“شاعرلر مجلیسی” باره‌ده بیر خاطیره/ هاشیم ترلان
۱۳۲۴-نجو ایل آذر آیینین ۲۴ده تبریز وارد اولموشدوم. گؤی مسجددن بیر آز آشاغی کؤهنه بازارین اوّلینده‌کی غفاری مسافرخاناسیندا یئرلشدیم. شهری دویونجا گؤرمک ایسته‌ییردیم. تلسدیگیمه گؤره صبحانه یئییب شهره چیخدیم. «وطن یولوندا» قزئتینه باش وورمالی ایدیم. منیم بو قزئتدن آلدیغیم مکتوبدان بیر هفته‌دن چوخ کئچیردی. مسافرخانادان چیخیب کؤهنه بازارا آددیم قویدوم. بازار همیشه‌کی کیمی آچیق ایدی. دوکاندارلار اؤز ایشلرینه مشغول ایدیلر. کؤهنه خیابانین او تاییندا ایکی نفر جاوان آدام، چیینینده توفنگ جیگر کبابی ساتانین قاباغیندا دایانمیشدیلار. یاخیندان اونلاری گؤرندن سونرا یقین ائتدیم کی اونلار ۲۱ آذرین یئتیردیگی فدائیلردندیر.
یولوما داوام ائدیب ساعات قاباغینا گئتدیکجه تبریزی نئچه آی قاباق گؤردویوم تبریزه اوخشادا بیلمه‌دیم. ساعات قاباغینداکی میداندا جاماعات چوخ ایدی. او زامان فیرقه‌نین بیر چوخ ییغینجاقلاری بو بینادا تشکیل اولوردو. فدائیلر ایندی بو بینانین قاباغیندا کئشیک وئریب، نظم انتظاما مشغول ایدیلر. گله‌جکده ستارخان آدینی قازانان خیابانلا اوزو آشآغا گئتدیکجه معلوم اولدو کی، کئچمیش پاسبانلارین یئرینه فدائیلر انجام وظیفه ائدیرلر. نه ایسه فدائیلر شهرین زینتی اولموشدولار. هر یانا باخیردین چیینلری توفنگلی فدائیلر گؤزه چارپیردی. ۲۱ آذر قیامیندان سونرا ظاهرده تبریزده اولان دگیشیکلیک هر یئرده فدائیلرین اولماسی ایدی. آمما فیرقه رهبرلرینین نظرینجه قیام هله دوام ائدیردی. چونکی آذربایجانین بعضی شهر و کندلرینده اربابلار و خانلار هله تسلیم اولمامیشدیلار. اونلار اؤز دار و دسته‌لری ایله داغلارا چکیلیب اؤز مبارزه‌لرینه داوام ائدیردیلر. «تورپاق کندلیلریندیر»، شعاری فیرقه‌نین گونده‌لیگینده ایدی و اربابلار آسانلیقلا بو تورپاقلاردان ال چکمک ایسته‌میردیلر. بونون اوچون فیرقه‌نین فعاللاری شهر و کندلرده فدائیلر دسته‌سینی تشکیل وئریب خانلارلا مبارزه‌یه یوللاییردیلار. تبریزده و آذربایجانین بؤیوک شهرلرینده اولان اوباشلار، لوطولار، خالقین حسابینا دولانان بوینو یوغونلارلا مبارزه فدائیلرین اوزه‌رینده ایدی. ۲۱ آذردن قاباق دؤلت مأمورلارینین بو انگللرله ایشی یوخ ایدی. چونکی دؤلت لازیم اولاندا بونلارین وجودوندان استفاده ائدیب، خالقین جانینا سالیردیلار.
فردوسی خیابانیله گولوستان باغینا طرف یولوما داوام ائدیردیم. اطرافیمدا گؤردویوم منظره‌لر تبریزده یئنی حیاتین وجودونو گؤستریردی. نهایت وطن یولوندا قزئتینین اداره‌سینه چاتدیم. گونشین گؤیده خومارلانماسینا باخمایاراق هاوا سویوق ایدی. یوبانماییب پیلله‌لرله اوزو یوخاری چیخدیم. اول معلمیم قیلمان موسایئوه باش وورماق ایسته‌دیم. آمما او اوتاغیندا یوخ ایدی. اودور کی، جعفر خندان و قولویئوین دفترینه گلدیم. اونلار سانکی منی گؤزله‌ییردیلر. جعفر خندان گوله- گوله دئدی:
– اشّی هاردا قالیبسان گل چیخ ده. بیز گؤروشوب حال احوال توتاندان سونرا جعفر خندان خبر آلدی:
– بیزیم گؤندردیگیمیز مکتوب الینه چاتدیمی؟
– بلی مکتوبونوزو آلدیم.
