پوست قوتوسو/ جليل محمدقليزاده(ملانصرالدين)
نویابر آیينين اون ايكينجي گونو ايدي. هاوا چوخ سویوق ايدي. قار علامتي گؤرسنميردي. حكيم آخيرينجي دفه خانين ناخوش عؤورهتيني یوخلایيب، جاواب وئردي كي، داها ناخوشون احوالي یاخشيدير. بئله كي بير هفتهیهدك سفره چيخماق مومكون اولار. خان چوخ تلهسيردي ايروانا گئتمهیه. چونكي خاني اوردا چوخ واجيب ايشلر گؤزلهیيردي و بيردهكي قورخوردو قار یاغا و هاوا داخيدا سویویا و ناخوش اوچون یولا چيخماق غیر مومكون اولا. خان گؤتوردو قلمي، ايروانلي دوستو جعفر آغایا بو مضموندا بير مختصر كاغيذ یازدي:
«عزيزيم! بير هفتهیهدك اومودوارام، ايروانا گليم عؤورت- اوشاق ايله. آرتـيق توقع ائديرم. بویوراسان بيزيم اوتاقلارا فرش ساليب، البتّه- البتّه پئچلري یانديرسينلار كي، اوتاقلارين هاواسي پيش از وقت تميزلنسين و ايسينسين. بلكه ناخوش اوچون اورادا ناراحاتچيليق اوز وئرمهسين.
بو كاغيذين جاوابيني منه تئلگيرام ايله یئتيرهسن. سن منه دئديیين ايشلرين بير- بير هاميسيني ائلهميشم. خداخافظ. سنين خئیيرخاهين وليخان في 12 نوامبر».
خان كاغيذي بوكوب قویدو پاكئته، اوستونو یازيب و ماركاسيني یاپيشديريب ايستهدي نؤكري چاغيرسين كي، آپاريب سالسين پوستا. آمما تئز خانين یادينا دوشدو كي، نؤكري گؤندهريب اؤزگه ايشه. بو حئینده قاپي دؤیولدو. خان چيخدي و گؤردو كي، قاپيني دؤین خانين اؤز كندليسي «ايت قاپان» كندينين اهلي نوروز عليدير. بو شخص چوخ واخت خانين یانينا گليب- گئدهر و هر گلنده اولماز كي اوندان، اريشتهدن، بالدان، یاغدان گتيرمهسين. بو سفرده نوروزعلي الي بوش گلمهميشدي. چونكي خاني گؤرجك، ال- آغاجيني دایادي قاپينين بوجاغينا و باشلادي قاپينين او بيري تایيني آچماغا، قاپيني آچيب بير یوكلو اولاغي سوردو حیهطه. «چوچي، چوچي» دئیه- دئیه یوكون آراسيندان اوچ- دؤرد تویوق- جوجهني چيغيردا- چيغيردا یئره قویوب یوكو آچيب، دولو چوواللاري سالدي یئره و خانين اوزونه باخيب, ايكي قات ایيليب سالام وئردي. خان سالامي آليب دئدي:
_ آكيشي، نوروز علي بو نه زحمتدي چكميسن؟
نوروز علي چوواللارين كنديرين آچا- آچا جاواب وئردي:
_ بو نه سؤزدور آی خان؟ من اؤلهنه كيمي سنه قولام…
بو سؤزو دئیه- دئیه نوروز علي باشلادي اوستونون توزونو سيلمهیه… چونكي گوناورتادان بير ساعات كئچيردي و اولا بيلردي كي، پوستون واختي كئچسين. خانين آغلينا بئله گلدي كي، یازديغي مكتوبو وئرسين نوروز علي آپاريب سالسين پوستا. خان اوزونو توتدو قوناغا:
_ نوروز علي، پوستخاناني تانيیيرسان؟
