پشت عکس، زیر پای‌ات یک چارپایه بگذار، سرت را هم از آن سوراخ بده بیرون، تا عکس‌ات را بیندازیم. این اسب و شمشیر و تفنگ هم مال تو…
اسکندر را زمان بچه‌گی یک بار اسب زمین زده بود، از آن وقت از اسب می‌ترسید.
و اسکندر سرش را از سوراخ بالای کتف‌های آدمی که توی آن یکی عکس بود، بیرون آورده بود. این یکی، آدم لندهور عظیم‌الجثه‌ای بود که هالتر سنگینی را برده بود بالای سرش. البته سر نداشت، و اسکندر وقتی سر خودش را از سوراخ بالای کتف‌های همین آدم بیرون داده بود، هالتر مانده بود بالای سرش.
اسکندر چشم چرخانده بود، پاها و بازوهای آن آدم گُنده را نگاه کرده بود، فکر کرده بود کمی بعد این پاها و بازوها مال او خواهد بود، بَه‌بَه‌ی گفته بود و دهانش به ملچ‌ملچ افتاده بود. بعد چشم چرخانده بود و هالترِ بالای سرش را نگاه کرده بود و موهای سرش سیخ ایستاده بود. هالتر لاکردار انگار نه یک عکس، که یک هالتر واقعی بود. اسکندر فکر کرده بود خدایا، حالا اگر این هالتر واقعی باشد وُ بیفتد روی سرم حتماً خرد و خمیرم می‌کند.
و به عکاس گفته بود:
ــ زود کارت را تمام کن که از ترس مُردم.
عکاس دگمه‌ی دوربین را زده بود و نیش‌اش را باز کرده بود.
اسکندر سرش را از سوراخ پایین هالتر بیرون کشیده بود و نفس راحتی کشیده بود.
عکس را آورده بود دِه‌شان.
در خانه‌ی اسکندر آینه‌ای بود مال زمان نوح. آن را از دیوار پایین آورده بود و پرت کرده بود ته یک صندوق، درش را قفل کرده بود وُ عکس را زده بود جای آینه.
هر وقت که او خسته و کوفته از صحرا به‌خانه برمی‌گشت، اول می‌رفت یک نگاه به پهلوان اسکندر که توی عکس بود، می‌انداخت وُ همان لحظه خستگی از تن‌اش بیرون می‌شد. سرِ سفره که می‌نشست باز نگاهی به عکس می‌کرد وُ اشتهاش دوچندان می‌شد. روزی هم که به جبهه می‌رفت، برای آخرین بار نگاهی به عکس انداخته بود و به زنش گفته بود:
ــ نترس، گلوله و این‌ها به من اثر نمی‌کنه!..
اما حالا به‌دل‌اش برات شده بود که خواهد مرد. خواهد مرد و پسرش را نخواهد دید.
و یک روز که اسکندر تفنگ بهبغل در سنگر نشسته بود، خوابش برد. توی خواب همان عکاس‌خانه را دید.
آنجا وسط اتاق عکس بزرگی گذاشته بودند. در عکس، یک قنداق بود و توی قنداق هم یک بچه. بالای کتف بچه هم به‌جای سر، یک سوراخ بود.
در باز می‌شد، زن اسکندر بچه بهبغل پا به آنجا می‌گذاشت، می‌رفت پشت عکس، سرِ بچه را از سوراخ بالای کتف بچه‌ی توی عکس بیرون می‌آورد. اسکندر نگاه می‌کرد و می‌گفت:
ــ نه، این نیست!..
زن اسکندر می‌رفت و با بچه‌ی دیگری در بغل دوباره بازمی‌گشت.
زن‌اش همین‌طور چند بار رفت و برگشت… اما قیافه‌ی هیچ‌کدام از آن بچه‌ها به‌دل اسکندر ننشست.
آخر سر، اسکندر و عکاس هر دو به‌کل قطع امید کرده بودند، که از پشت در صدای گریه بلند شد. در باز شد و زن اسکندر با بچه‌ای بهبغل وارد شد.
بچه گریه می‌کرد وُ خودش را می‌کشت.
زن اسکندر رفت پشت عکس، سرِ بچه را که داشت گریه می‌کرد، به‌زحمت از سوراخ عکس بیرون آورد. اسکندر به‌محض اینکه قیافه‌ی بچه را دید خونش به‌جوش آمد. بینی و دهان و چشم و ابروی‌اش درست شکل اسکندر بود. حتی بالای لب، زیر دماغ‌اش درست مثل خود او سبیل پُرپشت و زبری داشت.
اسکندر با خوشحالی دست به‌سبیل‌اش کشید و به‌عکاس گفت:
ــ بیانداز!
عکاس اما نتوانست عکس آن بچه‌ی سبیلدار را بیندازد. چون، ناگهان انگار زمین لرزید.
و اسکندر هراسان از خواب پرید، دید که بزن بکوب است. دشمن با تانک وُ سرباز به سنگرشان حمله کرده بود. تفنگ را جلو چشم‌اش گرفت وُ خواست یکی از سربازهای دشمن را نشانه بگیرد، که… معجزه اتفاق افتاد. اسکندر داشت چشم چپ‌اش را می‌بست تا نشانه بگیرد که بین لوله‌ی تفنگ‌اش و یک سربازِ دشمن، قنداقی نمایان شد. توی قنداق بچه‌ای سیخ ایستاده بود، دست‌های‌اش را دراز کرده بود طرف اسکندر وُ از گریه داشت خود را می‌کشت.
اسکندر یکّه خورد و چشم چپ‌اش را باز کرد؛ دید نه قنداقی هست وُ نه بچه‌ای. هر دو ناپدید شده‌بودند. سه بار «بر شیطان لعنت» گفت و سه بار پهلوی‌اش را نیشگون گرفت وُ مشغول همین کار‌ها بود که دید همان سرباز دشمن را زدند و کلّه‌پا کردندش.
اسکندر تفنگ را جلو صورت‌اش گرفت وُ یکی دیگر از افراد دشمن را نشانه گرفت. اما همین‌که چشم چپ‌اش را بست، باز همان قنداق وُ همان بچه دوباره نمایان شد.
اسکندر از نو چشم چپ‌اش را باز کرد وُ فهمید که اگر کار بدین منوال پیش برود، نخواهد توانست خودش را از شرّ بچه خلاص کند. ناگهان چیزی به ذهن‌اش رسید. تفنگ را سمت یکی از تانک‌های دشمن که داشت به طرفشان می‌آمد، نشانه رفت وُ تا چشم چپ‌اش را بست، دوباره قنداق و بچه آمدند ایستادند بین لوله‌ی تفنگ وُ تانک.
اسکندر به انتظار نشست.
تانک نزدیک شد و در حال زیرگرفتن قنداق بود که اسکندر نتوانست خودش را نگهدارد، از سنگر بیرون پرید وُ با فریاد به‌سوی تانک حمله برد.
از بقیه‌ی ماجرا… دیگر خبر نداشت. چشم‌اش باز کرد وُ دید با سرِ باند‌پیچی شده روی تخت بیمارستان دراز کشیده است.