او سینه‌سینی اوتوردوغو میزه سؤیکه‌ییب دئدی:
– بیز تبریزده اولان اکثر مکتب، کارخانا و اداره‌لره قزئت وئریریک. یعنی اونلار وطن یولوندا قزئتینه آبونه‌دیرلر. آمما آبونه حاققینی اؤده‌میرلر. بو حاققی آلماق اوچون بیزه بیر نفر فعال آدام لازیمدیر. البته بو ایشه مشغول اولان بیر نفر واردیر. آمما او فعال دئییل، بیزدن خصوصی ماشین ایسته‌ییر. بیزیم ده اونا وئرمه‌لی ماشینیمیز یوخدور. بیز سنی او آدامین یئرینه استخدام ائدیریک. حاضرسانمی؟.
من اؤز راضیلیغیمی بیلدیرندن سونرا جعفر خندان سلیمانوف آدلی بیر کاپیتانی چاغیریب منی اونا تاپشیریب دئدی:
– سنه عاید اولان ایشلری سلیمانوودان آلارسان.
بئله‌لیکله من وطن یولوندا قزئتینده ایشله‌مه‌لی اولدوم. …….
جمعه گونلری ده ایشیم اولماسایدی قزئت اداره‌سینده اولاردیم. بو دا ایشیمدن راضی اولماغیمی بیلدیریردی. بیر گون جمعه اولدوغونا گؤره شاعرلر مجلسینین نوبتی ییغینجاغی جلسه‌سی اولاجاقدی. من تبریز شاعرلرینی یاخیندان گؤرمه‌دیگیمه گؤره بو ییغینجاغین تئز باشلانماسینی گؤزله‌ییردیم. نهایت شاعرلر یاواش-یاواش مجلسه گلمه‌یه باشلادیلار. آمما من اونلارین هئچ بیرینی تانیمیردیم. نه ایسه مجلسی جعفرخندان آچدی. مجلس اداره‌نین بؤیوک سالونوندا تشکیل تاپمیشدی. سالونون دؤرد اطرافینا صندلیلر دوزولموشدو. بوش یئر یوخ ایدی. من شاعرلرین هامیسینی گؤروردوم، آمما آدلارینی بیلمدیگیمه گؤره کیمین کیم اولدوغونو بیلمیردیم. اونلار دا منی تانییا بیلمیردیلر. بیر مدتدن سونرا بیز هامیمیز بیر-بیریمیزله تانیش اولدوق.
۱۳۲۴-نجو ایلده شاعرلر مجلیسینده دائیمی شکیلده اشتراک ائدن شاعرلر آشاغیداکیلاردان عبارت ایدی:
علی فطرت، میرمهدی اعتماد، صحاف، محمدعلی محزون، یحیی شیدا، هلال ناصری، کامیل، مظفر درفشی، عباس صابری، نجم تبریزی، کاشف، محمدباقر نیکنام، سعدی یوزبندی، مظلومی، تقی‌زاده، آذراوغلو، ابراهیم ذاکر، علی توده، میرمهدی چاوشی، هاشم حسن‌زاده (هاشم ترلان)، قهرمان قهرمان‌زاده، مدینه گولگون.