نوروز علي جاواب وئردي:
_ آی خان من كتدي آدامام، من نه بيليم پوستخانا نهدي؟
_ چوخ عجب، نچرنيك ديوانخاناسيني كي تانيیيرسان؟
_ بلي خان باشينا دؤنوم تانيیيرام، نيیه تانيميرام- كئچن هفته من ائله گلميشديم نچرنيكين یانينا شيكایته. خان آند اولسون سنين باشينا، بيزي كاتدا چوخ اينجيدير. اصلينه باخسان بيزيم بو كاتداميز اؤزگه تایفاداندي! او دور كي بيزي گؤرمهیه گؤزو یوخدور. كئچن هفته منيم ايكي بيزوووم ايتميشدي. گئتديم…
_ هله بو سؤزلريني سونرا دئیهرسن. قولاق آس، گؤر نه دئیيرهم، نچرنيك ديوانخاناسينين قاباغيندا بير یئكه دام- داش وار. قاپيسينين آغزيندا بير قوتو وورولوب ديوارا. همن قوتو پوست قوتوسودور. او قوتونون بير خيردا و اوزون قاپاغي وار. بو ساعات آپار بو كاغيذي همن قوتونون قاپاغيني قووزا كاغيذي سال سوتونون ايچينه قاپاغيني یاتـيرت و تئز قایيت گل.
نوروز علي هر ايكي اليني آچدي خانين قاباغينا. قورخا- قورخا كاغيذي آليب، بير آز باخدي كاغيذا، بير آز باخدي خانين اوزونه سونرا چكيلدي ديوارا طرف و یئره. ايستهدي كاغيذي قویسون ديوارين ديبينه. خان اوجادان ديللندي:
_ قویما اورا! قویما اورا. كاغيذ چيركلهنر. تئز آپار سال قوتویا، قوی گل.
_ خان باشينا دؤنوم، قوی بو اولاغين باشينا توربا كئچيريم، حئیواندي آج قالماسين. یولدان گليب، یورولوب.
_ یوخ- یوخ… هئچ زيان یوخدور. كاغيذين واختي كئچير. تورباني سونرا كئچيرهرسن اولاغين باشينا.
_ دي! ائله ده قوی اولاغين قيچيني باغلایيم، یوخسا گئدهر حیهطده آغاجلاري گميرهر.
_ یوخ- یوخ. هئچ عئیبي یوخدور. قاچ تئز كاغيذي سال گل.
نوروز علي كاغيذي اهمال قویدو قوینونا و گئنه دئدي:
_ خان قاداني آليم، بو خوروزلار قالديلار بورادا. حئیوانديلار. قویایدين قيچلاريني آچيب بير آز دن سپئیديم بولارا. ائله دن ده گتيرميشيم.
نوروز علي اليني سالدي جيبيندن دن چيخارسين. خان اوجادان سسلندي:
_ یوخ- یوخ. قوی هله قالسين. قاچ چاپاراق كاغيذي سال پوستا.
نوروز علي ال آغاجيني گؤتوروب باشلادي اوشاق كيمي قاچماغا. سونرا بير آز فيكيرلشيب قایيتدي و اوزونو توتدو خانا:
_ خان قاداني آليم، دسمالين ايچينده یومورتا وار، گؤزده- قولاغدا اولون، یوخسا اولاغ آغنار یومورتالاري سينديرار.
خان اوجادان سسلندي:
_ داها اوزون دانيشما. قاچ كاغيذي سال واخت كئچير.
نوروز علي ايستيردي اوزاقلاشسين، خان اونون دالينجا چيغيردي:
_ نوروز علي بيلمزسن كاغيذي وئرهرسن اؤزگهسينه ها، هئچ كسه وئرمه، هئچ كسه گؤسترمه. تئز سال قوتویا گل.
