ملانصرالدینچی‌لر
رحیم ولی‌زاده
هفتهلیک نشر اولونونان ملانصرالدین ژورنالی‌نین بیرینجی نومرهسی 1906نجی ایل آپریل آیینین 7سینده تیفلیس شهرینده چاپ اولونموشدور. ملانصرالدین ژورنالی 1906- 1918 ایللرده تیفلیس شهرینده، 1920 نجی ایلده تبریز شهرینده و 1922- 1931 نجی ایللرده باکی شهرینده نشر اولونوبدور.
ملانصرالدین ژورنالی‌نین ناشری جلیل محمد قلیزاده اولوٍب. جمعا” 25 ایل نشر دؤرونده 340 نومره تیفلیسده، 8 نومره تبریزده، 400 نومره باکی شهرینده نشر اولونموشدور. مترقی ایده‌یالارین جارچیسی اولان ملانصرالدین ژورنالی، زحمتکش خلق و دموکراتیا جبههسینده دایانیب آزادلیق دوشمنلرینی، روسیه تزار مطلقیتینی و خانلارین، بؤیوک مولکدار آقالارین و امپریالیزمین مستعمره‌چیلیک و خلقلرین دالی قالماق سیاستینی افشا ائدیب، آمانسیز تنقید آتشینه توتوردو، معارف و مدنیٌت ترقیسی، قادینلارین اینسانی حقوقا مالیک اولمالاری و آذربایجان دیلینین انکشافی و صافلیغی اوغروندا آردیجیل موباریزه آپاریردی.
کسگین و جسارتلی تنقیدی یازیلارینا «آجی حقیقتلری» یازدیغینا، دائیم توقیفلره و تعقیبلره معروض اولان ژورنالین نشری تزار حکومتی‌نین سانسورچیلاری طرفیندن دفعهلرله توقیف اولونوب، نشری دایاندیریلمیش، بیر سیرا نومرهلری مصادره اولموش و ژورنالین مدیری جلیل محمد قلیزاده بیر نئچه دفعه محکمه مسئولیتینه جلب ائدیلیب، جریمه اولونموشدور. آمما بوٍتوٍن تعقیب و فشارلارا باخمایاراق ملانصرالدین ژورنالی‌نین حاق سسی چوخ کئچمهدن قافقازین حدودلاریندان آشیب، روسیه و بوتون یاخین و اورتا شرقده ائشیدیلمیشدیر. ژورنالین اورتا آسیادا کریمده، روسیهده« تاتارلارین یاشادیغی شهر» تیفلیسده، یرواندا، کازاندا، هشترخاندا، تبریزده، تهراندا، ارضرومدا، استانبول، قاهره، بمبئی، کلکته و سایر شهرلرده چوخلو اوخوجولاری وارایدی. جنوبی آذربایجان و مشروطه انقلابیندا ایران خلقینین، ستارخان، باقرخان، خیابانی کیمی آزادلیق مجاهدلرینین رهبرلیگیایله آپاریلان فداکار موباریزهسی حاققیندا ملانصرالدین ژورنالی‌نین یازیلاری و کاریکاتورلاری یوکسک انسان سئوه‌ر و همرأیلیک نمونهلریایدی.
میرزا علیاکبر صابرین ملانصرالدین ژورنالیندا ایران آزادیخواه مشروطهچیلرینین حاققیندا یازدیغی شعرلر و ستارخانا حصر ائتدیگی شعری ایران مشروطه انقلابینا بیر اوردودان آرتیق خدمت ائتمیشدیر.
