آسیب‌های جدی بر بافت تاریخی و خانه‌های قدیمی‌شهر تبریز
مجید رضازاد عموزین الدینی

بافت‌های تاریخی و خانه‌های قدیمی‌هر شهر را می‌توان به منزله شناسنامه و هویت تاریخی آن شهرها قلمداد نمود. امروزه اهمیت چنین مکان‌هایی برای مسئولان شهری بیشتر آشکار شده و لذا در جهت حفظ و ترمیم چنین مکان‌هایی جهت جذب گردشگران داخلی و خارجی تلاش‌های بسیاری انجام می‌گیرد. متأسفانه در شهر تبریز که یکی از شهرهای تاریخی و قدیمی‌کشورمان است در رابطه با ” بافت‌های قدیمی ‌و تاریخی” بعضا کارهای نادرست و غیرکارشناسانه‌ای انجام می‌گیرد. برای مثال می‌توان به منطقه تاریخی “میارمیار”(مهاد مهین) در مرکز شهر اشاره نمود که امروزه بیشتر قسمت‌های ‌این بافت قدیمی ‌تخریب شده و از بین رفته است و قرار است که بر روی آن سازه‌های جدیدی احداث گردد، حال آنکه منطقی بود به‌ این محوطه نه بعنوان “بافت فرسوده ” بلکه بعنوان “بافت تاریخی” نگریسته می‌شد (در‌این زمینه بنگرید: هفته نامه رزق”منتشره در تبریز”، چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت ، ۱۳۹۵، ص۳)
از یادمان نرود که نظیر چنین مکانی همانا کهنه خیابان و اطراف گؤی مسجد بود که در ضمن ساخت و سازهای غیرکارشناسانه که در دهه ۱۳۷۰شمسی در آن انجام گرفت ، هر چند که تمدن باستانی چندین هزارساله تبریز از دل آن پدیدار شد، اما قسمت‌های بزرگی از‌ این تمدن آسیب‌های جدی دیده و تخریب گردید…. (بنگرید: تاریخ تبریز از دوران باستان تا برآمدن مغولان، ۱۳۸۰، نشر اختر،تبریز، صص۵۸-۵۹)
بهرحال صحبت در‌این زمینه بسیار بوده و امید است که مسئولین شهر تبریز در حفظ چنین مکان‌ها و بافت‌های تاریخی دقت و تلاش بیشتری نمایند.
اما غرض از نوشتن ‌این درد دلها، اشاره به خانه‌ای قدیمی ‌در محله “جامیشاوان” (جمشید آباد ) تبریز است که با خود تاریخ جالبی را به همراه دارد. این خانه قدیمی ‌و بزرگ در دوره قاجاریه ساخته شده و به شخصی بنام” باباخان” تعلق داشته است. ‌این خانه امروزه مانند برخی خانه‌های قدیمی‌شهر به حال خود رها شده و عوامل طبیعی همچون برف و باران و گذشت زمان باعث تخریب قسمت‌هایی از آن گردیده و اگر شرایط بر ‌این منوال بگذرد، چند سالی نمی‌گذرد که دیگر اثری از آن باقی نخواهد ماند.
محله جامیشاوان که در دوره پهلوی نام آن به محله جمشیدآباد تغییر یافته، از محلات شمال غربی تبریز بشمار می‌رود. به نوشته دکتر جواد مشکور :”رودخانه آجی چای از شمال آن می‌گذرد و از جنوب به باغهای حکم آباد و از مشرق به محله عموزین الدین و از طرف غرب به محله لوکزه(لاکه دیزج) محدود است” (تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری ، ۱۳۵۲، سلسله انتشارات انجمن اثار ملی، تهران، صص۱۱۶-۱۱۷).
از افتخارات محله جمشیدآباد همین بس که علامه محمد تقی جعفری در‌این محله رشد و نمو یافته است.