در آن بیمارستان تعداد زخمی‌ها زیاد بود. هر روز علاوه بر دارو به‌هر کدام از زخمی‌ها یک شکلات هم می‌دادند تا بخورند وُ خونشان زیاد شود. بس که از زخمی‌ها خون زیادی رفته بود. تازه، پس از بهبودی هم باید دوباره به‌جبهه برمی‌گشتند، باید دوباره می‌جنگیدند وُ خون زیادی می‌ریختند؛ هم خون دشمن را، هم خون خودشان را.
زخم سر اسکندر زود خوب شد وُ کم‌ترین اثری از زخم باقی نماند. اما دکترها هرچه کوشیدند، دردِ سر او از بین نرفت که نرفت. با این درد نمی‌شد با دشمن جنگید. این بود که برای آخرین بار یک شکلات و یک کاغذ مُهرشده به اسکندر دادند و گفتند:
ــ کارِ تو با جنگ وُ جبهه تمام شد. برگرد برو خانه، پیش زن و بچه‌ات…
اسکندر کاغذ و شکلات را گذاشت توی جیب‌اش، از بیمارستان مرخص شد و راه افتاد… مسافتی از راه را با قطار، بخشی را ماشین و مقداری را هم با پای پیاده طی کرد و از چندین شهر و روستا گذشت و آخرِ سر خودش را رساند به جادّه‌ای که می‌رفت می‌رسید به دهِ خودشان.
***
… موقعی از شبانه روز بود که نه شب بود وُ نه صبح سپید؛ ستاره‌ها رفته بودند، اما ماه در گوشه‌ای از آسمان ایستاده بود.
طرف دیگر آسمان خالیِ خالی بود.
توی جادّه هم دیّارالبشری نبود.
اسکندر از کناره‌ی این راهِ خالی، از وسط علف‌ها داشت می‌رفت، و به‌همان حال ماه را هم تماشا می‌کرد. چیزی نمانده بود قارچ سفید و گُنده‌ای را زیر پا له کند که، پایش را در هوا نگه داشت و از بالا به پایین قارچ را نگاه کرد.
این قارچ بیش از آن‌که شکل قارچ باشد، شکل یک خرگوش بود، فقط گوش‌های‌اش کوچک بود. شاید هم کوچک نبود، خرگوشی بود که گوش‌های‌اش را کشیده بود روی سرش و به‌خواب رفته بود.
اسکندر خم شد و پرسید:
ــ تو خرگوشی یا قارچ؟
خرگوش مثل قارچ سکوت کرده بود.
اسکندر پایش را کمی دیگر بالا برد و درست بغل گوش قارچ تَرق به زمین کوبید.
قارچ مثل خرگوش پا به‌فرار گذاشت.
خرگوش در حالی که خواب را به کل موجودات این علفزار حرام کرده بود، داشت می‌دوید.
خواب آن پروانه را هم همین خرگوش آشفته کرد.
پروانه درست از زیر پای خرگوش بال‌زنان به هوا برخاست. این‌سو رفت، آن‌سو رفت؛ آخرِ سر توی هوا سردرگم ماند.
ماه رفته بود و هوا گرگ و میش بود.
علف‌ها و گل‌ها و چیزهای دیگر به رنگ گرگ و میشی بودند، بواقع بی‌رنگ می‌نمودند. پروانه را هم همین بی‌رنگی سردرگم کرده بود.
اما آن‌سوی دیگر آسمان رفته رفته داشت به سرخی می‌گرایید. اندکی بعد آفتاب سرزد. اسکندر سرش را بلند کرد و به آسمان نگریست. چشم‌اش از آفتاب خیره نشد، چون نور خورشید هنوز به زمین نرسیده بود. اما نور از خورشید جدا شده بود و آسمان را رو به پایین داشت می‌پیمود.
پروانه با دیدن آفتاب پرکشید و بالاتر رفت. در آن بالا، خیلی بالاتر از زمین، آفتاب و پروانه به‌هم رسیدند و پروانه مست شد. لحظه‌ای در هوا خشکش زد، بال‌های‌اش از حرکت بازماندند. بعد همان‌طور، پیشاپیش آفتاب شروع به پایین آمدن کرد.
اما نور آفتاب از پروانه جلوتر زد. چشم‌های اسکندر سرشار از نور شد و اندکی بعد خود به خود بسته شد.
وقتی اسکندر چشم‌های‌اش را باز کرد، نور خورشید به زمین رسیده بود. هر چیزی رنگ خودش را داشت؛ علف‌ها سبز بودند و گل‌ها قرمز… پروانه الوان هم روی آن رنگ و وارنگ‌ها جست و خیز می‌کرد و لذت می‌برد.
اسکندر هم افتاده بود دنبال پروانه و از چپ و راست او راه می‌رفت و می‌گفت:
ــ یک چیزی نشانم بده، ای مخلوق زیبای خداوند!.. علفی، شکوفه‌ای. روی هر چیزی که بنشینی، همان مال من خواهد بود. عهد می‌بندم که اگر چیزی نشانم بدی، همان را برمی‌دارم، می‌برم می‌دهم به بچه‌ام، می‌گویم این را خاله‌پروانه برایت فرستاده…
پروانه پرواز می‌کرد، می‌چرخید، اما روی هیچ چیز نمی‌نشست، چیزی نشان‌اش نمی‌داد.
پروانه همان‌طور پرواز کنان اسکندر را از علفزار بیرون کشید، از بالای تپه‌ای رو به پایین راه برد و آورد رساند لب رودخانه.
… آن لاک‌پشت در جای کم‌عمقی از رودخانه، نزدیک ساحل، خودش را روی سنگ بزرگی یله کرده بود. سرِ باریک و نرمش را از زیر لاکِ پهن و سختش بیرون آورده بود و آفتاب‌خوری می‌کرد.
پروانه پرواز کنان رفت درست بالای سرِ آن لاک‌پشت و شروع کرد به چرخ زدن. گویا از لاک خوش نقش و نگار او خوشش آمده بود و قصد نشستن داشت.
اسکندر لب رودخانه ایستاده بود و به پروانه التماس می‌کرد:
ــ مخلوق زیبای خداوند، نشین!.. بگذار عهدم پاک بماند… آخر، آن لاک‌پشت را به کدام بچه می‌شود داد؟!..
خودش می‌گفت، خودش میشنید. پروانه آماده می‌شد تا با کمال دقت روی لاک‌پشت بنشیند.
اسکندر از پروانه قطع امید نمود، رو کرد به لاک‌پشت و گفت:
ــ انصاف داشته باش، پیش زن و بچه‌ام آبروریزی نکن!.. راهت را بکش برو، مگر روی آن سنگ مگر چه دیده‌ای؟!. رودخانه به این زیبایی را ول کرده‌ای- خم شد و دستش را به آب زد- آب را بببین… بَه، بَه، بَه!..
نه…، لاک‌پشت انگار قصد تکان‌خوردن نداشت.
اسکندر سنگ کوچکی از زمین برداشت و پرت کرد طرف لا‌پشت. نشانه‌گیری نکرد، همین‌طوری انداخت، به این امید که شاید ترسید و رفت.