نوروز علي داخي دا اوزاقدان جاواب وئردي:
_ نيیه من اوشاق دئیيلم كي، كاغيذي اؤزگهسينه وئرهم. مني او قدهر خام بيلمه، هئچ نچرنيك ده بو كاغيذي منيم اليمدن آلا بيلمز. نوروز علي بو سؤزلري دئیهندن سونرا گؤزدن ايتدي… خان گيردي اوتاغا و اوزونو آروادينا توتوب شيرين ديلله دئدي:
_ دي! حاضيرلاش منيم گؤزومون ايشيغي، یازديم ايروانا كي، اوتاقلاري سازلاسينلار. ايندي داها گئده بيلهريك. ماشاللاه یاخشيسان. حكيم اؤزو دئیير كي، هاواني دیيشمك سندن اؤتورو لاپ واجيبدير. بير قدهر ده خان، آروادي ايله گئتمك بارهسينده صؤحبت ائدهندن سونرا نؤكري گلدي و خانا دئدي:
_ خان بو اولاغ كيميندي؟ بو شئیلري كيم گتيريب.
خان جاواب وئردي:
_ اده او شئیلري یئربهیئر ائله. اولاري بيزه «ايت قاپانلي» نوروز علي سؤوقات گتيريب.
نؤكر جوجهلري و یومورتالاري آپاردي آشبازخانایا و اولاغي سوروب سالدي تؤولهیه. قاپيسيني اؤرتدو. سونرا گليب اون چووالينين بيريسيني توتدو خانين قاباغينا و دئدي:
_ خان یاخشي آغ اوندي.
خان اونا باخاندان سونرا بویوردو نؤكره كوچه قاپيسين باغلاسين و چؤرهك گتيرسين.
چؤرهیين یئیيلمهیي ايكي ساعات چكدي. آنجاق چؤرهكدن سونرا نوروز علينين كاغيذ پوستا آپارماغي خانين یادينا دوشدو. خان نؤكري چاغيريب سوروشدو و نؤكر جاواب وئردي كي، هله كتلي پوستدان قایيتمایيب. خان نوروز علينين بو قدهر یوبانماغينا تعججوب ائلهدي و فيكيرينه گلدي كي، بلكه نوروز علي كاغيذي پوستا ساليب اؤزونو وئردي بازارا، چؤرهكدن- زاددان آليب یئسين و یا اينكي بازارليغي- زادي وار ائلهسين، بير ساعات دا كئچدي. نوروز علي گلمهدي.
خان نؤكري چاغيريب دئدي كي، گئتسين پوستا ساري و گؤرسون، هاردا قالدي نوروز علي و نه باعث اولدو كي، بو قدهر یوباندي. یاريم ساعات كئچميشدي، نؤكر قایيديب جاواب وئردي كي، كندليني گؤره بيلمهدي. خان چيخدي بالكونا و بير پاپروس یانديريب باشلادي وار- گل ائلهمهیه. داخي اونا آشكار اولدو كي، نوروز علينين باشينا بير ايش گلدي كي، بو قدهر یوباندي. خان بو فيكيرده ايدي، پوليس یاساوولو دایاندي قاپيیا و خاني گؤرجك:
_ خان پيريستاو بویورور گلهسينيز «پولسایا» و كتدينيزه ضامين اولاسينيز. یوخسا ضامين اولماسان، پيريستاو گؤندرهجك « قازاماتا » .
خان بو سؤزلره او قدهر تعججوب ائلهدي كي، اوزونو یاساوولون اوزونه توتوب مات قالدي و هئچ بيلمهدي كي، نه دئسين. سونرا ديللندي:
_ بالام او كتدي فاغير آدامدي. او نه قایيريب كي، «پيريستاو» اونو توتوب ساخلایيب؟
یاساوول جاواب وئردي:
_ داها من هئچ زاد بيلميرم. آنجاق اؤزون پوليسایا بویورسان، یاخشي اولار. یوخسا یازيقدي او كيشي.
