استانبول، تورکمن، ارضروم، توقات، روم، دمیرقاپی دربند و … سفرلرینده اولان کوراوغلونون پاریسه ده یولو دوشموشدو. قوچ کوراوغلونون اوزون سورن بو سون سفری، نه آز نه چوخ، دوز یوز آلتمیش ایل چکمیشدیر.
بیر عصر یاریمدان آرتیق اؤز دوغما یوردوندان اوزاق دوشن کوراوغلو آخیر کی، چوخ چتین‌لیکله ۱۰ ایل بوندان اوّل [۱۹۸۸- جی ایلده] باکی‌یا دؤندو. اوزون ایللرین آیریلیغیندان سولوب سینیخان کوراوغلو ۱۰ ایل نظامی آدینا ادبیّات انیستوتوندا استراحت ائدیب، توخداییب اؤزونه گلدیکدن سونرا نهایت ائل ایچینه چیخدی …
کوراوغلو داستانی‌نین ایلک اَل‌یازما نوسخه‌سی‌نین پاریس میلّی کیتابخاناسیندا قورونوب ساخلاندیغی تورکیه و آذربایجان “کوراوغلو شوناسلیغی”نا چوخدان بَللی اولسادا بو ال‌یازما یالنیز ۱۹۸۸- جی ایلده آذربایجانا گتیریلمیشدیر. همین ایللرده آذربایجان علملر آکادمیاسی شرق شوناسلیق انیستوتونون علمی ایشچیسی تاریخ علملری نامزدی خانسووار قاسیم‌زاده فرانسادا علمی اعزامیّتده اولارکن اَل‌یازمانین میکروفیلمینی و فوتو صورتینی چیخاریب نظامی آدینا ادبیّات انیستوتونا تقدیم ائله‌میشدیر. شکسته خطّ ایله ۱۵۶ صحیفه‌ده قلمه آلینمیش ۱۳ مجلیسدن (قولدان) عبارت ال‌یازمانین متنی فارس، شعیرلری ایسه آذربایجان دیلینده‌دیر. داستانین سونونجو صحیفه‌سینده ال‌یازمایا عاید بئله بیر معلومات وار: «بو کیتابین تصنیفینه سبب جناب حاجی میرزه اسکندر اولموشدور. داستانین سؤیله‌یه‌نی عاشیق صادیق آدی ایله مشهورلاشان صادیق بَی اولموشدور. داستانی میرزه عبدالواهاب قلمه آلمیشدیر. میرزه اسکندرین نؤکر و قوللوقچولاری میرزه مهدی گیلانی، حضرت قولو بَی و یعقوب بَی ده بونا شاهیدلیک ائتمیشلر. چرشنبه ۱۵ هیجری قمری ۱۲۵۰- جی ایل (۱۸۳۲ میلادی) بو نوسخه‌نی اوّلدن آخیرا قدر محمود خان دونبولو دیرجوی توپلامیشدیر.”