و لاک‌پشت از روی آن سنگ بزرگ لغزید و افتاد توی آب. اما پروانه باز هم از دور و برِ آن سنگ جای دیگری نرفت. پرواز می‌کرد، چرخ می‌زد، گِردِ سرِ سنگ می‌گشت.
یک‌دفعه حسّ بدی دل اسکندر را به آشوب کشید، بی‌اختیار داخل آب شد. رفت، رفت، آب تا زانویش بالا آمد، پوتین‌هایش پُرآب شد، رسید به کمرش؛ و اسکندر رفت رسید به سنگ.
روی سنگ خون چکیده بود.
لاک‌پشت کنار سنگ، ته آب به پشت افتاده بود.
اسکندر به سرِ شکافته لاک‌پشت، به بدن بزرگ و بدریخت‌اش که با لاک پوشیده شده بود، نگاه کرد. شنیده بود که لاک‌پشت‌ها صد سال، دویست سال عمر می‌کنند. شاید این یکی هم صد سال عمر داشت و صد سال بود که آن تن بزرگ و بدریخت را، آن لاک بزرگ و سنگین را پشت خود این‌جا و آنجا می‌کشاند؛ یک حمالی بیهوده و عبث. آن لاک اما در این روز آفتابی نتوانسته بود سرِ کوچک و باریک و نرمِ حیوان را از یک سنگ کوچک حفظ کند.
اسکندر ناگهان به این لاک گُنده و سنگین خشم‌اش گرفت، نزدیک بود لگدی حواله‌اش کند، اما رویش را برگرداند و راهش را کشید و رفت.
چنان عصبانی بود که کارد می‌زدی خونش درنمی‌آمد، نمی‌دانست چه‌جوری راه می‌رفت. اصلاً حالیش نبود که دارد توی آب راه می‌رود…
… اسکندر تا آسیاب کنار رودخانه جلو رفت. درشکه‌ای روبروی آسیاب ایستاده بود. یک جفت گاوِ نر هم به‌اش بسته بودند. داخل درشکه لنگه‌های گونی کنار هم چیده شده بود، بغل لنگه‌ها هم چند نفر بغل هم نشسته بودند؛ یکی کلاه سرش بود، سه تای دیگر هم روسری داشتند.
مردِ کلاه به‌سر آسیابان بود و قوم و خویشی دوری با اسکندر داشت.
از روسری به‌سرها یکی گوللو بود. زنی که ده پانزده سال قبل از جنگ، شوهرش را به اتهام «قلچماق» تسلیم حکومت کرده بود. از آن اتفاق به بعد هیچ تنابنده‌ای از اهالی ده چشم دیدن او را نداشت، چرا که سالیان سال با آن آدم رذل سر به یک بالین گذاشته بود. گوللو با تحویل شوهرش به دولت، به‌کل از چشم جماعت افتاد؛ زیرا آن مرد هر قدر هم که رذل بوده باشد، به هر حال شوهر او بود، با او سر بر یک متکا گذاشته بود…
از روسری به‌سرها، دومی خواهر نیسه بود.
خواهر نیسه نوعروس بالا بلند و کمرباریکی بود. اما این روزها از باریکی کمرش چندان چیزی باقی نمانده بود، حامله بود. در این گرماگرم جنگ هرچند حامله بودن خیلی بی‌انصافی به‌نظر می‌آمد، اما مسئله این بود که خواهر نیسه زن ممّد توره شده بود. ممد توره را به‌خاطر قدّ بیش از حد کوتاهش از جنگ معاف کرده بودند.
حقیقت این بود که قبل از جنگ، خواهر نیسه به ممد توره محل سگ هم نمی‌گذاشت. اما آن زمان ممد دیوانه نیسه بود. جماعت دلشان به حال او می‌سوخت، چون می‌دانستند که این عشق سرانجام خوبی نخواهد داشت. اما بعد از اینکه همه جوان‌ها به جبهه رفتند، یک روز معلوم نشد که خواهر نیسه توی صحرا چه‌جوری به‌اش نگاه کرد که ممد توره همان روز عصر خواستگار درِ خانه دختر فرستاد و یک ماه بعد هم عروسی کرد و خواهر نیسه را برد خانه‌اش.
از آن روز به بعد، ممد توره گل از گلش شکفت، اما کسی از این مسئله سر درنیاورد که وقتی ممد توره قبل از جنگ دیوانه خواهر نیسه بود، چرا دل جماعت به حال ممد می‌سوخت؟ و حالا که نیسه زنش شده بود و رفته بود خانه‌اش، چرا همین جماعت از او متنفر بودند؟!.
سومین آدم روسری به‌سر را نخست اسکندر نشناخت. چون وقتی او عازم جبهه بود آن دختر، بچه‌مفویی بود که توی ده با سر و پای برهنه این‌ور و آن‌ور می‌دوید. حالا اما دختر رسیده‌ای شده بود. درست است، پاهاش همین حالا هم برهنه بود، اما روسری تازه و گلداری به‌سر داشت. بینی‌اش هم، مثلاً، تر و تمیز بود.
اسکندر را که دیدند، از تعجب چشم‌شان گشاد شد و دهانشان باز ماند. با حالتی خیره نگاهش کردند.
اسکندر هم خود را باخت. نگاه به خودش کرد و دید تا کمر وسط آب ایستاده است. از این وضع بیشتر از پیش دست و پایش را گم کرد.
آرام آرام از آب بیرون آمد، و همین‌که پا به خشکی گذاشت، نخست آسیابان بود که به خودش آمد. پرید جلو و اسکندر را بغل کرد و گفت:
ــ خوش آمده‌ای!
اسکندر از دست آسیابان خلاص شد و افتاد چنگ گوللو. گوللو او را به آغوش کشید و ملچ ملچ بوسیدش. بعد از رها شدن از دست گوللو، دختر پابرهنه روسری به‌سر در حالی‌که چارقدِ سرش را مرتب می‌کرد و پاهای برهنه‌اش را یکی پشت دیگری پنهان می‌کرد، به اسکندر نزدیک شد و دستش را با ناز و عشوه به طرف او دراز کرد و به او خوش‌آمد گفت. خواهر نیسه کمی مکث کرد، انگشتانش را به‌هم مالید، بعد سرش را تکان داد و به اسکندر سلام کرد.
اسکندر هم با تکان دادن سر جواب سلام او را داد و همین‌که چشم‌اش به شکم گرد و برآمده وی افتاد گل از گلش شکفت، یادش افتاد که کوته زمانی بعد پسرش را خواهد دید. رو به نیسه کرد و گفت:
ــ از بچه ما چه خبر؟
دختر چارقد به‌سر پقّی زد زیر خنده.
خواهر نیسه از شرم سرش را پایین انداخت و چیزی نگفت.
اسکندر این بار رو به گوللو پرسید:
ــ از بچه ما چه خبر؟..
گوللو گفت:
ــ کمی حوصله داشته باش پسر!.. میری خانه می‌بینیش. حالا کمی از اوضاع جبهه برایمان تعریف کن. راستی، چی شد که همین‌جوری ولت کردند، نکنه جنگ تموم شده؟!.
گوللو همه این حرف‌ها را بی‌وقفه و یک‌نفس گفت. و اسکندر تا او حرف می‌زد نگاه به کسی نکرد. نشسته بود و داشت پوتین‌هایش را درمی‌آورد. پوتین‌ها پرآب بودند و انگشتانش احساس سرما می‌کردند.
