اوستا زینال
جلیل محمدقلی‌زاده- کؤچورن: رضا ساجدی
“موغدوسی آکوپ” آدلی ائرمنییه بؤیوک اوغلوندان تلگراف گلدی کی، تیفلیسدن چیخدی. بو جاوان موسکوانین دارولفونوندا دؤرد ایل یاریم تحصیل ائدیب، درسینی ایتماما یئتیریب، وطنه گلیردی و همین دؤرد ایل یاریمین موددتینده آنجاق اوچ ایل بوندان اقدم بیر دفه والیدئینینی گؤرمه‌یه گلمیشدی.
بو خبر موغدوسی آکوپو، اؤورتینی، خیردا اوغلونو آرتیق درجه‌ده شاد ائتدی: اوچ ایلین آیریلیغیندان سونرا اونیوئرسیتئت درسینی قورتاران اؤولادلا گؤروشمک خوشبختلیکدیر.
موغدوسی آکوپ اؤوره‌تینین الیندن یاپیشیب، باشلادی اوتاقلاری گزمه‌یه، ار و آرواد مصلحتی بو یئره قویدولار کی، خیردا اوتاقدا عزیز قوناق اوچون کراوات قویسونلار کی، بو اوتاق یاتماق اوتاغی اولسون، هامان اوتاغا یاپیشیقلی کیچیک اوتاغا یازی ستولو قویسونلار، عزیز قوناغین یازی اوتاغی اولسون. بؤیوک اوتاغا فرش سالیب زال و قوناق اوتاغی ائله‌سینلر؛ دؤردونجو اوتاق ناهار اوتاغی اولسون؛ بئشینجی اوتاغی اؤزلری اوچون یاتماق اوتاغی ائله‌سینلر و آلتینجی اوتاغی کیچیک اوغلانلارینا تعیین ائتدیلر.
اوتاقلارین بیر قوصورو یوخ ایدی، چونکی دیوارلارین کاغیذی تزه و تمیز ایدی، تاختا فرشلر، تزه شیرلشمیشدیلر. و لاکین بیر نئچه گون بوندان ایرلی چوخ شیددتلی یاغیشدان زال اوتاغینین سقفینین بیر پارچا گجی لامپا آسیلان چنگلین بیر طرفیندن آکوشکایا سمت اوچوب تؤکولموشدو.
موغدوسی آکوپ و اؤورت مصلحت ائتدیلر کی، بیر بننا چاغیرسینلار و دانیشسینلار کی، سقفین اوچان یئرینی گجله سوواییب دوزلتسین.
موغدوسی اوغلونون بو تئزلیکله گلمه‌یینی گؤزله‌میردی. او سببه کی، اوغلو موسکوادان چیخان زامان یازمیشدی کی، تیفلیسده ایکی هفته داییسی ائوینده قوناق اولاجاق.
یاغیشین روطوبتی سقفین اوچان یئریندن چکیلمه‌میشدی و موغدوسی آکوپ فیکرینده قویموشدو کی، سقف قورویاندان سونرا تعمیر ائتدیرسین و ایللا اوغلونون تئزلیکله گلمه‌یینی بیلسه ایدی، تاخیر ائتمه‌ییب پیش از وقت قاییتدیراردی.
تیفلیسدن بورایا اوچ گونلوک یولدو. آکوپ اؤورتی ایله مصلحتی بو یئره قویدولار کی، نه قدر مومکون ایسه، تئزلیکله اوستا چاغیریب، ایکی گونون موددتینده سقفی تعمیر ائتدیریب قورتارسینلار.
موغدوسی چوخدان بیلیردی کی، اونون قونشولوغوندا اوستا جعفر آدلی مهارتلی بننا و سلیقه‌لی گج چکن وار. موغدوسی، اوستا جعفرین ائوینه گئدیب و قاپیسینی دؤیوب اوستانی سوروشدو. آیاق یالین بیر آرواد قاپییا چیخدی و جاواب وئردی کی:
-اوستا جعفر گئدیب محمد آغانین ائوینده ایشله‌مه‌یه و آخشام اوستو گله‌جک.
موغدوسی بیر آز بی‌کئف اولدو؛ چونکی دخی اومیدی یوخ ایدی کی، بئکار اوستا تاپا و صاباحا کیمی ده گؤزله‌مک ایسته‌میردی: بیر گونون ایچینده سقفی تعمیر ائتمک و سونرا اوتاغین توز-تورپاغینی تمیزلمک مومکون اولمازدی.
موغدوسی آکوپ گئدیب دوکان قونشوسو حاجی رسولا سؤیله‌یندن سونرا حاجی رسول تزه ایراندان گلن اوستا زینالی موغدوسییه تعریف ائتدی.
آدام گؤندردیلر، اوستا زینال گلدی و بوینونا چکدی گونو ایکی ماناتا موغدوسی آکوپون سقفینی تعمیر ائتسین؛ بو شرطله کی، بو گون باشلاییب، صاباح آخشاما کیمی ایشینی تامام ائدیب، اوتاغین گجینی و تورپاغینی تمیزله ییب قورتارسین. موغدوسی آکوپ عهد ائله دی کی، اگر اوستا زینال بو شرطی واختیندا عمله گتیرسه، اوستایا داها آلتی آرشین یاریم ماهود وئرسین.