معلوم اولدوغو کیمی آذربایجان عاشیق صنعتی‌نین شاه‌اثری اولان «کوراوغلو» داستانی عصرلر بویو یادداشلاردا یاشاییب نسیلدن نسیله کئچسه ده، اونون یازی‌یا آلینماسی و نشر تاریخی ایسه ۱۹- جو یوز ایل‌لیگین ۴۰- جی ایللرینه تصادف ائدیر. ائپوسون [ epos= حیماسی اثر- ایستر شعر، ایسترسه نثر] ایلک مختصر و ناقص واریانتی ۱۸۴۰- جی ایلده ای. شوپن طرفیندن نشر ائدیلمیشدیر. ایکی ایل سونرا مشهور پولیاک [لهستان] شرق شوناسی آلکساندر خودزکو Aleksandr Xodzko داستانین ۱۳مجلیسدن (قولدان) عبارت ایلک مکمّل واریانتینی لوندون [= لندن]دا اینگیلیس دیلینده نشر ائتدیرمیشدیر. او واختدان ائپوس یالنیز آذربایجاندا دئییل هم ده آوروپادا تدقیقات اوبیئکتینه چئوریلمیشدیر. چوخ کئچمه‌دن داستانین بو واریانتی آلمان، فرانسیز دیللرینه، داها سونرا ایسه ۱۸۵۶- جی ایلده س.س پنی S.S.peni طرفیندن روس دیلینه ترجمه ائدیلمیش، بئله‌جه عموم دونیا شهرتی قازانمیشدیر. آلکساندر خودزکو ائپوسو اینگیلیس دیلینه ترجمه و نشر ائدیب دونیا مقیاسینا چیخارماقلا آذربایجان مدنیّتینه مثیل‌سیز خدمت گؤسترمیشدیر. محض بونا گؤره‌ده «کوراوغلو» داستانی‌نین نشری تاریخیندن دانیشارکن اونون آدی باشدا چکیلمه‌لی‌دیر. آنجاق بو مسئله‌نین بیر طرفی‌دیر. گیزلی و معمّالی دیگر طرفین اوزه چیخاریلماسی دوز بیر عصر یاریم چکدی … بَللی اولدوغو اوزره ۱۹- جو عصرین ۳۰- جی ایللرینده ایراندا ترجمه‌چی، داها سونرا روسیانین سفیری اولموش آ. خودزکو داستانین ال‌یازما نوسخه‌سینی الده ائتمیش، اؤزو ایله آوروپایا آپارمیش و اینگیلیس دیلینه چئویریب ۱۸۴۲- جی ایلده لوندوندا نشر ائتدیرمیشدیر. (عؤمرونون سون ایللرینی پاریسده کئچیرن آ. خودزکو داستانین ال‌یازماسینی پاریس میلّی کیتابخاناسینا وئرمیشدیر.) بئله‌جه ائپوسون نشری تاریخینده آ. خودزکو مرحله‌سی باشلانمیش، بوتون منبعلرده، آ. خودزکو داستانین ایلک مکمّل واریانتینی توپلایان و یازی‌یا آلانی کیمی تقدیم ائدیلمیشدیر. داستانین پاریس میلّی کیتابخاناسینداکی ال‌یازماسی‌نین آذربایجانا گتیریلمه‌سی، اونون آنا دیله ترجمه‌سی بیر عصر یاریملیق بیر عدالت‌سیزلیگه سون قویماق، داستانی توپلایانا و یازی‌یا آلانلارین حقوقونو اؤزلرینه قایتارمیشدیر.
بیر چوخ تذکره و منبعلری آراشدیرسامدا معنوی ارثیمیزین اونودولموش خادملری اولان حاجی میرزه اسکندر، عاشیق صادق، میرزه عبدالواهاب و محمود خان دونبولو دیرجوی حاقّیندا هئچ بیر معلومات اَلده ائده بیلمه‌دیم.
ال‌یازمانین آذربایجان دیلینه ترجمه‌سی ۱۹۸۹- جو ایلده باشا چاتمیشدیر. ال‌یازمانی اوخویوب ترجمه ائتدیگیم زامان، اونون اورگینالدان ترجمه اولدوغو گومانیم گئت- گئده گوجلندی. هر حالدا داستانین اورگینال ایزینه دوشمک فولکلور شوناسلارین بوینونا دوشور.
اثرین رئداکتورو اونو اوّلدن آخیرا کیمی دقیق اوخویوب رئداکته ائدن اونودولماز شاعریمیز قاسیم قاسیم‌زاده اولموشدور. تأسّوفلر اولسون کی، ادبیّات انیستوتونون کیتابا یازدیغی گیریش سؤزونده نه‌دنسه قاسیم معلّیمین آدی بوسبوتون اونودولموشدور. من بو معنوی ارثیمیزین مثیل‌سیز اینجیسی‌نین مترجمی و اجتماعیّته چاتدیرانی کیمی قاسیم معلّیمین روحو قارشیسیندا باش اَییب و بو ترجمه اثرینی اونون عزیز خاطره‌سینه اتحاف ائدیرم.
ترجمه‌چی کیتابین چاپینا شرایط یارادان آذربایجان علملر آکادمیاسی نظامی آدینا ادبیّات انیستوتونون دیرئکتورو پروفسور یاشار قارایئوه درین منّتدارلیغینی بیلدیریر.