به همان حال گفت:
ــ نمی‌دانم، جنگ است دیگر… شاید تمام شده، شاید هم نه…
گوللو با شنیدن این حرف‌ها جاخورد؛ بعد چشم‌هایش را دوخت تو چشم‌های آسیابان، و سرش را به شکل معنی‌داری تکان داد.
در این تکان معنی‌دار سرِ گوللو چیز شوم و نامعلومی وجود داشت. خواهر نیسه زودتر از آسیابان این چیز شوم و نامعلوم را حسّ کرد و رنگش سفید شد.
بعد آسیابان هم آن را حسّ کرد و عضلات صورتش را منقبض کرد و سرش را جنباند؛ این حالت او به این معنی بود که نه، امکان ندارد!
اما دخترِ چارقد به‌سر هنوز چیزی حالیش نشده بود و در حال وررفتن با روسری‌اش در حال تماشا بود.
اسکندر پوتین‌هایش را درآورد و گذاشت زیر آفتاب تا خشک شوند. بعد پاتاوه‌هایش را که به‌جای جوراب دور پاهایش بسته بود باز کرد، آبش را چلاند و هر کدام را پشت گاوی پهن کرد. بعد با پاهای برهنه آمد ایستد کنار پوتین‌ها، رو کرد به گوللو و دوباره پرسید:
ــ از بچه ما چه خبر؟..
زن دوباره شروع کرد که:
ــ اسکندر کمی حوصله داشته باش، بچه است دیگر…
اما این بار نتوانست دنباله حرف‌ش بگیرد، زیرا اسکندر ناگهان زد زیر خنده و گفت:
ــ زن، یعنی چه که «حوصله داشته باش»، «حوصله داشته باش»، حوصله‌ام کجا بود؟! به‌خاطر کی این همه راه آمده‌ام؟ به‌خاطر بچه! و گرنه چه مرگم بود این موقع این‌جا باشم؟!..
گوللو باز یکّه خورد و بار دیگر به آسیابان نگاه کرد، اما آسیابان چشم‌اش را از چشم او دزدید و به گاوها نگاه کرد.
و گوللو با تظاهر به اینکه دارد شوخی می‌کند، خندید و گفت:
ــ اسکندر، خیلی بچه بچه می‌کنی. نکند عشق بچه زده به‌سرت و از جبهه فرار کرده‌ای… هان؟
خواهر نیسه که از چند دقیقه پیش به زیر پایش خیره شده بود، می‌ترسید سرش را بلند کند. اما با شنیدن این حرف سرش را بلند کرد و به گوللو نگریست. دید حالت زن شبیه حالت آدمی نیست که با کسی شوخی بکند؛ و مات و مبهوت سرِ جایش واماند.
گوللو این بار با خنده پرسید:
ــ اسکندر، ببین!.. مدرکی، چیزی همراه داری؟!..
ــ دارم، زن!.. اونم دارم!..
دستش را برد جیبش، کمی وررفت، اما چیزی بیرون نیاورد، همان‌طور دست به‌جیب درجا خشکش زد…
خواهر نیسه داشت با بغض نگاه می‌کرد. چشم‌های همه به جیب اسکندر دوخته شده بود.
… و اسکندر دستش را آرام آرام از جیبش بیرون آورد، توی دستش کاغذی بود به اندازه کف دست، اما کاغذ بودنش هیچ معلوم نبود، خیسِ خیس بود. اگر کاغذ هم بود، خمیر شده بود. چیزی هم به‌اش چسبیده و سیاهش کرده بود. از مشت و جیب شلوار اسکندر قطره‌های سیاهی به روی چکّه می‌کرد.
اسکندر با نگاهی حیرت‌زده سرِ جایش ایستاده بود و چشم دوخته بود به چیزی که توی دست‌اش بود. دیگر نمی‌خندید.
گوللو وقتی اسکندر را به آن ریخت و حال دید، گردن‌اش را دراز کرد تا چیزی را که توی مشت او بود ببیند، اما از آنچه دیده بود، انگار چیزی سردرنیاورد. رو به آسیابان کرد و گفت:
ــ بیا ببین تو دست‌اش چیه؟
آسیابان آمد، با انگشت‌اش کمی از آنچه توی مشت اسکندر بود کَند، گذاشت دهن‌اش و لحظه‌ای بعد تکّه‌ای کاغذ به زمین تف کرد، بعد تکّه‌ای دیگر… همین‌طور، آسیابان همه محتوای مشت اسکندر را خورد و هر بار مقداری خرده کاغذ از دهان‌اش به زمین تف کرد. بعد برگشت به گوللو و ملچ‌ملچ کنان گفت:
ــ شاکالاته…
این را طوری گفت که گویا کل مسئله در شاکالات بودن یا نبودن آن چیزی بود که اسکندر توی مشت‌اش نگه داشته بود و حالا با اطمینان از شاکالات بودن آن، مسئله تمام بود.
گوللو با غیظ آسیابان را نگاه کرد، بعد رو به اسکندر گفت:
ــ شاکالاتت را دیدیم، کامت شیرین!.. حالا نگاهی هم به مدارکت بیندازیم!..
اسکندر خشکش زده بود. گاه به دهان ملچ ملچ کننده آسیابان نگاه می‌کرد، گاهی هم به خرده کاغذهایی که روی زمین ریخته شده بود.
ــ مدارکم نیست…
نیسه جاخورد و سرش را بلند کرد. با دیدن وضع و حال اسکندر در خود مچاله شد.
گوللو هم جاخورد. گفت:
ــ یعنی چه که نیست؟
ــ بود… ولی حالا نیست…
و نگاه به دهان آسیابان کرد و تبسّمی بی‌جان بر لبانش نشست.
آسیابان هم سردرگم می‌نمود. دیگر دهان‌اش نمی‌جنبید. چشم‌هاش تند تند پلک می‌زدند.
دختر چارقد به‌سر هم انگار چیزهایی فهمیده بود، دیگر با چارقدش ورنمی‌رفت، پنهان کردن پاهای برهنه‌اش را هم از یاد برده بود.
گوللو ناگهان پرید یقه اسکندر را گرفت، و آن را چنان کشید که یقه پیراهنش پاره شد. با فریاد گفت:
ــ فرار کرده‌ای و آن‌وقت با شاکالات می‌خواهی ما را گول بزنی، پدرسگ!؟..
نیسه با بغض گریست، و با گریستن او دیگر شک و شبهه‌ای باقی نماند. همه‌شان باور کردند که اسکندر از جبهه فرار کرده است. آسیابان فوری بازوهای اسکندر را محکم گرفت؛ انگار می‌ترسید از دست گوللو دربرود.
گوللو رو به دختر چارقد به‌سر غرید:
ــ بدو برو طناب بیار!..
دختر دوید طرف آسیاب، و لحظه‌ای بعد با طنابی دراز برگشت.
اسکندر با دیدن طناب به بازوهایش فشار آورد تا بلکه خود را از بغل آسیابان خلاص کند، اما آسیابان رهایش نکرد و محکمتر نگهش داشت.