بیر ساعاتدان سونرا اوستا زینال شاگیردی قوربانلا موغدوسی آکوپون ائوینده حاضیر اولدو و الینده کی خورجونو بالکونا قویوب گیردی اوتاغا و باشینی یوخاری قالخیزیب، اوزونو توتدو موغدوسی آکوپا:
-خوزئیین، قورخورام صاباح آخشاما کیمی باشا گتیره بیلمییم.
موغدوسی آکوپ جاواب وئردی کی، بورادا نه بیر او قدر ایش وار کی، صاباح آخشاما قورتارمایا. اوستا گئنه دیققتله سقفه باخیب باشلادی کی:
-بو گون آخشاما کیمی آنجاق گج اله‌نیب حاضیر اولا، پیللکان گله، تاختا باغلانا، قاب-قاشیق گتیرلنه… بونلار هامیسی اوزون ایشدی.
موغدوسی آکوپ سؤز وئردی کی، بو ایشلر بیر ساعاتین ایشیدیر و اوستا زینالدان چوخ آرتیق توقع ائتدی کی، بیر آز سعی ائدیب تاخیره سالماسین.
موغدوسی آکوپ قوربانا پول وئریب گؤندردی؛ بیر یوک یاخشی گج آلیب گتیرسین و اؤزو، اؤورتی و خیردا اوغلو باشلادیلار اوستانین فرماییشلرینی بیر به بیر عمله گتیرمه‌یه. اوستا زینال بالکوندا ایله‌شیب چیخارتدی چوبوغونو و باشلادی چکمه‌یی. موغدوسی آکوپ کیچیک اوغلو ایله حیطدن نردیبانی گتیریب قویدو اوتاغا، موغدوسی‌نین آروادی اوتاقدان بیر پاچکا پاپیروس و بیر قوتو سپیچکا گتیریب قویدو اوستا زینالین قاباغینا. موغدوسی اوغلو ایله حیطدن بیر نئچه بؤیوک و کیچیک تاختا گتیریب قویدو اوتاغا. اوستا زینالین بویورماغینا گؤره موغدوسی اوغلو ایله گئدیب قونشودان بیر نردیبان‌دا آلیب گتیردیلر.
بیر ساعاتدان سونرا حیطه بیر یوکلو اولاغ گیردی. اوستو-باشی گجله توزلانمیش اولاغچی، اوستانین شاگیردی، هرسی بیر طرفدن یوکون چیواللارینی قوجاقلاییب، اولاغین اوستوندن گؤتوروب، گتیردیلر اوتاغا و گجی بوشالتدیلار یئره. اولاغچی چوواللاری اولاغین اوستونه آتیب، حئیوانین اومباسیندان بیر دیه‌نک یئندریب حیطدن چیخدی.
اوستا زینال چوبوغو چکیب کولونو بوشالتدی و دوردو آیاغا، یاریم ماهوددان تیکیلمیش کؤهنه گئیمه‌سینی چیخاردیب بوکدو و قویدو بیر سمته و موغدوسی‌نین آروادیندان الک ایسته‌دی. آرواد اله‌یی گتیرندن سونرا قوربان اوتوردو اوتاغین بیر کونجونده و باشلادی گجی اله‌مه‌یه. موغدوسی آکوپ، اوستا زیناللا کؤمکلشیب نردیبانین بیرینی دایادیلار اوتاغین بیر دیوارینا، او بیرینی دایادیلار موقابیلده کی دیوارا و اوستا زینال تاختالارین بیر اوزونونو و مؤحکمینی گؤتوروب قویدو نردیبانلارین اوجا پیلله‌لرینین اوستونه و چیخیب، بالکوندان بیر پاپیروسلا سپیچکا قوتوسونو گؤتوروب، پاپیروسونو یاندیردی، اوزونو توتدو موغدوسی آکوپا:
-خوزئیین، بو اوتاقلاری هانسی اوستا تیکیب؟ – موغدوسی آکوپ جاواب وئردی کی، بیلمیر هانسی اوستا تیکیب؛ چونکی بو اوتاقلاری اونون آتاسی تیکدیریب و بیلمیر هانسی اوستایا تیکدیریب.
اوستا زینال بؤرکونو باشیندان گؤتوروب ایچیندن چیرکلی-آراخچینینی چیخاردی، قویدو کئچل باشینا، بؤرکونو قویدو آکوشکانین ایچینه و موغدوسی آکوپدان سوروشدو:
-خوزئیین، اوروسئتدن گلن اوغول نئچه یاشیندا اولار؟ – موغدوسی آکوپ جاواب وئردی کی، اوروسئتدن گلن اوغلو ایییرمی دؤرد یاشیندادیر و اوستا زینالدان توقع ائله دی کی، بیر آز عجله ائتسین.
-خوزئیین، هئچ ناراحات اولما، نییه اوره‌یینی سیخیرسان؟ من اؤلوده اولسام، گون اورتایا کیمی قورتاررام.
سونرا اوستا زینال بیر قدر فیکیرلشیب اوزونو توتدو قوربانا:
-قوربان، بیر شئی یادیما دوشدو، تئز دور آیاغا. دور، اوتورما. گئت بیزده ساخسی له‌ین وار، کوپه وار، اونلاری و پارچ دا گؤتور گل.