ژورنال توقیف اولونان ایل لرده ملانصرالدینچی‌لر عمومیتله اونون کاریکاتوریست و یازیچیلاری اؤز مدنی و ژورنالیستی فعالیتلریندن ال چکمهییب، ملانصرالدین ژورنالی‌نین کسگین و آردیجیل موباریزهسینی باکیدا نشر اولونان سایر ساتیریک ژورنال لاردا، جبههدن جبهه‌یه کئچه‌رک حقیقتی بیان ائده‌ن قلملریایله موباریزهلرینی ادامه وئریردیلر. ملانصرالدین ژورنالی‌نین یورولماز و موباریز قلم صاحبلری، عمومیتله ملانصرالدینچی‌لر زامانین بو گرگین دؤرهلرینده، جلیل محمدقلیزاده، میرزاعلی اکبر صابر، حقوئردیف، محمد سعید اوردوبادی، اوزئیر حاجی‌بیگوف، غمگسار، علی راضی، عمر فاییق نعمان‌زاده، قربانعلی شریف، مشهدی حبیب زینالوف، علی محزون، مجیری، سلمان ممتاز، فریدونبگ کؤچرلی، علی نظمی، میرزا محمد آخوندوف و کاریکاتوریست عظیم عظیمزاده و سایر ملانصرالدین ژورنالی‌نین امکداشلاری. ملانصرالدین ژورنالی‌نین توقیف اولان دؤرلرینده مطبوعاتی فعالیتلرینی دایاندیرماییب آردیجیل باکیدا نشر اولونان طنز روزنامهلرده اؤز فعالیتلرینه ادامه وئریردیلر.
ملانصرالدین ژورنالیندا و سونرالار ساتیریک ژورناللاردا ملانصرالدینچی‌لر اؤز انسانی و اجتماعی وظیفهلرینده فعالیت ائدرکن، آیری- آیری تخلصلرله، لاغلاغی، ملاعمی، جیرجیراما، موز آلان دلی، هردم خیال، هوپ- هوپ، سیژیم قلی، کئفسیز، خورتدان، دارانی چاتلاق، جووللاغی و آیر- آیری امضالارلا ثمرهلی قلم موباریزهلرینی داوام ائتدیریردیلر.
بئله دوشونورم ملانصرالدین ژورنالی‌نین توقیف اولونان دؤرهلرینده نشر اولونان طنز ژورناللارین بیر نئچهلرینین آدینی چکمک اوخوجولار اوچون ماراقلی اولار:
- بهلول طنز ژورنالی «بهلول دانندهنین آدیندان ایلهام آلیب» 1910 نجی ایلین مای آییندا، باکی شهرینده 9 نومره نشر اولدوقدان سونرا توقیف اولونور.
- زنبور طنز ژورنالی 1909 نجی ایلین مارس آییندا نشره باشلاییب، 1910 نجی ایلین اکتبر آیین دا توقیف اولونور.
- مرآت «ایستک» «موراد» طنز ژورنالی 1909 نجی ایلین اورتالاریندا نشر اولماغا باشلاییب، اوچ (3) آی مدتینده 13 نومره نشر اولدوقدان سونرا توقیف اولونور.
- آری طنز ژورنالی 1910 نجی ایل دسامبر آیینین 18 یندن 1911 ایلینین مارس آیینین 12 تاریخینده باکی شهرینده نشر اولدوقدان سونرا توقیف اولونور.
- کل‌نیت طنز ژورنالی‌نین امکداشلاری ملانصرالدین عنعنهلرینه صادیق قالمیش ساتیریک اورگانلاردان بیریدیر. «کل نیت» ژورنالی 1912 و 1913 نجی ایللرده نشر اولونموش، 1913 نجی ایلین اوللرینده توقیف اولونموشدور.
- لکلک طنز ژورنالی 1914 نجی ایلده یروان شهرینده نشره باشلامیشدیر. لک لک طنز ژورنالی جمعا” 12 نومره نشر اولدوقدان سونرا نشرینی دایاندیرمیشدیر. لک لک ژورنالی ملانصرالدینچیلرین فعالیتلری نتیجهسینده نشر اولوب و ملانصرالدین یولونو داوام ائتدیرمیشدیلر.