گوللو بازوهای اسکندر را با طناب بست… و او که اکنون خود را گرفتار می‌دید، یک نگاه به بازوهاش انداخت و یک نگاه به پوتین‌هایش. گفت:
ــ خُب، پس پوتین‌هام را چه‌جوری بپوشم؟
طوری گفت این را که انگار دارد شوخی می‌کند.
گوللو با خشم توسری محکمی به سر اسکندر زد و گفت:
ــ بدون پوتین هم می‌تونی زندگیتو بگذرانی، مردم تو جبهه خونشان ریخته میشه این پدرسگ فراری آمده برای چی؟! که یک بچه مفو پیدا کرده!..
گوللو اما دلش با توسری خنک نشد، هجوم برد پاتاوه‌های اسکندر را از پشت گاوها برداشت و آن‌ها را به‌هم پیچید و انداخت توی رودخانه.
بعد برگشت که پوتین‌ها را هم بردارد بیندازد داخل آب، اما آسیابان قبل از او خودش را به پوتین‌ها رساند. با پنجه بزرگ دست راستش آن‌ها را قاپید، دور سرش چرخاند و با تمام نیرویش پوتین‌ها را دور انداخت؛ اما نه به رودخانه.
بعد به گوللو نگاه کرد و چاپلوسانه پلک‌هاش را به‌هم زد:
ــ خُب، حالا چی‌کار باید کرد؟
گوللو گفت:
ــ گاوها را راه بنداز تا این پدرسوخته را ببریم به ده!
آسیابان به طرف جایی که پوتین‌ها را پرت کرده بود گردن کشید و پرسید:
ــ آسیاب را چه‌کار کنم؟
گوللو هم به همان طرف نگاه کرد و غضبناک گفت:
ــ نترس، آسیاب را نمی‌خورند!
و آسیابان همان لحظه نگاهش را از آن طرف برگرفت و در حالی که سردرگم می‌نمود، گفت:
ــ همین الان … الساعه …
در آسیاب را قفل کرد، دهنه آب را بست، آبِ جوی منتهی به آسیاب را هم به سمت دیگری برگرداند و با کم شدن آب جوی جست و خیز ماهی‌ها را به نظاره ایستاد.
… ماهی‌ها همین‌که کم شدن آب را احساس کردند، با عجله شروع به شنا کردن برخلاف جریان آب کردند. انگار می‌خواستند خود را دوباره به رودخانه یا جای پرآبی برسانند. اما مسیر رودخانه بسته بود و آب قسمت بالا هم کم‌کم داشت تمام می‌شد. تهِ جوی دیگر به‌خوبی نمایان بود. ماهی‌ها دوباره برگشتند. افتادند دنبال آب باریکه‌ای که روان بود. می‌خواستند دست‌کم خود را به آن برسانند، اما نتوانستند. آب ته کشیده بود. به هر جان‌کندنی که بود خود را داخل چاله چوله‌های ته جوی انداختند، چرا که توی آن‌ها اقلاً مختصر آبی هنوز بود.
آسیابان لب جوی ایستاده بود و به ماهی‌هایی که در حال تلف شدن از بی‌آبی دهانشان را باز و بسته می‌کردند، نگاه می‌کرد و زیر لب چیزی زمزمه می‌کرد. شاید هم داشت ماهی‌ها را می‌شمرد.
گوللو سر آسیابان داد کشید و گفت:
ــ به چی زل زده‌ای آنجا؟ برای چی آمده‌ای؟!..
و آسیابان فوری رویش را برگرداند، این بار در حال نگاه کردن به درختان لب جوی کمی این‌ور و آن‌ور چرخید و وانمود کرد که برای راندن گاوها دنبال ترکه می‌گردد.
پوتین‌هایی که پیشتر دور انداخته بود کنار یکی از همان درخت‌ها افتاده بود.
آسیابان در جست و جوی ترکه، بی اختیار رفت رسید زیر همان درخت، و در حالی که داشت شاخه‌ای از درخت می‌کند، با پا ضربه‌ای به پوتین‌ها زد و آن‌ها را پشت درخت انداخت…
گوللو سر اسکندر داد زد:
ــ سوار درشکه بشو!
اسکندر سوار شد و آن پشت، بغل لنگه‌‌جوال‌ها نشست و پاهایش را از عقب درشکه به پایین آویزان کرد.
آسیابان هم سوار شد، و سمت جلو روی لنگه‌گونی‌ها نشست، ترکه را بالای سر گاوها به حرکت درآورد و هی زد:
ــ هوهو! هوهو!..
گاوها راه افتادند.
گوللو سوار درشکه نشد. نیسه و دختر چارقد به‌سر هم از او تبعیت کردند و سوار نشدند، با پای پیاده دنبال درشکه راه افتادند.
راه از بالای تپه می‌گذشت، گاوها سربالایی می‌رفتند تا برسند به راه.
نیسه نفس نفس می‌زد، از سر و رویش شُرشُر عرق می‌ریخت. از یک طرف سربالایی نفس‌اش را بریده بود و از طرف دیگر گرمای خورشید می‌سوزاند.
وقتی گاوها خود را به راه کشاندند، نیسه دیگر داشت از پای درمی‌آمد، چیزی نمانده بود که نقش زمین شود.
دل اسکندر به حال او سوخت. گفت:
ــ پیاده چرا می‌روی بیا سوار درشکه شو.
نیسه صدای اسکندر را انگار که در خواب میشنید. خودش را خواب‌آلود طرف درشکه کشاند، اما وقتی می‌خواست سوار شود، به‌خود آمد. برگشت به چهره گوللو نگاه کرد.
گوللو باز عصبانی شد و سر اسکندر غرید:
ــ پیاده شو، پدرسگ!..
اسکندر پیاده شد.
گوللو به نیسه گفت:
ــ سوار شو.
نیسه نتوانست سوار بشود. گوللو و دختر چارقد به‌سر کمکش کردند و سوار شد.
گوللو به دختر گفت:
ــ تو سوار شو.
دختر هم سوار شد.
گوللو سر طنابی را که بازوهای اسکندر را با آن بسته بود، عقب درشکه بست، گره محکمی به‌اش زد و گفت:
ــ این‌جوری! حالا پشت درشکه راه بیافت. نترس، نمی‌میری!
بعد خودش هم سوار درشکه شد و به آسیابان گفت:
ــ راه بیافت!..
آسیابان برگشت به طرف پایین گردن کشید و نگاه به سمتی کرد که پوتین‌ها را قایم کرده بود، و دلش هرّی فرو ریخت. پوتین‌ها از این‌جا دیده می‌شدند. اگر آدم کوری هم از این‌جا می‌گذشت، می‌توانست آن‌ها را ببیند.
از خاطرش گذشت که از درشکه پایینبپرد و بدود دنبال پوتین‌ها و آن‌ها را در یک جای درست و حسابی قایم کند، اما وقتی چشم‌ش به چشم گوللو افتاد، دست و پایش سست شد.
از سر و روی گوللو انگار زهرمار می‌بارید. پوتین‌ها را او هم دیده بود و از آنچه که اینک ذهن آسیابان را به‌خود مشغول کرده بود، خبر داشت.