قوربان “یا اللاه” دئییب دوردو آیاغا و اتکلریندن گجینی سیلکیب باشماقلارینی گئیدی و یاواش-یاواش اوز قویدو گئتمه‌یه. موغدوسی آکوپ، اوستا زینالا دئدی کی:
-بو شئی‌لرین جمیسی بورادا وار. داها نه لازیم زحمت چکمک و واختی ایتیرمک؟
اوستا زینال اوول بیلمدی کی، نه جاواب وئرسین و الینده کی پاپیروسو آکوشکانین کونجونه باسیب کئچیردیب دئدی:
-خوزئیین، هئچ عئیبی یوخدو، نه عئیبی وار؟ بو ساعات قوربان شئیلری گتیرر. نه عئیبی وار؟
بو سؤزلری دئیندن سونرا اوستا زینال آکوشکانین ایچینه اییلیب، باشلادی دیققتله باخماغا و موغدوسیدن سوروشدو:
-خوزئیین،حیطده آخار سو وار؟
موغدوسی آکوپ جاواب وئردی کی:
-هامان گؤروکن آرخین سویو همیشه آخیر. – اوستا زینال “چوخ عجب” دئییب باشلادی شالینی آچماغا . قوربانا دئدی کی، دورماسین، تئز سو گتیرسین و گج قاییرسین. قوربان چیخدی بالکونا و کوپه نی گؤتوروب یئندی حیطه، آرخدان کوپه نی دولدوروب گتیردی، له‌ینه سو تؤکدو و گجدن اوووجلاییب، باشلادی له ینه تؤکمه یه. اوستا زینال آرخالیغینی چیخاردیب بوکدو قویدو آکوشکانین ایچینه، چیخدی بالکونا، خورجوندان مالانی چیخاردیب گتیردی اوتاغا و “یا علی” دئییب نردیبانلا چیخدی تاختانین اوستونه. قوربان گجی قاریشدیریب چیخدی نردیبانین دؤردونجو پیلله‌سینه و له‌ینی تاختانین اوستونه قویوب یئندی آشاغی. اوستا زینال “بسم الله” دئییب، سول الیله گجی گؤتوروب قویدو اوستونه و سقفه ووروب باشلادی سوواماغی.
موغدوسی آکوپ گؤردو کی، ایش باشلاندی، بیر قدر راحات اولدو. حتتا اؤورتی شادلیغیندان اوستا زینالا چای تکلیف ائتدی. اوستا زینال چای باره‌سینده راضیلیق ائدیب آنجاق توقع ائله دی کی، زحمت چکیب اونا بیر پاپیروسلا، بیر سپیچکا وئرسینلر؛ چونکی قوربانین اللری گجلی ایدی. موغدوسی آکوپ پاپیروسو و سپیچکانی اوزاتدی اوستا زینالا. اوستا پاپیروسونو داماغینا سالیب، باشلادی ایشینی و دئدی:
-خوزئیین، اوغلون نئچه ایل درس اوخویوب؟
موغدوسی جاواب وئردی کی:
-اون دؤرد ایل اوخویوب.
-ماشاللاه، ماشاللاه. ائله ده، خوزئیین، گرک چوخ کیتاب اوخوموش اولا.
-نه سؤز، چوخ اوخویوب.
-ماشاللاه، ماشاللاه، ائله ده، خوزئیین، گرک خطی ده یاخشی اولا.
موغدوسی آکوپ سوروشدو:
-نئجه خطی؟
-یعنی یازماغی، قلمی.
-سؤز یوخ، یاخشیدی.
اوستا زینال، مالانی قویدو تاختانین اوستونه و کئچمیش پاپیروسونو یاندیریب چؤمبلدی تاختانین اوستونده و باشلادی:
-خوزئیین، نه قدر یاخچی اولسا، من آند ایچه بیلرم کی، بیزیم اوخویانلارین خطی کیمی اولا بیلمز. آند اولسون هر ایکیمیزی یارالدانا، وطنده منیم قارداشیمین بیر اوغلو وار، اولار ۱۳-۱۴ یاشیندا. یعنی دئیه سن چوخ درس اوخویوب؟ خئیر. اوول-آخیر یئددی-سککیز ایل مسجیده گئدیب، “گولوستان”نین آنجاق ایکینجی بابینا کیمی متنینی اوخویوب. آمما دی گل خطینه، آللاه باخیشلاسین، آللاه اؤز جلالی خاطیرینه سنینده اؤولادینین داغینی سنه گؤسترمه‌سین، یازیقسان.
موغدوسی آکوپ دینمه دی کی، اوستا زینال صؤحبتی موختصر ائتسین و ایشینه مشغول اولسون.
