ملانصرالدينچيلر
رحيم وليزاده
هفتهليك نشر اولونونان ملانصرالدين ژورنالينين بيرينجي نومرهسي 1906نجي ايل آپريل آيينين 7سينده تيفليس شهرينده چاپ اولونموشدور. ملانصرالدين ژورنالی 1906- 1918 ايللرده تيفليس شهرينده، 1920 نجي ايلده تبريز شهرينده و 1922- 1931 نجي ايللرده باكي شهرينده نشر اولونوبدور.
ملانصرالدين ژورنالينين ناشري جليل محمد قليزاده اولوٍب. جمعا” 25 ايل نشر دؤرونده 340 نومره تيفليسده، 8 نومره تبريزده، 400 نومره باكي شهرينده نشر اولونموشدور. مترقي ايدهيالارين جارچيسي اولان ملانصرالدين ژورنالي، زحمتكش خلق و دموكراتيا جبههسينده دايانيب آزادليق دوشمنلريني، روسيه تزار مطلقيتيني و خانلارين، بؤيوك مولكدار آقالارين و امپرياليزمين مستعمرهچيليك و خلقلرين دالي قالماق سياستيني افشا ائديب، آمانسيز تنقيد آتشينه توتوردو، معارف و مدنيٌت ترقيسي، قادينلارين اينساني حقوقا ماليك اولمالاري و آذربايجان ديلينين انكشافي و صافليغي اوغروندا آرديجيل موباريزه آپاريردي.
كسگين و جسارتلي تنقيدي يازيلارينا «آجي حقيقتلري» يازديغينا، دائيم توقيفلره و تعقيبلره معروض اولان ژورنالين نشري تزار حكومتينين سانسورچيلاري طرفيندن دفعهلرله توقيف اولونوب، نشري دايانديريلميش، بير سيرا نومرهلري مصادره اولموش و ژورنالين مديري جليل محمد قليزاده بير نئچه دفعه محكمه مسئوليتينه جلب ائديليب، جريمه اولونموشدور. آمما بوٍتوٍن تعقيب و فشارلارا باخماياراق ملانصرالدين ژورنالينين حاق سسي چوخ كئچمهدن قافقازين حدودلاريندان آشيب، روسيه و بوتون ياخين و اورتا شرقده ائشيديلميشدير. ژورنالين اورتا آسيادا كريمده، روسيهده« تاتارلارين ياشاديغي شهر» تيفليسده، يرواندا، كازاندا، هشترخاندا، تبريزده، تهراندا، ارضرومدا، استانبول، قاهره، بمبئي، كلكته و ساير شهرلرده چوخلو اوخوجولاري وارايدی. جنوبي آذربايجان و مشروطه انقلابيندا ايران خلقينين، ستارخان، باقرخان، خياباني كيمي آزادليق مجاهدلرينين رهبرليگيايله آپاريلان فداكار موباريزهسي حاققيندا ملانصرالدين ژورنالينين يازيلاري و كاريكاتورلاري يوكسك انسان سئوهر و همرأيليك نمونهلريايدي.
ميرزا علياكبر صابرين ملانصرالدين ژورناليندا ايران آزاديخواه مشروطهچيلرينين حاققيندا يازديغي شعرلر و ستارخانا حصر ائتديگي شعري ايران مشروطه انقلابينا بير اوردودان آرتيق خدمت ائتميشدير.
ژورنال توقيف اولونان ايل لرده ملانصرالدينچيلر عموميتله اونون كاريكاتوريست و يازيچيلاري اؤز مدني و ژورناليستي فعاليتلريندن ال چكمهييب، ملانصرالدين ژورنالينين كسگين و آرديجيل موباريزهسيني باكيدا نشر اولونان ساير ساتیريك ژورنال لاردا، جبههدن جبههیه كئچهرك حقيقتي بيان ائدهن قلملريايله موباريزهلريني ادامه وئريرديلر. ملانصرالدين ژورنالينين يورولماز و موباريز قلم صاحبلري، عموميتله ملانصرالدينچيلر زامانين بو گرگين دؤرهلرينده، جليل محمدقليزاده، ميرزاعلي اكبر صابر، حقوئرديف، محمد سعيد اوردوبادي، اوزئير حاجيبیگوف، غمگسار، علي راضي، عمر فاييق نعمانزاده، قربانعلي شريف، مشهدي حبيب زينالوف، علي محزون، مجيري، سلمان ممتاز، فريدونبگ كؤچرلي، علي نظمي، ميرزا محمد آخوندوف و كاريكاتوريست عظيم عظيمزاده و ساير ملانصرالدين ژورنالينين امكداشلاري. ملانصرالدين ژورنالينين توقيف اولان دؤرلرينده مطبوعاتي فعاليتلريني دايانديرماييب آرديجيل باكيدا نشر اولونان طنز روزنامهلرده اؤز فعاليتلرينه ادامه وئريرديلر.
ملانصرالدين ژورناليندا و سونرالار ساتیريك ژورناللاردا ملانصرالدينچيلر اؤز انساني و اجتماعي وظيفهلرينده فعاليت ائدرکن، آيري- آيري تخلصلرله، لاغلاغي، ملاعمي، جيرجيراما، موز آلان دلي، هردم خيال، هوپ- هوپ، سيژيم قلي، كئفسيز، خورتدان، داراني چاتلاق، جووللاغي و آير- آيري امضالارلا ثمرهلي قلم موباريزهلريني داوام ائتديريرديلر.
بئله دوشونورم ملانصرالدين ژورنالينين توقيف اولونان دؤرهلرينده نشر اولونان طنز ژورناللارين بير نئچهلرينين آديني چكمك اوخوجولار اوچون ماراقلي اولار:
- بهلول طنز ژورنالي «بهلول دانندهنين آديندان ايلهام آليب» 1910 نجي ايلين ماي آييندا، باكي شهرينده 9 نومره نشر اولدوقدان سونرا توقيف اولونور.