این محله قدیمی‌امروزه با ساخت و سازهای جدید، بافت قدیمی ‌خود را از دست داده، اما خانه قدیمی” بابا خان ” از جمله مکان‌هایی است که یادآور گذشته‌های تاریخی ‌این محله است و شاید به همین دلیل مولف کتاب “تاریخچه محله جمشیدآباد – جامیشاوان” بر روی جلد کتاب خود تصویر خانه باباخان را مزین ساخته است. آقای پورعلی دانشور در کتاب مذکور در مورد خانه “باباخان” می‌نویسد: “خانه باباخان یکی از خانه‌های قدیمی‌است و خوشبختانه تا بدین تاریخ (۱۳۸۶) از گزند حوادث در امان مانده است{متاسفانه امروزه یعنی درخرداد ماه ۱۳۹۵ آثار تخریب در آن کاملا مشاهده می‌گردد} ‌این خانه در کویی به نام”باباخان دؤنگه‌سی” توسط باباخان ساخته شده است که نوادگان و بازماندگان طایفه باباخان قدمت آن را حداقل ۱۶۰ سال تخمین زده‌اند. نکته جالب توجهی که در مورد خانه باباخان است، ‌اینکه نخست باباخان خانه‌ای برای خود در منطقه مذکور درست می‌کند و بتدریج که فرزندان وی بزرگ می‌شوند، در کنار همان خانه، خانه‌ای برای گذران زندگی خود ساخته‌اند… بطوریکه خانه‌ها شکل قطاری به خود گرفته و جالبتر ‌اینکه از خانه‌ها به یکدیگر یک راه مخفی وجود داشته و خانه باباخان راه پله‌های مارپیچی شکل داشته و قلعه مانند می‌باشد(بنگرید: تاریخچه محله جمشیدآباد-جامیشاوان،۱۳۸۷،علی پورعلی دانشور، انتشارات اختر تبریز، صص۵۶-۵۸)
در مورد باباخان معمرین محله جامیشاوان می‌گویند:”باباخان از افراد قدرتمند و بانفوذ و از جوانمردان محله جامیشاوان(گامیشاوان) بوده است. وی اصلیت قره‌باغی داشته و بعدها به تبریز و به ‌این محله مهاجرت کرده و صاحب اراضی وسیع کشاورزی در محله جامیشاوان شده است. گفتنی است که باباخان از یاران نزدیک “حاج الهیارخان” دلاور معروف تبریز در دوره ناصرالدین شاه قاجار بوده است. گویند وقتی الهیارخان جهت انتقام گرفتن از رجبعلی داروغه به محل درگیری یعنی قانلی دالان فعلی رفته بود{‌این نام بعد از کشته شدن رجبعلی داروغه در یکی از سراهای بازار قدیمی ‌تبریز به‌این محل داده شده است} باباخان نیز همراه الهیارخان بوده است و چون بعد از واقعه مذکور مورد تعقیب نیروهای دولتی قرار می‌گیرند، باباخان نیز به همراه الهیارخان مدتی به مکه رفته و بعد از آرام شدن اوضاع مجددا به تبریز باز می‌گردند …. (در مورد واقعه کشته شدن رجبعلی داروغه بدست الهیارخان و علت آن بنگرید: نادر میرزا، ۱۳۷۳، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، صص۳۰۵-۳۰۶)
بهرحال‌ این خانه که بعنوان هویت محله جامیشاوان (جمشیدآباد) مطرح است، امروزه روزگار نامساعدی داشته و رو به تخریب و ویرانی نهاده و قسمتهایی از دیوار جلویی آن نیز فرو ریخته است، امید است که مسئولین امر در جهت حفظ ‌این خانه قدیمی ‌اقدامات جدی بعمل آورده و با هماهنگی با وراث باباخان، زمینه ثبت آن را بعنوان آثار ملی و همچنین مرمت و حفظ ‌این تنها خانه به یادگارمانده و تاریخی محله جامیشاوان(جمشیدآباد) را فراهم نمایند.