قوربان بیلدی کی، له‌ینده کی گج قورویوب، زای اولوب، نردیبانا قالخیب، له‌ینی یئندیریب باشلادی گجی قاشیییب یئره تؤکمه‌یه و تزه گج قاییریب قالخدی نردیبانا. اوستا زینال پاپیروسونون باشینی گجه باسیب، جیزیلتی ایله کئچیردی و باشلادی سوواماغی و بو صؤحبتی:
-خوزئیین، نییه سیزین پادشاهوز یوخدو؟
موغدوسی آکوپ جاواب وئرمه‌دی و اوتاقدان چیخدی. یاریم ساعاتدان سونرا موغدوسی آکوپ اوستالارین یانینا گلیب گؤردو کی، اوستا زینال یئنیب آشاغی. قوربان پارچلا سو تؤکور، اوستا اللرینی یویور له‌ینین ایچینه. موغدوسی اوستا زینالدان سوروشدو کی، نییه بس ایشله‌میر؟ اوستا جاواب وئردی کی، گون اورتا نامازینین واختی کئچیر؛ بو ساعات گئدیب ناماز قیلیب گلیب ایشله‌یه‌جک.
ساعات یاریمدان سونرا اوستا زینال چیخدی تاختانین اوستونه و قوربان باشلادی گجی قاییرماغی. موغدوسی گؤردو کی، اوستالار ایشله‌مه‌یی باشلادیلار، بونلارین یانینا گلمه‌ییب، اوتوردو قاباق اوتاقدا کی، بلکه اوستا زینال صؤحبته مشغول اولماییب شیرین ایشله‌سین. موغدوسی قزئتین ورقینی گؤتوروب، دمیر یولون بو طرفه حرکت ائتمه یینین حسابینی اؤیره‌نیردی کی، گؤرسون اوغلو هانسی قاتارلا چیخا بیلر و وطنه نه واخت گله بیلر.
-قوربان، گج قاییر… – اوستا زینالین بئله بیر سسی گلدی.
موغدوسی بئله حساب ائدیردی: دمیر یول قاتاری تیفلیسدن اگر صوبح ساعات بئشده چیخمیش اولسا، آخشام یئتیشر آلمالی منزیلینه.
-قوربان، تقلیدین کیمه‌دیر؟ … – اوستا زینالین سسی گلدی.
قورباندان جاواب چیخمادی. موغدوسی حساب ائدیر: صاباح آخشام دمیر یول قاتاری یئتیشر “قوردلار منزیلینه. بو حسابلا صاباح یوخ، بیری گون صاباح ساعات دوققوزدا گلن ماشینلا گؤزلمک اولار.
اوستا زینال بئله صؤحبت ائدیردی:
-سیزین ویلایتین موسلمانلاری اگر موسلمانا بیر توک قدری اوخشویورلارسا، منیم آتاما لعنت! گؤرورسن سیزین او بی ناموس آغا صادیغی؟ کئچن هفته اولاردا ایشله‌ییردیم. ملعونون دؤولتی حددن آشیب. دئییرم، آغا صادیق، قارداش، بو دؤولتی ندن اؤترو جمع ائدیبسن؟ نییه بیر کربلا زییارتینه گئتمیرسن؟ حیاسیز اوغلو حیاسیز اون ایکی ایماما آند ایچیرکی، مومکون ائلییه بیلمیرم. نییه مومکون ائلییه بیلمیرسن، ای له‌وند؟ نییه بس عمارت قاییتدیرماغی مومکون ائلیییرسن؟ داها سنین ائرمنی‌دن نه‌یین آرتیقدیر؟ غرض، قوربان، سیزین ویلایتین موسلمانلاری چوخ بی‌قئیرتدیلر. گج وئر!…
قوربان پیلله لری چیخا-چیخا باشلادی:
-اوستا، آللاه آتانا رحمت ائله‌سین. آغا صادیغین هئچ تاخصیری یوخدور. آغا صادیق نئله سین؟ ایمام اؤزو گرک آدامی ایسته‌یه؛ اگر ایمام ایسته‌مه‌سه، نه جور زییارته گئتمک اولار؟
اوستا زینال حیرصلی کیمی اوجادان سؤیله‌دی:
– آ کیشی، گئت ایشینه سن آللاه، آخماق-آخماق دانیشما! نئجه گرک، ایمام ایستییه؟ اگر آدامدا ایمام محبتی اولماسا، دخی ایمامین نه وئجینه او جور ملعونو ایسته‌سین؟ ایماما چوخ لازیمدیر کی، آغا صادیق کیمی آخماقلار اونون زییارتینه گئتدی، یا یوخ؟
قوربان گج له‌یه‌نینی یوخاری قالخیزا-خالخیزا باشلادی:
-اوستا، هر نه دئییرسن دئ، آمما ایمام آدامی ایسته‌مه‌یینجه زییارته گئتمک اولماز.