گوللو آهسته به آسیابان گفت:
ــ بران!..
طوری گفت این را که موهای آسیابان سیخ ایستاد. فهمید که از خیر پوتین‌ها باید گذشت. و آسیابان این بار همه خشم و عصابانیت‌اش را سر گاوها خالی کرد: یک ضربه، دو ضربه…
گاوها از جا کنده شدند.
و اسکندر که نتوانسته بود تعادلش را حفظ کند، نقش زمین شد. حالا درشکه اسکندر را روی زمین می‌کشید.
بالا می‌رفت و پایین می‌آمد. می‌خواست هر‌طور شده پایش را به جایی گیر بدهد و بلند شود، اما نمی‌توانست. از شانس او زمین خاکی بود، و گرنه در پاهای برهنه اسکندر جای سالمی باقی نمی‌ماند.
آسیابان عصبانی بود. با ضربه‌های مداومی که به پشت گاوها می‌زد، امان‌شان را بریده بود.
و همه این‌ها چنان ناگهانی اتفاق افتاده بود که هم گوللو، هم نیسه و هم دختر چارقد به‌سر توی درشکه خشک‌شان زده بود. آن‌ها کرخت و بی‌حال چشم به اسکندر دوخته بودند.
درشکه اسکندر را روی زمین می‌کشید. و در آن حال زل زده بود به چشمان نیسه و لب‌هایش تکان می‌خورد، کج و کوله می‌شد، درهم می‌رفت، انگار می‌خواست چیزی بگوید، اما نمی‌توانست.
یکباره لب‌های نیسه هم مثل لب‌های اسکندر شروع کرد به تکان خوردن، کج و کوله شدن، درهم فرورفتن… و نیسه خیلی آهسته نجوا کرد:
ــ گناه است آخر…
و گوللو گویا خواب بود و بیدار شد. با تمام قدرت سرِ آسیابان داد کشید: نگهدار درشکه را! نگهدار!
دستِ ترکه‌دار آسیابان در هوا خشک شد.
گاوها پا سست کردند و اندکی بعد ایستادند.
اسکندر، دمر روی زمین مانده بود.
گوللو آهسته گفت:
ــ بلند شو…
اسکندر بلند نشد.
گوللو غرید:
ــ پا شو، پدرسگ!
همه به جیغ و داد گوللو جاخوردند. آسیابان هم برگشت و پشت سرش را نگاه کرد.
و اسکندر آرام آرام بلند شد، کمر راست کرد، اما نگاه‌اش از نگاه گوللو دزدید.
باز داد و فریاد گوللو بلند شد:
ــ چطوره؟ به دلت می‌نشینه؟! خیال کردی فرار کردن از جبهه خیلی آسونه؟!
گوللو پس از اینکه دقّ دلیش را خالی کرد، به آسیابان گفت:
ــ حالا راه بیافت!
آنگاه برگشت طرف اسکندر و پاهای پوست‌کنده‌ی او را نگاه کرد، زانوهای پاره‌پاره شلوارش را دید و دوباره به طرف آسیابان برگشت، گفت:
ــ حواست باشه مثل آدم برونی!
درشکه حرکت کرد.
***
تا ده کسی لب از لب وانکرد.
وقتی وارد ده شدند، نخست بچه‌ها بودند که آن‌ها را دیدند. اسکندر را هم دیدند که به درشکه بسته شده، اما اول نشناختندش، با شور و ولوله فریاد کردند:
ــ جاسوس گرفته‌اند! جاسوس!.. جاسوس!..
جماعت از هر طرف ریختند آمدند، و همه دیدند که گرفته شده «جاسوس» نیست، اسکندر است.
و بچه‌ها سردرگم ماندند؛ اگر فرد گرفته شده اسکندر است، پس جاسوس کدام است؟
اما جماعت بچه نبودند، همان دم دانستند که موضوع از چه قرار است. چنان به سر اسکندر ریختند که اگر صدرْ شریف نبود، بیچاره کارش ساخته بود. صدر شریف با فریاد جلو جماعت را گرفت، بعد رو به گوللو کرد و گفت:
ــ بگو ببینم موضوع چیست؟
گوللو تمام ماجرا را از سیر تا پیاز شرح داد. اینکه اسکندر را کجا دیده‌اند، چه‌جوری گرفته‌اند و چه شکلی آورده‌اند… همه را گفت. تنها چیزی که نگفت، پوتین‌های اسکندر بود. یکی هم اینکه، نگفت چگونه درشکه آن بدبخت را روی زمین می‌کشید.
پس از اینکه گوللو تمام و کمال حرف‌هایش زد، صدر شریف زل زد به چشم‌های اسکندر و با غیض سرتاپای او را برانداز کرد. اسکندر اما نه فقط چشم از او برنگرفت، که لبخندی به لب‌هایش هم نشست.
و صدر شریف با تمام قوتش فریاد زد:
ــ تُف به آن غیرت‌ات!.. آبروی ده‌مان بردی!.. آدم پَست، دولتِ شوروی به آن بزرگی را فروختی به یک بچه این‌قدّی؟!..
صدر شریف با گفتن «دولتِ شوروی به آن بزرگی» دستش را برد بالای سرش و تکان داد، و با گفتن «بچه این‌قدّی» دستش را پایین آورد و به اندازه سه وجب بالاتر از زمین نگه داشت.
و اسکندر آن فاصله تهیِ سه وجبی بین دست صدر شریف و زمین را چنان نگاه کرد که گفتی بچه هم‌اینک در آنجا ایستاده است. و دست صدر شریف وقتی به حالت عادی برگشت، اسکندر جاخورد. سرش را بلند کرد و به طرف جماعت نگریست. بین آن‌ها زنش را دید.
زن اسکندر، بچه بهبغل ایستاده بود و چشمانش را بسته بود. الله اَعلم، شاید هم از هوش رفته بود.
اسکندر با فریاد زنش را صدا زد.
زن از جایش پرید، اما چشمان‌اش را باز نکرد، بچه را توی بغل‌اش محکم به‌خود فشرد. بچه دردش گرفت و شروع به گریستن کرد.
زن اسکندر بچه را تکان داد تا شاید از گریه بیافتد. گریه‌اش قطع نشد. تند‌تند تکان داد، باز از گریه نیافتاد.
و این بار چنان شدید تکانش داد که دیگر نمی‌شد «تکان دادن» به‌اش گفت، انگار که بچه خودش نه، بچه دشمن‌اش است.
صدای بچه برید.
با بریده شدن صدای بچه، زن اسکندر چشمان‌اش را باز کرد و به بچه نگریست. چشمان‌اش از ترس چنان به لرز افتاده بود که طاقت نیاورد. سر بچه را به سینه‌اش فشرد و گریست.
چند لحظه پیش، هیاهوی مردم به آسمان بلند بود، اما با گریه زن اسکندر سر و صدا به‌تدریج رو به خاموشی گذاشت… تا اینکه به‌کل قطع شد. جماعت گوش به گریه زن خوابانده بود، گفتی به عمرشان آدم گریان ندیده‌اند.