خان بو احوالاتي عؤورهتينه بيلديرمهدي كي، ناراحات اولماسين. گئیينيب گئتدي پوليسه و اول آتوشكهدن دوستاقلارين دامينا باخيب گؤردو كي، یازيق نوروز علي بير نئچه نفر دوستاقلار ايله اوتوروب دامين بوجاغيندا و اوشاق كيمي آغلایير. گؤزونون یاشيني چوخاسينين اتهیي ايله سيلير…
خان نوروز علينين احوالاتـين پيريستاودان اؤیرهنيب و اونا ضامين اولوب كندليسيني ساليب یانينا و گتيردي ائوه. نوروز علي حیهطه گيرهن كيمي باشلادي آغلاماغا و سامان تورباسيني اولاغين باشينا كئچيرديب چؤمبهلدي ديوارين ديبينده. خان گيردي ائوه و بير پاپروس یانديريب چيخدي بالكونا نوروز عليني یانينا چاغيريب، دئدي:
_ دي! ايندي احوالاتي ناغيل ائله، نوروز علي سنين بو حيكایتين چوخ شيرين حيكایتدي. كيتاب یازماليدي. ناغيل ائله تفصيلن. یعني هاميسيني بيربهبير. باشلا بورادا كاغيذ گؤتوروب آپارماغيندان تا داما دوشمهیينه كيمي…
نوروز علي دوردو آیاغا خانا یاووقلاشيب و چوخاسينين اتهیي ايله گؤزونون یاشين سيليب باشلادي:
_ باشينا دولانيم خان، مني چؤوور بالالارينين باشينا، مني باغيشلا. منيم هئچ گوناهيم یوخدور، بير كتدي آدامام، من نه بيليرم كاغيذ نهدي، قوتو نهدي، پوست نهدي؟ باشينا دؤنوم خان، مني چؤوور او گولاوزلو بالالارينين باشينا، هئچ زیاني یوخدو، ایه اؤلمهنم، ساغ قاللام، قوللوق ائلهرم عوضي چيخار، بير غلطدي ائلهميشم. قانيلمكدن ايشدي بئله اولدو. بولار هاميسي آللاهداندي، گرهك بئله اولایميش. باغيشلا مني، خان من اؤلهنه كيمي نؤكرم سنه…
بو سؤزلري دئیيب نوروز علي بير آزدا یاووقلاشدي خانا و ايستهدي آیاقلاريندان اؤپسون. خان بير آز دالا چكيليب دئدي:
_ نوروز علي هئچ اورهیيني سيخما، من سنه نه دئیيرم كي؟ سن منه نه پيسليك ائلهميسن كي، من سني باغيشلایام؟
_ قوربان اولوم سنه، بوندان آرتـيق داها نه پيسليك اولاجاق. كاغيذي اليمدن وئرديم؛ او كافير اوغلي كافير قویدو جيبينه، چيخدي دوزهلدي یولا، قویدو گئتدي.
_ كيم كاغيذي قویدو جيبينه قویدو گئتدي؟
_ او كافير اوغلو اوروس دانا.
_ هارا قویدو گئتدي؟
_ گئتدي گيردي اورادا بير یئكه دام- داش وارايدي كي، قاپيسينا قوتو وورولوبدو. گئتدي گيردي اورا.
خان بير قدهر دوروخدو:
_ بس سن كاغيذي قوتویا سالمادين؟
_ نئجه سالماديم! ائله كاغيذي قوتویا سالان كيمي، كافير گليب قوتونو بيلميرم نه تههر آچدي. كاغيذي گؤتوردو آپاردي.
_ قوتودا سن سالديغين كاغيذدان باشقا، اؤزگه كاغيذ یوخايدي؟
_ نئجه كي یوخ ايدي؟ چوخ كاغيذلار وارايدي. ائله اولارين هاميسيني یيغيشديريب آپاردي.
خان قاه- قاه چكيب گولدو:_ یوخ نوروز علي گرهك هاميسيني ناغيل ائلهیهسن. باشدان آخيرا كيمي. نئجه كاغيذي آپاردين، نئجه سالدين قوتویا و نه اوسته اوروسلا ساواشدين.