- زنبور طنز ژورنالي 1909 نجي ايلين مارس آييندا نشره باشلاييب، 1910 نجي ايلين اكتبر آيين دا توقيف اولونور.
- مرآت «ايستك» «موراد» طنز ژورنالي 1909 نجي ايلين اورتالاريندا نشر اولماغا باشلاييب، اوچ (3) آي مدتينده 13 نومره نشر اولدوقدان سونرا توقيف اولونور.
- آري طنز ژورنالي 1910 نجي ايل دسامبر آيينين 18 یندن 1911 ايلينين مارس آيينين 12 تاريخينده باكي شهرينده نشر اولدوقدان سونرا توقيف اولونور.
- كلنيت طنز ژورنالينين امكداشلاري ملانصرالدين عنعنهلرينه صاديق قالميش ساتیريك اورگانلاردان بيريدير. «كل نيت» ژورنالي 1912 و 1913 نجي ايللرده نشر اولونموش، 1913 نجي ايلين اوللرينده توقيف اولونموشدور.
- لكلك طنز ژورنالي 1914 نجي ايلده يروان شهرينده نشره باشلاميشدير. لك لك طنز ژورنالي جمعا” 12 نومره نشر اولدوقدان سونرا نشريني دايانديرميشدير. لك لك ژورنالي ملانصرالدينچيلرين فعاليتلري نتيجهسينده نشر اولوب و ملانصرالدين يولونو داوام ائتديرميشديلر.
- طوطي طنز ژورنالي، ملانصرالدين ژورنالي مستثنا اولماقلا، آذربايجان ساتيريك ژورناللاريندان عؤمورو نيسبتن اوزون اولانيدير. طوطي ژورنالي 1914 نجي ايلين آخيرلاريندان 1917 ايله قدهر باكي شهرينده نشر اولونوردو. ژورنالدا يئنهده ملانصرالدينچيلرين قلم صاحيبلري او جوملهدن، جعفر بنيادزاده، محمد سعيد اوردوبادي، سيدحسين، ميربالا قدش «قارداش»، جبار عسگرزاده، علي محزون، علي راضي، شمعچي، عظيم عظيمزاده، ممتاز، علي واحد، علي نظمي، عموميتله ملانصرالدين ژورنالينين يازيچيلارينين گؤزه چارپار فعاليتي اولموشدور. طوطي ساتیريك ژورنالي 1915 ايلده 45 نومره، 1916 نجي ايلده 46 نومره 1917 نجي ايلين ژوئيه آيينا قدهر 21 نومره نشر ائديلميش و 1917 نجي ايلين ژوئيه آييندا ژورنالين نشري دايانديريلميشدير.
- بابا اميري طنز ژورنالي 1915 نجي ايللرده نشر ائديلير «باباي اميري» ژورنالي نشر ائتديگي ادبي، اجتماعي مسئلهلر ملانصرالدينچيلرين فعاليتيندهكي آرديجيل موضوع مختلفليگي دقتي چلب ائدير. «باباي اميري» ژورناليني العباس مزنب مطلبزاده مديريتي ايله نشر اولوندو. ژورنالين صاحب امتيازي العباس مذنيبين قارداشي ابوالفضل مطلبزادهايدي. ژوزنالدا فعال چاليشان ساتيرا يازان ملانصرالدينچيلردن، مذنب، علي نظمي، محمد سعيد اوردوبادي، جعفر جبارلي، عباس صحت، عباسزاده، همت يصير، قاسيموف، عسگرزاده، علي واحد، امين مطلبزاده، عظيم عظيمزاده و باشقا ملانصرالدينچيلر موباريز قلملريني اجتماعي عدالت اوغروندا ادامه وئرهرك سنگردن سنگره كئچهرك زحمتكش خلقلرين اجتماعي و سياسي شعورونو آرتيرماق اوچون ژورناليستي موباريزهلرينه ادامه وئريرديلر.
ملانصرالدينچيلر يورولماز عسگركيمي انساني وظيفهلريني خلق سعادتي اوغروندا باشلاديقلاري موباريزهني غلبه گونونه قدهر يورولمادان آرديجيل ادامه وئريب، بونونلا بئله ابدي اولاراق آدلاريني تاريخين قيزيل صحيفهلرينده ثبت ائديبلر.
سون
*ملانصرالدين كيمدير؟
ياخين و اورتا شرقده فولكولور تمثيلچيسي، بير سيرا تورك ديللي خلقلرين فولكولوريندا مشترك ادبي ابراز و بعضي تحقيقاتچيلار، «خصوصيله تورك تحقيقاتچيلاري» ملانصرالديننين تاريخي شخصيت اولدوغونو ثبوت ائتمهيه چاليشميشلار. آذربايجان عاليملريده اونو خلق ياراديجيليغينين عموميلشديرميش كیمليك اوبرازيكيمي تحقيق ائتميشلر. آذربايجان لطيفهلرينين باش قهرماني ملانصرالدين غصبكارلاري، ظاليم حاكيملري و خلقي آلدادانلاري اجتماعي و معنوي حياتداكي عيبهجرليكلري افشاء ائدهن، دونيا گؤرموش، بيليكلي، حاضير جاواب، عدالت پرور و مودريك بير قوجا تمثيلينده خلقه تانيتديرير. ملانصرالديننين حاقيندا چوخلو ادبي اثرلر يازيلميش و بديعي فيلملر چكيليبدير. ملانصرالدين ژورنالينين آدي او بؤيوٍك اجتماعي شخصيتين آديندان گؤتوٍروٍلموٍشدوٍر.(رحيمزاده)