اوستا زینال آجیقلی باخدی قوربانین اوزونه، تاختانین اوستوندن چؤمبه‌لیب باشلادی پاپیروسونو یاندیرماغا و ال-قولونو آتا-آتا دئدی:
-باخ، منی گؤرورسن، بیر کاسیب بننه‌لرین بیری‌یم. بیر مالا و بیر خورجوندان ساوای اؤزگه بیر مال-دؤولتیم یوخدو؛ چونکی اوولدن من دونیا مالی فیکرینده اولمامیشام. چونکی دونیا مالی دونیادا قالاجاق. آللاه-تعالا اؤزو قورآنی مجیدینده بویوروب: “جاهان، ای برادر، نماند به کس…” آللاه سنینده اؤلنلرینه رحمت ائله‌سین، رحمتلیک آتام زنگانلی حاجی حیدر، زنگاندا معتبر آداملارین بیری ایدی و اؤزونه گؤره یاخشی دؤولت قازانمیشدی. ائله کی، آتام وفات ائتدی، اوندا من اون ایکی یاشیندا ایدیم. منی ایسته‌دیلر ائولندیرسینلر. هامیدان آرتیق بو فیکیرده عمیم کربلایی غلامعلی ایدی کی، قیزینی وئرسین منه. قیزی دا هله بیر آز اوشاق ایدی. گل له‌یه‌نی گؤتور گج قاییر… قیزی اولاردی آلتی یئددی یاشیندا، من دئدیم کی، اگر منی دار آغاجیندان آسسانیز دا، چهارده معصومو زییارت ائتمه‌یینجه ائولنمه‌نم؛ چونکی قیز دا هله بیر آز اوشاق ایدی. هرچند عمیمین زییارته گئتمه‌ییمه بیر سؤزو یوخ ایدی؛ آمما من گؤروردوم کی، عمیمین خاهیشی اوول منی ائولندیرمک، سونرا زییارته یوللاماقدیر. دئدیم واللاهی و بیللاهی ایستیییرسیز منی اؤلدورون، ایستیییرسیز آج قویون، آنجاق گئده‌جه‌یم.
موغدوسی آکوپ، گیردی ایچری و گؤردو کی، اوستا زینال تاختانین اوستونده چؤنبه‌لیب صؤحبت ائدیر. موغدوسی قاش-قاباقلی باشینی قالخیزدی اوستا زینالا طرف و هر ایکی الینی یوخاری توتوب دئدی:
-آی اوستا زینال، سن آللاه، ایشینه مشغول اول، بلکه صاباح آخشاما کیمی قورتاراسان. یوخسا صاباح قورتارماسان، گرک ایشی یاریمچیق قویاق، چونکی بیر گون تئزدن قوناقلار گله‌جک.
اوستا زینال دوردو آیاغا و مالانی گؤتوروب، الینی ووردو برکیمیش گجه و قوربانا دئدی:
-قوربان، گج قاییر
و سونرا اوزونو چؤندردی موغدوسی آکوپا:
-آی خوزئیین، آخی من باشیما نه داش سالیم؟ بو جور آخماقلار آدامی دلی-دیوانه ائله ییر. قویورلار کی، آدام باشینی سالیب آشاغی، ایشینه مشغول اولسون؟
موغدوسی آکوپ قاش-قاباقلی اوزونو توتدو اوستا زینالا:
-آی رحمتلیک اوغلانلاری، آخی سیز بورایا ایشله‌مه‌یه گلیبسینیز، یا داوایا؟ بس سیز داوا ائلییه‌جکسینیز، ایشی کیم گؤره جک؟
اوستا زینال موغدوسییه طرف چؤنوب الینده کی مالانی ایکی دفه اؤز-اؤزونه ووروب دئدی:
-ایشی من گؤره‌جه‌یم، من! اوره‌یووی نییه سیخیرسان، خوزئیین؟ جانین ساغ اولسون. بو نه ایشدی کی، من صاباحا قورتارا بیلمیییم؟ من اؤلمه‌میشم کی، سنین ایشین یاریمچیق قالسین. اگر من سنین ایشینی صاباح قورتارماسام، من سندن بیر قپیک‌ده ایسته میرم.
-یاخشی، اوستا زینال، توتاق کی، سن مندن بیر قپیک ایسته‌مدین؛ بس منیم خئیریم ندی کی، ایش یاریمچیق قالسین و قوناقلار گلیب ائوی بو شکیلده گؤرسونلر؟
-هئچ اوره‌یووی سیخما، خوزئین. آللاه کریمدی. اومیدووی بیر آللاها باغلا کی، یئری-گؤیو یوخ یئردن خلق ائدیبدی. اوره‌یووی نییه سیخیرسان؟ اگر آللاهین ایلتیفاتی اولسا، بئله ایش اولماسین کی، اون بئله ایش اولسون، بیر دقیقه ده قورتاررام؛ اگر اولماسا، دخی منیم گوناهیم ندی؟ … قوربان، گج وئر.
آخشاما بیر ساعات قالیردی، اوستالار اللرینی یویوب ایشدن چیخدیلار. سقفین آلتی حیصه‌سیندن آنجاق بیر حیصه‌سی قایریلمیشدی. اوستالار گئدنده موغدوسی آکوپ اونلاردان آنجاق بونو توقع ائله دی کی، سحر ایشه تئز گلسینلر. اوستا زینالین موغدوسی یه وئردییی جاواب بو اولدو:
-اوره‌یووی سیخما، خوزئین، آللاه کریمدی.
صوبح تزه ایشیقلانیردی. اوستا زینال و قوربان اوز قویموشدولار موغدوسی آکوپون ائوینه و اوستا زینال شه‌ییردینه بو سؤزلری دئییردی:
-قوربان، من قصدن سنی بو تئزلیکده چاغیردیم. قارداش، بیر آز تئز گئدک، او کیشی‌نین ایشینی قورتاراق.؛ چونکی ایشدی، اگر قورتارماساق، خجالتلیک چکریک. اوولن بودور کی، آخی، سؤز وئرمیشیک؛ کیشی او دورکی، وئردییی سؤزه عمل ائله سین. و بیرده حاجی رسولدان دا آییبدی، او کیشی ده ویلایتده اؤزونه گؤره بیر آدامدیر.