در آن سکوت، زن اسکندر ناگهان خودش از خودش ترسید و تن‌اش بی‌حس شد، سرش را بلند کرد و تا چشم‌اش به اسکندر افتاد، شدیدتر از قبل زار زد. این بار بچه هم همراه مادرش با سکسکه شروع به گریه کرد.
و طاقت اسکندر طاق شد، از جایش پرید و هجوم برد طرف زن‌اش. گویی یادش رفته بود که به درشکه طناب‌پیچ شده است. طناب سفت کشیده شد. اسکندر یکی دو بار زور زد، اما طناب تفاوتی به حالش نکرد.
تلاش و تقلای اسکندر انگار گاوها را خوش نیامد، از جایی که ایستاده بودند سه چهار قدم هم جلوتر رفتند و درشکه را هم با خود کشیدند. و درشکه هم اسکندر را پشت سرش کشید.
اسکندر یک نگاه به درشکه انداخت و یک نگاه به گاوها. یکباره مشتی به درشکه زد و لگدی هم حواله یکی از چرخ‌هاش کرد. مثل دیوانه‌ها مشت و لگد بود که به درشکه می‌زد. سرانجام از تک و تا افتاد و پشت به جماعت روی زمین نشست، و همان‌طور ماند…
عمو میکائیل که عقب‌تر از همه جماعت ایستاده بود. بی‌سر و صدا از مردم فاصله گرفت و آمد پیش اسکندر. آنگاه خم شد و شروع کرد به باز کردن طنابی که بدان بسته شده بود.
طی مدتی که او داشت طناب را باز می‌کرد اسکندر سرش را بلند نکرد. بعد، بازوهایش را که از طناب خلاص شده بود، هیچ تکان نداد. عمو میکائیل اول فکر کرد که اسکندر ترسیده است و جرأت نمی‌کند به جماعت نگاه کند.
خیلی آهسته گفت:
ــ پسرم، اسکندر…
باز هم اسکندر تکان نخورد.
عمو میکائیل آهسته به شانه اسکندر زد:
ــ با توام پسرم!..
اسکندر باز هم سرش را بلند نکرد.
عمو میکائیل دست برد چانه اسکندر را بالا گرفت و به صورت‌اش نگاه کرد.
و یکباره خودش را باخت. قامت راست کرد و برگشت طرف جماعت. نگاه‌اش چنان سست و بی‌حال بود که مردم مات و مبهوت ماندند.
صدر شریف غرید:
ــ چی شده؟
عمو میکائیل آهسته گفت:
ــ خوابیده…
چنان آهسته گفت که انگار می‌ترسید اسکندر از خواب بیدار شود.
و ناگهان صدر شریف هم صدایش را پایین آورد و پرسید:
ــ یعنی چی که خوابیده..؟
بین جماعت چو افتاد که اسکندر به‌خواب رفته… هر کس چیزی می‌گفت. یکی عصبانی بود، یکی می‌خندید، یکی دل‌اش به حال او می‌سوخت. و عجیب‌تر اینکه مردم خیلی آهسته می‌خندیدند، یا حرف می‌زدند. گویی از بیدار شدن اسکندر می‌ترسیدند. زن اسکندر سست و بی‌رمق ایستاده بود، اما دیگر نمی‌گریست. گویی او هم از بیدار شدن اسکندر واهمه داشت.
با داد و هوار گوللو همه یکّه خورد، جز اسکندر. گوللو سر عمو میکائیل داد زد:
ــ مرد، چرا خشک‌ات زده؟ مگه دست و پات را گربه خورده؟ با یه تیپا نمی‌تونی آن پدرسوخته فراری را بیدار کنی؟!..
مردم را طرز حرف زدن گوللو با عمو میکائل خوش نیامد. یکی به این دلیل که، گفته‌های گوللو فی‌نفسه حرف‌های خوبی نبود. دوم آن‌که، آن حرف‌ها از دهان گوللو بیرون می‌آمد. سه دیگر، آن حرف‌ها را گوللو داشت به عمو میکائیل می‌گفت، عمو میکائیلی که همین پریروز خبر مرگ پسرش آمده بود و زن‌اش اکنون میان جماعت نبود. نشسته بود خانه و تک و تنها داشت می‌گریست.
عمو میکائیل برگشت و با غیظ به گوللو نگاه کرد. بعد، از جایش بلند شد و یک‌راست آمد طرف گوللو، گفت:
ــ چته زِر می‌زنی زن؟ آدم‌فروشی که جیغ و داد نمی‌خواد، این کار همیشگی توئه. تو از کجا دانستی او فراری‌یه، چرا به اون بیچاره انگ می‌زنی؟!
گوللو که مات و مبهوت در جای خود میخکوب شده بود، نخست برگشت به صدر شریف نگاه کرد، بعد رو به جماعت کرد و گفت:
ــ این مرد چی می‌گه مردم؟ از شدت غم و غصه عقلشو از دست داده!..
عمو میکائیل گفت:
ــ تو را چه به غم و غصه من؟ خانه خودم یکی هست که به دردم بگریه…
گوللو سرش را پایین انداخت و گفت:
ــ به وللاه، این یه چیزیش شده. مرد، تنها من نیستم که… به آن همه آدمِ توی آسیاب چه جوابی می‌خوای بدی؟!
برگشت نگاه به نیسه کرد که شاید او چیزی بگوید. اما نیسه حال حرف زدن نداشت، با اینکه سر پا ایستاده بود، اما یک الف چوب خشک بیش نبود، تنها نفس‌اش بود که می‌رفت و می‌آمد.
گوللو دست از نیسه شست و چشم گرداند تا بلکه دختر چارقد به‌سر را پیدا کند، پیدا نکرد. صدر شریف او را فرستاده بود اداره تا به بخش زنگ بزند مأمور دنبال اسکندر بفرستند.
تنها امید گوللو به آسیابان بود. برگشت چپ و راست خودش را نگاه کرد، اما آسیابان را بین جماعت نیافت. ناگهان چیزی از خاطرش گذشت. سرش را بلند کرد و نگاه کرد سمت راهی که از بالای ده می‌گذشت.
آسیابان داشت توی راه می‌رفت و هر از گاه برمی‌گشت پشت سرش را نگاه می‌کرد.
گوللو می‌دانست که او به آسیاب می‌رود. و می‌دانست که برای چه می‌رود.
او چشم از آسیابان برگرفت و با خشم به جماعت نگاه کرد، انگار که سر کار نامشروعی گرفته باشندش.
کسی نبود که نگاهی به او کند. هوش و حواس همه پیش اسکندر بود.
گوللو به پاهای برهنه اسکندر نگریست. بعد برگشت و بار دیگر گردن به سمت آسیابان دراز کرد. و ناگهان باخود زمزمه کرد:
ــ الساعه آمدم!.. همین الان… الان…
و از جایش کنده شد…
… آسیابان جلو آسیاب ماهی‌ها را تلنبار کرده بود روی‌هم و بغل آن ها روی سنگی نشسته بود. می‌خواست پوتین‌های اسکندر را پایش کند، اما نمی‌توانست. پوتین‌ها به پایش نمی‌شدند.
