هانسی دوغرودور «چیلپاق»، یوخسا «چیپلاق»؟
دوقتور فیروز رفاهی

دیلیمیزین اینجه‌لیکلری ماراق دوغوردور. اونلاردان بیرینی آشاغیدا سیزه تقدیم ائدیرم:
بیز هردن بونلاردان بیرینی ائشیدیریک. گؤره‌سن بونلاردان ‏هانسی دوغرو، هانسی یالنیشدیر؟ بلکه أن راحاتجاسی بودور ‏کی، بیر سؤزلویو آچیب اورایا گؤز گزدیرک. آنجاق بو پارچا ‏یازینی اوخوماقدا یارار وار.
دیلیمیزده ایکی سؤز وار کی، ‏بونلار  بیر- بیرینه اوخشاییر. بیری «ساپلاق» او بیری ده «چیلپاق». ‏اؤنجه «ساپلاغ»ین ائتیمولوژیسینه باخاق:
بو سؤز ایکی حیصه‌دن ‏عیبارتدیر: ساپ+ لاق (ساپ ایسیم+ یئر بیلدیرن شکیلچی). ‏چوخ سؤزلر وار کی، بونا اوخشاردیر: چایلاق، … و س. دئمک ‏بو سؤزون هیچ بیر چاتمامازلیغی یوخدور. ایندی گلین چیلپاق ‏سؤزونون آناتومیسینه باخاق. أیر اونو پارچالاساق اولار: چیل+ ‏پاق (بیزیم پاق قورولوشلو بیر شکیلچیمیز یوخدور). آنجاق پاق ‏ایله بیتن سؤزلریمیز وار. مثلن پاپاق، یاپاق، قاپاق، تورپاق، ‏یارپاق و نهایت چیلپاق). بونلارین هامیسی (یارپاق و تورپاق‌‏دان باشقا اونلارین آراشدیرماسی باشقادیر)، فعل+ آق ترکیبیندن ‏یارانیبدیر؛ اونلارین کؤکو یاپ! ، قاپ! ، پاپ ! فعلین أمر ‏فورماسیدیر. دئمک -اق فعلدن ایسیم یارادان بیر شکیلچیدیر.
ایندی گلگ ایکینجی بؤلمه‌یه.  «چیلپاق» سؤزو یا چیلپ+ اق ، یا ‏دا چیل+پاق اولمالیدیر. بیرینجیسی ، من بیله‌سی دیلیمیزده ‏چیلپ! معنادا بیر فعل یوخدور ، اوندا او چیل+پاق اولمالیدیر. ‏بئله فیکره راضی اولساق، اوندا چیل- ترکیبلی بیر فعلیمیز ‏اولمالیدیر. سؤزلوکلریمیزده «چیلغین» قورولوشلو بیر ‏سؤزوموز وار کی، اونون ائتیمولوژیسینده چیل+غین ترکیبینی ‏گؤروروک. آمما چیل فعل دئییل. ایندی باشقا طرفدن بو سؤزه ‏‏(چیلپاق) یاناشاق. أیر چیرپاق دوغرو اولسا ، اوندا اونون دا ‏ائتیمولوژیسینده چیرپ+ اق اولمالیدیر. بیزیم چیرپماق دئییه بیر ‏فعلیمیز وار کی، معناسی تمیزلمک و سیلمکدیر. اونون کؤکؤ ‏چیرپ! اولور. چیلپاق سؤزونون معناسیندا منطقی معنا باخیمدان ‏تمیزلمک – آری ائتمک اوچون چیخارتماق معنالاری وار.
یوخاریداکیلاری نظره آلاندا، بیزیم غلط بیر فورمانی یعنی ‏چیپلاق عوضینه چیلپاق سؤزونون دیلیمیزده اوتورماسینی ‏گؤروروک. ایندی بو فعلی بیرلشدیریرم یارپاق و تورپاق ‏سؤزلرینه. بیلیریک کی، بعضی لهجه‌لرده بو سؤزلری توپراق ‏و پاپراق (اورمو طرفلرینده) کیمی ایشله‌دیرلر. بورادا ‏یئر دئییشمه حادیثه‌سی باش وئریبدیر. یعنی رپ ˂ پ ر ‏اولوبدور. بو سؤزلر بوگون یالنیش اولاراق تورکییه واریانتیندا ‏توپراق و یاپراق اولاراق ایله نیلیر کی، بو دا سهودیر. بو ‏سؤزده باش وئرن ایکینجی حادیثه  ر˂ل عوضلنمه حادیثه ‌سیدیر. «ر» سسین «ل» سی ایله عوضلنمه‌سی تورک دیللرینده ‏گئنیش  یاییلمیش بیر حالدیر.
یوخاریداکی یورومدان بئله آیدین اولور کی، چیرپاق سؤزونو ‏‏(بعضی لهجه‌لرده ائله بئله ایشلنیلیر) بیز سهو اولاراق چیلپاق ‏کیمی ایشله‌دیریک. بو سؤز استاندارد دیلیمیزه بئله یئرلشیبدیر و ‏بلکه ده اونو دئییشمه‌یه  گره‌ک یوخدور.  ‏