قوربان بیرسؤز سؤیله‌مدی و بیر قدر کئچندن سونرا سوروشدو:
-یاخچی، اوستا، ایندی سن بو ایشی پودراتا گؤتورموسن کی، بو گون آخشاما کیمی قورتاراسان. ایندی بئله توتاق کی، قورتارمادین، بس نئجه اولاجاق؟ پولدان یانا ائرمنی بیزی اینجیتمه یه؟
-آ کیشی، سن حضرت عابباس، بوش-بوش دانیشما! ائله سؤز دانیشیرسان کی، پیشمیش تویوغون گولمه‌یی گلیر. کیشی، نئجه قورتارماسان؟ او نه ایشدی کی قورتارمیام؟
-آخی، آی اوستا، من دئمیرم کی، قورتارمایاجاقسان؛ آنجاق دئییرم کی، ایشدی، قورتارماسان؟
-آ کیشی، سن ایمام حسئین، اؤزونو دسگاها قویما.
اوستالار یئتیشدیلر موغدوسی آکوپون ائوینه و یاریم ساعاتدان سونرا اوستا زینال چیخدی تاختانین اوستونه. قوربان باشلادی گج قاییرماغی و صؤحبتی.
-اوستا، بیزیم خوزئین، یاخشی آداما اوخشویور.
اوستا زینال گجی له‌یه‌نده ساغ الی ایله گؤتوروب جاواب وئردی:
-یاخش آدام اولماغینا یاخشی آدامدی، آللاه دینه گتیرسین؛ آمما نه فایدا؟
-اوستا، من بیر شئیه مات قالیرام. یاخچی، ائرمنیلر بو آشکارلیقدا زادی گؤرموللر؟ بونلار نییه بس دؤنوب موسورمان اولموللار؟
اوستا زینال گجی مالا ایله سقفه ووروب دئدی:
-قوربان، بو ایشلر هامیسی سیرردیر. بونلاری هئچ باشا دوشمک اولماز. بونلار هامیسی آللاه یانیندادیر؛ چونکی بئله فرض ائله، ائرمنیلرین هامیسی چؤنوب موسلمان اولدو، – اوندا جهننمی آللاه کیمدن اؤترو خلق ائدیب و کیمی اورا گؤندره جک؟ بو ایشلرین هامیسینین بیر سببی وار؛ یوخسا ائرمنیلر چوخ یاخچی بیلیرلر کی، بیزیم مسسبیمیز اولارینکیندان یاخچیدی. خودایی عز و جل… .
-اوستا، سؤزونو‌ده کسیرم، هله دئیک کی، موسورمان اولماسینلار. من بیلمیرم بونلار هله نئجه دونوز اتیندن ایرگنمیرلر؟
اوستا زینال مالانی قویدو تاختانین اوستونه؛ چوبوغو گؤتوروب باشلادی دولدورماغا و آلچاق سسله دئدی:
-من دئییرم کی، ائرمنیلر اؤزلری ده گؤرورلر کی، دونوز اتینده بیر لذت یوخدو؛ آمما بویونلارینا دوشوب، تا ال چکه بیلمیرلر… نئیلسینلر یازیقلار؟ آدامین آدام خؤره‌یی اولار، حئیوانین دا حئیوان خؤره‌یی. و بیر ده بونلار هامیسی آللاهداندیر. گل له‌یه‌نی گؤتور، گج قاییر.
قوربان چیخدی نردیبانا و باشلادی:
-بلی، قیل کؤرپودن کئچنده دی تاماشا!…
اوستا زینال چوبوغونو توستوله‌دیب باشلادی:
-قوربان، بیلیرسن نه وار؟ ایشین اصلی حاق یولو تانیماقدادیر؛ اینسان کی، حاق یولو تاپدی، اینسان کی، خودایی تعالانین…
موغدوسی آکوپ ایچری گیریب، دینمز-سؤیله‌مز باخدی اوستا زینالین اوزونه. اوستا زینال اوزونو موغدوسییه توتوب سوروشدو:
-آی خوزئین، سنی آند وئریرم اینجیله، بیر منه دئ گؤروم، او زهریماردا نه لذت گؤروبسونوز کی، یئییرسیز؟
موغدوسی آکوپ حیرصلنیب، ایکی الینی یوخاری قالخیزیب قاییمدان دئدی:
-آی کیشی، بیر منه دئ گؤروم، سن بورا موللالیغا کی گلمه‌میسن؟
-خوزئین، قادان آلیم، تا نییه حیرصلنیرسن؟ بیر سؤزدو آغزیما گلدی سوروشدوم. قوربان، گج قاییر!
موغدوسی دینمه دی. اوستا زینال چوبوغو تاختانین اوسته قویوب گؤتوردو مالانی و باشلادی ایشله‌مه‌یی.