- طوطی طنز ژورنالی، ملانصرالدین ژورنالی مستثنا اولماقلا، آذربایجان ساتیریک ژورناللاریندان عؤمورو نیسبتن اوزون اولانی‌دیر. طوطی ژورنالی 1914 نجی ایلین آخیرلاریندان 1917 ایله قدهر باکی شهرینده نشر اولونوردو. ژورنالدا یئنهده ملانصرالدینچیلرین قلم صاحیبلری او جوملهدن، جعفر بنیادزاده، محمد سعید اوردوبادی، سیدحسین، میربالا قدش «قارداش»، جبار عسگرزاده، علی محزون، علی راضی، شمعچی، عظیم عظیمزاده، ممتاز، علی واحد، علی نظمی، عمومیتله ملانصرالدین ژورنالی‌نین یازیچیلارینین گؤزه چارپار فعالیتی اولموشدور. طوطی ساتیریک ژورنالی 1915 ایلده 45 نومره، 1916 نجی ایلده 46 نومره 1917 نجی ایلین ژوئیه آیینا قدهر 21 نومره نشر ائدیلمیش و 1917 نجی ایلین ژوئیه آییندا ژورنالین نشری دایاندیریلمیشدیر.
- بابا امیری طنز ژورنالی 1915 نجی ایللرده نشر ائدیلیر «بابای امیری» ژورنالی نشر ائتدیگی ادبی، اجتماعی مسئلهلر ملانصرالدینچیلرین فعالیتیندهکی آردیجیل موضوع مختلفلیگی دقتی چلب ائدیر. «بابای امیری» ژورنالینی العباس مزنب مطلبزاده مدیریتی ایله نشر اولوندو. ژورنالین صاحب امتیازی العباس مذنیبین قارداشی ابوالفضل مطلبزادهایدی. ژوزنالدا فعال چالیشان ساتیرا یازان ملانصرالدینچی‌لردن، مذنب، علی نظمی، محمد سعید اوردوبادی، جعفر جبارلی، عباس صحت، عباسزاده، همت یصیر، قاسیموف، عسگرزاده، علی واحد، امین مطلبزاده، عظیم عظیمزاده و باشقا ملانصرالدینچی‌لر موباریز قلملرینی اجتماعی عدالت اوغروندا ادامه وئرهرک سنگردن سنگره کئچه‌رک زحمتکش خلقلرین اجتماعی و سیاسی شعورونو آرتیرماق اوچون ژورنالیستی موباریزهلرینه ادامه وئریردیلر.
ملانصرالدینچی‌لر یورولماز عسگرکیمی انسانی وظیفهلرینی خلق سعادتی اوغروندا باشلادیقلاری موباریزهنی غلبه گونونه قدهر یورولمادان آردیجیل ادامه وئریب، بونونلا بئله ابدی اولاراق آدلارینی تاریخین قیزیل صحیفهلرینده ثبت ائدیبلر.
سون
*ملانصرالدین کیمدیر؟
یاخین و اورتا شرقده فولکولور تمثیلچیسی، بیر سیرا تورک دیللی خلقلرین فولکولوریندا مشترک ادبی ابراز و بعضی تحقیقاتچیلار، «خصوصیله تورک تحقیقاتچیلاری» ملانصرالدیننین تاریخی شخصیت اولدوغونو ثبوت ائتمهیه چالیشمیشلار. آذربایجان عالیملریده اونو خلق یارادیجیلیغینین عمومیلشدیرمیش کیملیک اوبرازیکیمی تحقیق ائتمیشلر. آذربایجان لطیفهلرینین باش قهرمانی ملانصرالدین غصبکارلاری، ظالیم حاکیملری و خلقی آلدادانلاری اجتماعی و معنوی حیاتداکی عیبهجرلیکلری افشاء ائده‌ن، دونیا گؤرموش، بیلیکلی، حاضیر جاواب، عدالت پرور و مودریک بیر قوجا تمثیلینده خلقه تانیتدیریر. ملانصرالدیننین حاقیندا چوخلو ادبی اثرلر یازیلمیش و بدیعی فیلملر چکیلیبدیر. ملانصرالدین ژورنالی‌نین آدی او بؤیوٍک اجتماعی شخصیتین آدیندان گؤتوٍروٍلموٍشدوٍر.(رحیمزاده)