نوروز علي باشلادي:
_ خان باشينا دؤنوم من كاغيذي بورادان آپارديم. گئتديم چيخديم نچرنيك ديوانخاناسينين یانينا. سن منه نيشان وئرديیين دام- داشي تاپديم، گئتديم قوتونون قاپاغيني قالديرديم، ايستهديم كاغيذي سالام قوتویا، بير كاغيذا باخديم، بير قوتویا باخديم, دوغروسو قورخدوم كي، سنين منه غضبين دوتا. دوغروسو بيلمهديم ساليم_ سالمایيم؛ چونكي یاديمدان چيخدي سندن سوروشام كي، كاغيذي قوتویا سالاندان سونرا دوروم قوتونون یانيندا، یا قویوم گليم ائوه. فيكيرلشديم كي، اگر كاغيذي ساليم قوتویا دوروم یانيندا، ها وعدهیهدك دوروم. آخي قوربانين اولوم خان، اؤزون كي گؤردون اولاغي آج قویدوم گئتديم. جوجهلري قيچي باغلي قویدوم. بير تيكه اون گتيرميشديم، هله اينديیه كيمي ده قاليب بوردا. خان باشينا دؤنوم قوی ائله ايندي یاخشي واختيدي، قوی نؤكر گلسين بو چوواللاري گؤتورهك قویاق ائوه؛ یاغيش- زاد یاغار اونون ايسلانار.
_ یوخ نوروز علي، سنين ايشين یوخدو… دي ديء سونرا نئجه اولدو؟
_ كاغيذي سالديم قوتونون قاپاغيني اؤرتدوم. چكيلديم دوردوم بير آز كناردا. اول ايستهديم قایيديب گليب سندن سوروشوم. سونرا دوغروسو قورخدوم منه غضبين دوتا. دوغروسو قورخدوم اؤز كؤنلونده دئیهسن كي، نوروز علي چوخ حئیوان آدامدي. چوخ ائششك آدامدي. غرهض، چؤمبلديم ديوارين ديبينده كي، بير آز یورغونومو آليم. آها! گؤردوم بير ائرمني اوشاغي اولاردي باخ بو بویدا، اولاردي اون- اون اوچ یاشيندا. گلدي گئتدي دوز قوتونون یانينا. قاپاغيني قالخيزدي و سن منه وئرديیين كاغيذ كيمي بير كاغيذ سالدي قوتویا، قاپاغيني اؤرتدو. دوز قویدو گئتدي ايشينه. نه قدهر او نااينصافي چاغيرديم كي، سوروشوم كي، دئسين گؤرهك بس كاغيذي قوتودا قویوب هارا گئدير. بيلميرم ديليمي آنلامادي، نهدي كي، هئچ جاواب وئرمهدي. هئچ ظاليم اوغلو اوزومه ده باخمادي. ائله ائرمني اوشاغي اوزاقلاشميشدي، بير اوروس آروادي تئز- تئز گليب قوتویا یاووقلاشيب، بير كاغيذ سالدي قویدو گئتدي. تا ايندي من بير آز قالديم، دئديم واللاه گؤروكن بودور كي، ائله بو قوتویا سالينان كاغيذلار گرهك قالسينلار قوتونون ايچينده. من او قدهر اورهكلنديم كي، بيسميللاه دئیيب جورهتنن گئتديم قوتونون قاپاغيني قالديرديم. كاغيذي سالديم قوتویا چؤندوم گليم قوللوغونا. قوتودان ائله بورادان اورا كيمي اوزاقلاشميشديم كي، همن اوروس گلدي یئتيشدي قوتونون یانينا، من اوّل ائله بيلديم كي، بو دا ايستهیير قوتویا كاغيذ سالسين. آمما گؤردوم خئیير، لوتونون فيكيري اؤزگهدي. قوتونون یانيندان ساغ اليني اوزاديب، قوتونون ايچينه. من الاوستو دویدوم كي، حريف ايستهیير كاغيذلاري اوغورلاسين… خان چوخ باشآغريسي وئرديم. مني باغيشلا. اوغلانا بویور گلسين مني یولا سالسين بئواختدي. گئديب كنده یئتيشه بيلنمم.