موغدوسی اوول ایسته‌دی کی، ایشی یاریمچیق قویوب، اوستالارین حسابینی کسیب، رد ائتسین؛ آمما اؤورتی راضی اولمادی و دئدی کی:
-داها بوندان سونرا هارادان اؤزگه اوستا تاپیلیب سقفی آخشاما کیمی قورتارا بیله جک. داها ایشی ناتامام قویماق اولماز. یا لازیم ایدی تعمیره هئچ باشلاماماق؛ ایندی کی، باشلانیب، قورتارماق لازیمدیر.
ار و آرواد مصلحتی بو یئره قویدولار کی، موغدوسی آکوپ گئدیب حاجی رسولا احوالاتی سؤیله سین کی؛ حاجی رسول یا اؤزو گلسین و یا بیر آدام گؤندرسین اوستا زینالین یانینا و تاکید ائتسین کی، شرط اولونان حاقیندان بیر مانات دا آرتیق آلیب، اوستا زینال آخشاما کیمی البته ایشینی تامام ائتسین.
موغدوسی آکوپ گئتدی حاجی رسولون یانینا و دردی-دیلینی اونا سؤیله دی. حاجی رسول ظاهیرن اوستا زینالین رفتاریندان نهایت درجه‌ده ناراضی قالیب، اوغلونا دئدی کی، دورمایی گئتسین و فلان-فلان شوده‌یه دئسین کی: «اگر بو گون آخشاما کیمی ایشینی تامام ائتمه سه، نه اونون حاققی یئتیشه‌جک و نه ده داها بوندان سونرا اونو بیر اؤزگه‌سینه تعریف ائده‌جک». حاجینین اوغلو یاریم ساعات دان سونرا قاییدیب گلدی و جاواب گتیردی کی، اوستا زینال آتاسینین قبرینه آند ایچیب کی، حاجی آغا اوره‌یینی سیخماسین؛ اگر آللاهین ایلتیفاتی اولسا، بو گون آخشاما کیمی سقفی تامام ائده جک و اگر ائتمه‌سه، بیر قپیک ده حاق ایسته‌مه‌یه‌جک.
موغدوسی آکوپ بو سؤزلرین قاباغیندا داها بیر سؤز سؤیله‌مدی و باشینی آشاغی اییب، ایسته دی دوکاندان چیخیب گئده. حاجی رسول موغدوسینی چاغیریب اونا بو سؤزلری دئدی:
-هارا گئدیرسن، موغدوسی کیروه؟ گل بیر آز صؤحبت ائله گؤرک نه وار، نه یوخ؟ داوادان-زاددان نه دانیشیرلار؟
موغدوسی دوکانین قاپیسیندا دوروب، بیر جاواب وئرمه دی و ساعاتی چیخاردیب و جیبینه قویوب دئدی:
-حاجی، گرک گئده‌م بازارا، بیر آز ایشیم وار. ائوه ده گرک گئده‌م، گؤروم اوستالار نه قاییریرلار.
-آ کیشی، سن مسصبین، بوشلا قویسون گئتسین. موغدوسی کیروه، گؤروکور کی، منیم سؤزلریمی ظارافات حساب ائلیییرسن. من کی، اوستا زینالا سیفاریش ائله‌دیم، او کی، منه سؤز وئردی، ائلییه بیلمز سؤزونه عمل ائله‌مه‌سین. لاپ آرخایین اول و گل اوتور، بیر آز صؤحبت ائلییه‌ک.
-دوغروسو، حاجی، منیم اوستالاردان گؤزوم سو ایچمیر، قورخورام ایشی یاریمچیق قویالار.
-آی موغدوسی، سنی دینین، بوش-بوش دانیشما، گل اوتور گؤره ک.
حاجی رسولون اوغلو، موغدوسی آکوپا بیر ستول تکلیف ائتدی. موغدوسی اوتوردو و حاجی رسول گئنه باشلادی آند ایچیب موغدوسینی ایناندیرماغا کی، اوستا زینال سؤزونون اوستونه مؤحکم آدامدیر؛ اوستا زینالی او چوخدان تانیییر کی، اوستا زینال مؤموندور، آللاه بندسی دیر، قئیرتلیدیر، صادیقدیر، ایش گؤرندیر، زیرکدیر، آغیللیدیر، آرتیق درجه ده وفالی دیر و ایندییه کیمی بیر دفه ده نامازینی قضایا قویماییبدیر.
اوستا زینال هامان واخت قوربانلا بئله صؤحبت ائدیردی:
-قوربان، گؤرورسن بو ائرمنی میللتینی. ایستیییرسن یو مین دفه ایماما، پئیغمبره آند ایچ، قسم ائله، هئچ واخت سنین سؤزووه اینانمایاجاق. دئ کی، آی کافیر اوغلو کافیر، بوردا نه بیر او قدر ایش وار کی، سن منیم سؤزومه اینانماییب، حاجی رسولو ایلتیماسچی سالیرسان؟ گل له‌یه‌نی گؤتور، گج قاییر!
قوربان نردیبانا قالخا-قالخا باشلادی:
-اوستا، بیریسی آللاهی داندی، لامذهب اولدو، هئچ بیر شئیه قاییللیغی اولمادی، چتیندی اونو ایناندیرماق.