البته آدلارینی یازدیغیم بو شاعرلر یادیمدا قالانلاردیر. مومکوندور شاعرلر مجلسینده باشقا شاعرلرده اشتراک ائتمیش اولسون. شاعرلر محلسینده وطن یولوندا قزئتینین امکداشلاریندان دا فعال اشتراک ائدیردیلر. او جمله‌دن: سونرالار بؤیوک آد قازانمیش یازیجی انور ممد خانلی، غلام ممدلی، قیلمان ایلکین، نظرلی، عوض صادق، جعفر خندان، رضا قولویئو و باشقالاری. او زامان تبریزده تشکیل اولان شاعرلر مجلسینده اؤزونه مخصوص نظم ترتیبی وار ایدی. تنقید مسئله‌سینه آرتیق اهمیت وئریلیردی. شاعرلرین اوخودوغو شعرلر تنقید اولونوردو. جعفر خندان تنقیده آرتیق اهمیت وئریردی. شعرلرده اولان ضعفلر اونون نظریندن یایینمازدی. یاخشی یادیمدادیر، بیر گون غزل شاعرلریندن آقای محزون مجلسده غزل اوخویوب قورتاراندان سونرا جعفر خندان دئدی:
– آقای محزون، علی‌آقا واحدین غزلینین بیر مصراسی بئله‌دیر: «او ملاحتلی باخیشلار قوزو جیراندا اولور» آمما سن اؤز غزلینده بئله یازیبسان «آهو جیراندا اولور». بوردا قوزو سؤزو آهو سؤزونه دؤنوبدور. بوردا نه قدر یاخینلیق اوخشاییش واردیر… شاعر گره‌ک ابتکار صاحیبی اولسون. شاعر گرک تکرارچیلیقدان اوزاق دایانسین. شاعر اؤز خلاقیتینه آرخالانسا اونون گله‌جگ خلاقیتی اؤزونونکو اولاجاقدیر.
و یاخود تبریز شاعرلریندن بیری اوخودوغو شعرده «ایسته‌ییر» کلمه‌سینین عوضینه «ایستیری» کلمه‌سینی ایشلتمیشدی. جعفر خندان شعرینی اوخویان شاعره دئدی:
– باخین، بیزیم ادبیّاتیمیزدا «ایستیری» کلمه‌میز یوخدور. بو کلمه تبریزده و دانیشیقدا ایشله‌دیلن سؤزلردندیر. بیز شعری بدیعی ادبیّات بیلیریکسه هر سؤزون ادبی فورماسینی ایشلتملی‌ییک. هر حالدا دئمه‌لییم کی بو شعرده ایستیری کلمه‌سینین ایشلنمه‌سی شعرین بدیعی قدرتینی‌ده آزالدیبدیر.
هله او زامان ۲۰۰ مین اهالیسی اولان تبریز شهرینده یارانان بو شاعرلر مجلسی ادبیّاتیمیزا بؤیوک نعمت ایدی. بو مجلس اؤز اعتباری ایله آذربایجان شاعرلرینی اؤز باشینا توپلاییب ادبیّاتیمیزین تاریخینده گونش کیمی پارلادی. بو مجلس یالنیز تبریزده دئییل، خویدا، مرندده، اورمیادا، اسکوده، سارابدا، میانادا، اردبیلده، زنگاندا، اهرده، حتی کندلرده یاشایان شاعرلرله علاقه‌ده ایدی. اونلارین شعرلری وطن یولوندا قزئتینده چاپ اولوب یاییلیردی.
شاعرلر مجلسی حیاتینین سون چاغلاریندا یئنه ده ایلک دفعه اولاراق آذربایجان شاعرلرینی جامعه‌میزه تانیتدیرماقلا شانلی بیر ابتکارا ال آتیب ادبیّات تاریخیمیزی ایشیقلاندیردی.و«شاعرلر مجلسی» آدلی نفیس بیر کتاب چاپ ائدیب یایماقلا هله تانینمامیش ادیبلریمیزی، شاعرلریمیزی بو صنعته رغبت بسله‌ین هوسکارلاریمیزی ایشیقلی دونیایا چیخارتدی. شاعرلر مجلیسینین تربیت ائدیب ادبیّاتیمیزا وئردیگی ادیبلر (ایندی اونلارین اکثریتی حیاتدا اولماسالار دا) اؤزلریندن ادبی میراثلار قویوب گئتمیشلر. ایندیکی ادیبلریمیزین وظیفه‌سی همین میراثلاری توز باسمیش تاقچالاردان آییریب ادبیّات سئور خالقیمیزا تقدیم ائتسینلر. شاعرلر مجلسینین یئتیشدیردیگی ادیب و شاعرلردن بیری ده یحیی شیدادیر. من ایندی بیلمیرم آقای یحیی شیدا بو باره‌ده نئجه دوشونور. آمما من بونو جسارتله دئیه بیلرم کی او دؤورده‌کی شاعرلر مجلسی اولماسایدی ایندیکی یحیی شیدا دا اولا بیلمزدی. یحیی شیدا دوننکی و بو گونکو ادبیّاتیمیزین قاباقچیل ادیب و شاعرلریندن بیریدیر. او نئچه جلدده توپلادیغی و چاپ ائتدیردیگی «ادبیّات اوجاغی» کتابی ادبی خزینه‌میزه داخل اولماقلا ۵۵ ایل بوندان قاباقکی «شاعرلر مجلسی»نین تکمیلدیر.