_ آكيشي هله هارا قویورام سني گئدهسن. ناغيل ائله گؤروم سونرا نئجه اولدو؟
_ بلي باشينا دؤنوم خان، قوربان اولسون سنه منيم یئتيم- یئسيريم. سنسيز منيم بير گونوم اولماسين… بلي گؤردوم كي، حريف اوتانماز- اوتانماز كاغيذلاري قوتودان اهمالجا چيخارتدي. ايستهدي دوزهلسين یولا، من تئز قاچيب یاپيشديم اوروسون قيچيندان؛ قویماديم گئتسين. دئديم آی آشنا، هارا آپاريرسان كاغيذلاري. خالق سندن اؤترو كاغيذلاري بورایا سالمایيبدي كي، دينمز- سؤیلهمز اوزونون سویوندان خالقين كاغيذلاريني قوی یئرينه- دئديم. نوروز علي هله اؤلمهیيبدي كي، سن اونون آغاسينين كاغيذيني آپاراسان. بئله ايشلر یاخشي دئیيل، آدام اؤزگهنين مالينا تاماه سالماز. مگر سيزين شريعتده اوغورلوق گوناه یازيلمایيبدي. خان مني چؤوور بالالارينين باشينا. مني مرخّص ائله، قویون گئديم هاوا قارانليقلایير.
_ هله تلسمه، گئدهرسن. سونرا نئجه اولدو؟
_ قوی گؤروم هاردا قالديم… اده قویما، قویما اولاغ تنكلري سينديراجاق.
_ نوروز علي گئتمه، هله گئتمه. دي گؤروم سونرا نئجه اولدو؟
_ تا نئجه اولاجاق؟ نه قدهر یالوارديم، یاپيشديم كي، منيم خانيم مني اؤلدورهر. دئديم باري منيم خانيمين كاغيذيني وئر. ايللاه دئدي كي، وئرمهنم. گؤردوم كي، حريف ايستهیير قویا قاچا، واللاه هيرس ووردو تپهمه، ايكي اللي یاپيشديم كافيرين چيیينيندن بونو اوزو اوسته گتيرديم یئره كي، هئیبتيندن آغزي قانادي. سونرا نچرنيك ديوانخاناسيندان سالداتلار تؤكولوب مني دؤیه- دؤیه آپاريب آتديلار داما. سنين قدهملرينه بئله من قوربان اولوم. سن اولماسایدين مني ايندي چوخدان گؤندرميشديلر سيبيره. چونكي دامدا مندن ساوای بير نئچه دوستاق واردير. منه دئديلر كي، او اوروس قوللوق آدامايدي. تا… من نئيلهیيم؟ خان باشينا دولانيم، دي گؤر گوناه كيمدهدير؟
خان چوخ گولدو. چوخ قاه- قاه چكيب گولدو.
هاوا قارانليقلاشميشدي. نوروز علي بوش اونون چوواللاريني آج اولاغين اوستونه ساليب، اولاغي قاتدي قاباغينا و زوغال آغاجي ايله دؤیه- دؤیه گئتدي كندينه.
اوچ گوندن سونرا خانا ايرواندان تئلگراف چيخدي كي، «كاغيذين یئتيشيب و اوتاقلار حاضيردير». خان یيغيشيب گئتدي ايروانا. آی یاريمدان سونرا نوروز عليني ديوانا گتيتديريب «قوللوقچونو بي حؤرمت ائلهمك بارهسينده» اوچ آی ناواخت كسديلر. آمما نوروز علي گوناهين بوینونا آلمادي. هله اوچ آی دا كئچدي. آنجاق بو خبر ايرواندا وليخانا چاتدي. خان بير قدهر فيكير ائلهدي.