قوربان کوپه‌نی گؤتوردو کی، له‌یه‌نه سو تؤکوب گج قاییرسین و گؤردو کی، کؤپه نین سویو قورتاریب و بیر آز دیققت ائدندن سونرا گؤردو کی، سو آخیلیب تؤکولوب یئره. کؤپه‌نین او طرفینه- بو طرفینه دیققتله باخیب گؤردو: کوپه بیر طرفدن چاتلاییب. قوربان اوزونو اوستا زینالا توتوب سوروشدو:
-اوستا، کوپه نیز ایره لیدن چاتلاق ایدی، یا تزه لیکده سینیب؟
اوستا زینال جاواب وئردی:
-یوخ، بیزیم کوپه سینیق دئییل، یوخسا سن سیندیرمیسان؟
اوستا زینال باشلادی آشاغی یئنمه یی و کوپه نی الینه گؤتوروب اوزونو توتدو قوربانا:
-قوربان، بو کوپه بیزیم دئییل، بیزیم کی کؤهنه دی و بیر آز بوندان یئکه‌دی.
قوربان بیر آز فیکیر ائدیب چیخدی بالکونا و الینده بیر کوپه گتیردی. اوستا زینال هامان کوپه‌نی قوربانین الیندن آلیب، مات-مات باخدی قوربانین اوزونه و درین آه چکیب دئدی:
-قوربان، آللاه سنه لعنت ائله‌سین!
بو سؤزلری دئییب، اوستا زینال گئنه مات-مات باخدی قوربانین اوزونه. قورباندا ها بئله دینمز-سؤیله‌مز باخیردی اوستا زینالین اوزونه. اوستا زینال بیر آه چکیب دئدی:
-قوربان، آللاه سنه لعنت ائله سین! ائرمنینین کوپه سینده سو گتیریب گج قاییردین و دونیا-عالمی میردار ائله دین. آللاه سنه لعنت ائله‌سین!
قوربان دینمه ییب مات-مات باخیردی اوستا زینالین اوزونه. اوستا زینال اوزونو تورشودوب ایکی دفه توپوردو یئره، بیر دفه قوربانین اوزونه و حیطه چیخیب گئتدی اوتوردو آرخین کناریندا و باشلادی اللرینی یوماغی و سونرا اوتاغا گلیب قوربانا دئدی کی، شئیلری ییغیشدیرین و آکوشکانین ایچیندن پالتارینی گؤتوروب، گئنه قوربانین اوزونه بیر دفه توپوردو و اوز قویدو چیخیب گئتمه‌یه. قوربان دا کور-پئشمان باشینی سالدی آشاغی و خورجونو گؤتوروب، دوشدو اوستانین دالینا. موغدوسی نین آروادی ائله بیلدی کی، اوستالار چؤره‌یه چیخدیلار.
هامان دقیقه حاجی رسول موغدوسی ایله صؤحبت ائدیردی و موغدوسینی ایناندیریردی کی، اوستا زینالی او چوخدان تانیییر کی، اوستا زینال مؤمیندیر، آللاه بنده‌سی‌دیر، قئیرتلیدیر، صادیقدیر، ایش گؤرندیر، زیرکدیر، آغیللی دیر، نهایت درجه ده وفالی دیر و ایندییه کیمی بیر دفه ده نامازینی قضایا قویماییب.
*****
بو گون آخشاما کیمی موغدوسی آکوپ، اؤوره‌تی و کیچیک اوغلو اوتاقدا نردیبانلاری، تاختالاری و گجی ائشییه داشیییب، اوتاغی تمیزله‌مه‌یه مشغول اولدولار. موغدوسی هردن بیر یاریمچیق سقفه باخیب اوستا زینالی یاد ائدیردی.
بو گون آخشاما کیمی اوستا زینالین آروادی ارینین پالتارلارینی یویوب قوروتماغا مشغول اولدو. اوستا زینال چیلپاق اوتورموشدو ائوینده و گؤزله‌ییردی کی، پالتارلاری قورویاندان سونرا گئتسین حاماما و تمیزلنسین.
صوبح ساعات دوققوزدا دمیر یول ایله موغدوسی آکوپون اوغلو گلدی وطنه.
اییول ۱۹۰۵- جی ایل، تیفلیس
«۱۹۳۲-۱۸۶۹»
یک پاسخ
عزیز رضا ساجدی دن تشکرله خاطرلاماق ایستردیم کی بو یازی اساسدا عرب منشالی الفبادا یازیلمیشدیر. او زمانلار – بیلدیگیز کیمی کریل و یا لاتین منشالی الفبا ایشله دیلمیر. دئمه لی «کؤچورولمه» سؤزو دقیق دگیلدیر. . عزیزیمیز رضا ساجدی «اوستا زینال» ی میرزه جلیلین یازی طرزی ایله یوخ، باشقا فورمادا یایمیشلار. کاش بو اوخوجویا بیلدیریله ایدی. چونکی میرزه جلیلین یازی – املا طرزی اونون – یعنی یازیچی نین – آیریلماز حصه سی دیر. اونون و یولداشلاری نین خلقی لیگینین بیر طرفی ده ائله اونلارین خلقین باشا دوشدوگو دیلده – و عین حالدا اوخویا بیلن لرین گؤزلری عادت ائتمیش املا دا یازماق اولموشدور. بو اونودولمامالی دیر. ساغ اولون. امید ائدیرم عزیز دوستوموز آقای ساجدی اینجیمه سین