همین‌که چشم‌اش به گوللو افتاد جاخورد و از ترس پوتین‌ها را انداخت زمین. سریع بلند شد، آمد جلو پوتین‌ها. ماهی‌ها را نشان داد و گفت:
ــ ماهی‌های خوبی‌اند، هه…هه…هه…
گوللو در حال نزدیک شدن به او گفت:
ــ می‌بینم، ماهی‌گیری هم بلدی!
ــ نه بابا… از آن ماهی‌هایی‌اند که به آسیاب می‌آیند… وقتی آب را قطع کردی، می‌بینی یکی دوتاش مانده‌اند…
گوللو، یک‌دفعه چنگ انداخت طرف آسیابان، هلش داد و او را از پوتین‌ها عقب راند:
ــ پس این چیه، نِمِس ابن نِمِس[۱]؟!..
و بعد او را گرفت زیر مشت و لگد، و تا می‌خورد زدش…
آسیابان تنها کاری که توانست بکند، این بود که یک‌طور از معرکه بگریزد.
آنگاه گوللو بغل پوتین‌ها روی سنگی گرفت نشست. پوتین‌ها را جلوِ خودش جفت کرد. مدتی خیره نگاه‌شان کرد و یک‌مرتبه زد زیر گریه و زار زار گریست. و در همان حال گفت:
ــ خدایا، مگه من چه گناهی کرده‌ام که مردم این‌قدر از من متنفرند؟!..
بعد ادامه داد:
ــ دیگه نمی‌تونم تحمل کنم. سرم را می‌گیرم و از این ده می‌روم…
این را گفت و محکمتر گریست. خودش هم می‌دانست که دارد دروغ می‌گوید. او از این ده به هیچ کجا نمی‌رفت.
در حال گریستن خشم‌اش بیشتر و بیشتر می‌شد. علف‌ها را می‌کند، پنجول در خاک می‌کشید… که ناگاه دست‌اش به سنگی خورد. با ناخن‌هاش خاک را کند و سنگ را بیرون کشید. آن را توی مشت‌اش محکم فشرد. سنگ تیز بود و در گوشت دست‌اش فرومی‌رفت. داشت از دست‌اش خون می‌چکید، ولی او سنگ را بیشتر از پیش می‌فشرد.
گوللو سنگ را آن‌قدر فشرد و فشرد که همه چیز را فراموش کرد؛ جنگ را، اسکندر را، ده را، مردم را… تنها درد مشت‌اش را حس می‌کرد. حالا او از شدت درد می‌گریست… و گریه درد برایش لذت‌بخش بود.
***
وقتی گوللو در این‌جا داشت می‌گریست، آنجا اسکندر از خواب بیدار شده بود. چشمان‌اش را باز کرده بود و با لبی به‌خنده واشده داشت جماعت را می‌نگریست. غیر از خنده علاجی هم نداشت، آخر جماعت هم داشت به او می‌خندید.
جماعت به این خاطر می‌خندید که اسکندر از ترس بیرون بیاید و بداند که این‌جا کسی بدخواه او نیست، تا او برخیزد و زن و بچه‌اش را ببیند.
اسکندر نکته را گرفته بود. پس، برخاست و یکی دو قدم به طرف زنش پیش رفت.
همه در این فکر بودند که اسکندر حالا زن‌اش را به آغوش خواهد کشید، بچه‌اش را غرق بوسه خواهد کرد. خیلی‌ها با این تصور از همین حالا اشک در چشمانشان جمع شده بود.
اما اسکندر فرصت آن را نیافت که به زن‌اش نزدیک شود.
ناگهان صدای پای اسبی به‌گوش رسید. اسکندر طرف صدا برگشت، چشم‌اش به مأموری افتاد که سوار بر اسب داشت نزدیک می‌شد. میلیس بود. از بخش فرستاده بودند. روی دو کتف‌اش پاگون داشت و طپانچه‌ای به کمر. پاگون‌هاش هم جفت بود، اما از دو بازو فقط یکی داشت. میلیس به محض پیاده شدن از اسب پرید یقه اسکندر را گرفت، از صدر شریف پرسید:
ــ اینه اونکه از جبهه فرار کرده؟!
صدر شریف خواست بگوید هنوز معلوم نیست که از جبهه فرار کرده یا نه…
اما میلیس چنان محکم یقه اسکندر را چسبیده بود که صدر شریف جرأت نکرد چیزی بگوید.
عمو میکائیل با دل و جرأت‌تر از صدر شریف درآمد. با لبی خندان رفت اسکندر را از دست میلیس خلاص کرد و گفت:
ــ چه شده پسرم، چه فراری؟ اول چیزی ازش بپرس بعد، شاید این بدبخت اصلاً از جبهه فرار نکرده…
طرز سخن گفتن عمو میکائیل میلیس را گیج کرد. برگشت، نگاهی به جماعت انداخت. وقتی خنده مردم را دید بیش از پیش سردرگم ماند.
آنگاه عمو میکائیل چشم در چشم اسکندر دوخت و پرسید:
ــ راستش را بگو پسرم، تو فراری هستی؟!
عمو میکائیل طوری داشت نگاه می‌کرد که انگار اگر اسکندر می‌گفت «آره، فراری‌ام» عمو میکائیل همان دم درجا می‌افتاد، می‌مرد.
گفت:
ــ فرار نکرده‌ام… مرخصم کردند…
ــ تنها تو یکی را مرخص کردند؟
اسکندر سرش را تکان داد:
ــ هان…
ــ چرا مرخصت کردند؟
ــ زخمی بودم، از ناحیه سر…
عمو میکائیل با دقت نگاه‌اش کرد، بعد دست‌اش را به پیشانی اسکندر مالید و وسط موهای سرش را گشت، گفت:
ــ زخم‌ات کو؟..
اسکندر مانند گناهکارها گفت:
ــ معالجه‌ام کردند… اما دردش هنوز هست…
ــ فقط به‌خاطر درد مرخص‌ات کردند؟
اسکندر سرش را تکان داد:
ــ هااا…
عمو میکائیل برگشت جماعت را نشانِ او داد و گفت:
ــ پسرم، کیه که درد نداشته باشه؟!
مردم را انگار افسون کرده بودند. چشم همه به عمو میکائیل بود. زن اسکندر هم، صدر شریف هم، میلیس هم…
عمو میکائیل روی به زن اسکندر کرد و گفت:
ــ چرا وایستاده‌ای دخترم؟ آن بچه را جلوتر بیار!..
زن اسکندر سست و بی‌حال و بچه بهبغل جلوتر آمد.
عمو میکائیل بچه را جلو اسکندر نگه داشت و گفت:
ــ ببوسش!..
اسکندر بوسید.
بعد رو به اسکندر گفت:
ــ حالا پاشو برو!.. تو را به خدا پاشو برو!.. برو، با بقیه جبهه رفته‌ها برمی‌گردی می‌آیی…
و اسکندر برخاست، پشت به جماعت بی‌سر و صدا برگشت، با قدم‌های بلند پاهای برهنه‌اش را روی زمین کشید و رفت. رفت. دورتر رفت و سرانجام از چشم ناپدید گشت.
توضیح:
[۱]: نِمِس یعنی آلمانی. این کلمه در ایام جنگ جهانی دوم در اتحاد جماهیر شوروی دشنام به حساب می‌آمد (مترجم).
