یئنه دیلیمیز، ادبیاتیمیز
همت شهبازی
بئله نظره گلیر کی بو گونکو دیلیمیزی قورویوب ساخلاماق یاواش-یاواش چتین‌لشیر. دیلیمیزین الینده، قوروما جیهازلاری (مثلن: مکتب، مئدیا، تلویزیا و…) اولمادان یاری جان حیاتا داوام ائدیر. بئله اولدوقدا دیل اؤز کؤکونو، اؤز اوریژینال‌لیغینی ایتیریر؛ بو دا ادبی یارادیجیلیقدا تاثیر قویور. دیلیمیزین کلمه احتیاطلاریندان (ذخیره) اوزاقلاشان اوخوجوموز، ادبیاتیمیزین دا دیلینی باشا دوشمه‌یه‌جکدیر. داها دوغروسو، بو گون ادبیاتیمیز بیر دیل یاشاییر، کوتله آراسیندا یاشانان دیل ایسه، باشقا بیر دیل حساب اولونور. بو سؤز، ائله آلینماسین کی عمومیتله بو ایکی دیل حقیقتن ایکی فرقلی یابانجی دیل ساییلیرلار. بو سؤزدن مقصد دیلیمیزده اولان گئدیشاتا اولتیماتوم وئرمکدیر.
دانیشیق دیلیمیز صنعی و ساختالاشیر. اونا گؤره کی هم قراماتیکاسی (نحوی) یادلاشیر هم یئرلی و دوغما سؤزلریمیز باشقا دیل‌لردن گلن سؤزلرله قاریشیر. بعضی‌لری بونو آل-وئر حساب ائدیرلر. منجه بونو او زامان آل-وئر حساب ائتمک اولار کی آلیش-وئریشده اولان ایکی دیل آراسیندا بوتون واریانت‌لار آربا و برابر، یعنی منیم دیلیمی تبلیغ ائدن مئدیا، یازی، اوخوجولوق، مکتب و … آلیش-وئریش ائتدییم دیلین جیهازلار ایله باشا باش اولسون. بیز بونون ترسینی گؤروروک.
بیر طرفین خئیرینه سونا چاتان دیلده اولان سؤز آلیش-وئریشی‌نین آدی یالنیز قوماردیر. بو قومارین بیر اوجوندا اودان، بیر اوجوندا ایسه اودوزان واردیر. چونکی جیهازلاردا برابرسیزلیک حاکیمدیر. بس دیلیمیزه داخیل اولان یاد بیر دیلین کیملییی برابر دورومدا آلیش-وئریشه کئچه بیلر. عکس حالدا ایسه زیان گؤرن کیمسه، بو مسئله‌یه یئترینجه قایغی گؤسترمه‌ین طرف اولاجاقدیر.
بوردا ایسه صحبت بیزیم آنا دیلیمیزدن گئدیر. مسئله‌نین هر طرفینه یاناشدیقدا ان آزیندان دانیشیق و یا کوتله دیلیمیزده اودوزان طرف ده ائله بیزیک. قالیر ادبیات دیلیمیز. بو دا هر ایکی طرفدن قیسقیدادیر. یعنی بیر طرفدن باشقا دیل‌لرین هجوم گتیرمه‌سی، بیر طرفدن ده یوخاریدا دئدییم او دانیشیق دیلینی باشقا دیل‌لرین خئیرینه اودوزان واریانت، ادبیاتیمیزین دیلینی باشا دوشمه‌مکده سوچلاندیریر؛ بونون آردیندا ایسه ادبیاتیمیز اوخوجوسوز قالیر. ادبیاتچیلاریمیز، یالنیز بیر خاص ادبیاتچیلارلا دانیشیغا و دیالوگا کئچه بیلیر.
بو دورومدا نه ادبیاتچی و نه اوخوجو اؤز توتدوغو یولدان گئری چکیله بیلمیر. ادبیاتچی گئری چکیلدیکده اونون تکجه سیلاحی اولان دیلی‌نین آرادان گئتمه‌سی‌نین شاهیدی اولور. بونا گؤره ده اوغراشدیغی دیل، دوشونو‌لمز اولسا دا قورویوب ساخلاماسینا فیکیرلشیر. داها دوغروسو او، بو گونکو یازدیغی اثره گله‌جکده، تاریخی دیلچیلیکده، موزئی‌لره باش ووران آرخئولوقلار (باستان‌شناس) گؤزوندن یاناشیر. بئله کی ان آزیندان بو دوشونجه‌ده‌دیر کی، بو گون اونون دیلینی باشا دوشمه‌سه‌لر ده، گله‌جکده اونون بو گونکو یازیب یاراتدیغی دیلدن بیر دیل اؤزه‌یی کیمی استفاده ائده بیلرلر.
دیل چئشیدلی موضوعلارلا یاناشی چئشیدلی سجییه قازانیر. سیاست، شعر، ادبیات، فلسفه، بیلیم و گونده‌لیک دیل‌لرین هر بیریسی‌نین اؤزونه مخصوصلوغو وار. بو قونولار، اؤزونه مخصوص دیل‌لری بیربیریندن سئچیلیر و اؤزو اوچون سجییه قازانیر.
مدرن دونیامیزین دایم حرکتده اولماسی طلب ائدیر کی اونو عکس ائتدیرن صنعت ده حرکتده اولسون. صنعت ده بو حرکتی گؤسترن شئی، دیل و اونون اوزرینده یارادیلان صنعتکارلیقلاردیر. دیل آنلاییشلاری‌نین گئنیشلنمه‌سی نتیجه‌سینده صنعتکارین دا گؤروش‌لری گئنیشله‌نیر.
یئنه بو مسئله‌یه قاییداجاغیق….