یوخاریدا یازدیغیم کیمی ایلک دفعه اولاراق شاعرلر مجلسینده اشتراک ائدیردیم. شاعرلر یازدیقلاری شعرلری بوردا اوخویوردولار. نوبت منه چاتاندا جعفر خندان دئدی:
– تهراندان بیزه شعر یازیب گؤنده‌رن و ایندی بیزیم امکداشیمیز اولان هاشم‌حسن‌زاده اؤز شعرینی اوخویاجاقدیر. بو آندا مجلسده‌کی شاعرلرین باخیشلاری منه طرف یؤنلدی. ایندی اونلار شعرلری وطن یولوندا قزئتینده چاپ اولان هاشم حسن‌زاده‌نی یاخیندان تانیمآغا باشلادیلار. او زامان تهراندان تبریزه شعر یازیب وطن یولوندا قزئتینه گؤنده‌رن فقط من ایدیم. او گون شاعرلر مجلسی چوخ طنطنه‌لی کئچدی. تهراندان تبریزه گلدیگیمه گؤره چوخ شاد ایدیم.
منیم مسئولوم اولان سلیمانوو ایشیمدن چوخ راضی ایدی. آخی بو اداره‌نی اؤز ائویم کیمی حساب ائدیردیم. اؤزومه عاید اولان ایشدن سونرا آخشاما کیمی هر ایش اولورسا اولسون گؤروردوم. قزئتین کاغیذلاری رول شکلینده ایدی. عظیم آدلی تبریزلی بیر جاوان اوغلان رول کاغیذلاری کسیب قزئت کاغیذی شکلینه سالماسینین مسئولی ایدی. «شاعرلر مجلسی» کتابی دا چاپ آلتیندا اولدوغونا گؤره کاغیذ مصرفی گوندن گونه چوخالیردی. ملی دؤلت آذربایجان اوردوسونون تشکیلی باره‌سینده اعلانیه وئرمیشدی.
بیر گون سحر کاغیذ کسن عظیم آقا اؤز ایشی اوستونده حاضر اولمامیشدی. بونو بیلن سلیمانوو ال آیآغا دوشموشدو. حتی او جعفر خندانی، رضا قولویئوی ده بو ایشدن خبردار ائتمیشدی. اونلار دا چوخ ناراحات اولموشدولار. ائرته‌سی گون قزئت منتشر اولاجاقدی. من اداره‌ده گون اورتادان سونرا بعضاً بوش واختلاریمی عظیم آقانین ایشله‌دیگی کارگاه‌دا کئچیریردیم. اونون نه جور کاغیذلاری کسدیگینی گؤرموشدوم. اودور کی، رول حالیندا اولان کاغیذی آچیب کسمه‌یه باشلادیم. سلیمانوو کارگاها وارد اولاندا من یاریم مئتر اوجالیغیندا کاغیذلاری کسیب بیر-بیرینین اوستونه ییغمیشدیم. او اول اعتراض ائتمک ایسته‌دی. آمما منیم کسدیگیم کاغیذلاری تمیز و بیر اندازه‌ده گؤروب بیر نئچه‌سینی اؤزو ایله یوخاری آپاردی. بیر آزدان سونرا رضا قولویئو، جعفر خندان و اداره‌نین بوتون ایشچیلری ایشله‌دیگیم کارگاها گلمه‌یه باشلادیلار. اونلار منی آلقیشلاییب ایشی ادامه وئرمگه تشویق ائدیردیلر. بئله‌لیکله قزئتین نشری ادامه تاپدی. شاعرلر مجلسینین کتابی لنگیمدی. ……..
