ایضاح:
واقف صمداوغلو ۱۹۳۹-جو ایل باکی شهرینده، مشهور آذربایجان شاعری صمد وورغونون عائله‌سینده آنا‌دان اولموشدور. اصلن قازاخ رایونونون یوخاری سالاهلی کندیندن‌دیر. بولبول آدینا موسیقی مکتبینده، اوزئییر حاجی‌بیوو آدینا آذربایجان دولت کونسئرواتوریاسیندا تحصیل آلمیشدیر و آذربایجان سووئت ائنسیکلوپئدیاسیندا (۱۹۶۸–۱۹۷۱) مدیر و «اوغوز ائلی» قزئتی‌نین باش رئداکتورو (۱۹۹۲–۱۹۹۴) وظیفه‌لرینده چالیشمیش و پوئزیا، تئاتر و دراماتورگیا ساحه‌سینده ده جدی فعالیت گؤسترمیشدیر. ایلک اثری ۱۹۶۳-جو ایل «یئددی شعر» آدیندا «آذربایجان» ژورنالیندا درج اولونوب. ۲۰۰۰نجی ایل آذربایجانین میللی مجلیسینه نماینده سئچیلیب. کیتابلاریندان: «یولدان تئلئقرام‌لار ۱۹۶۸»، «من بوردایام ایلاهی ۱۹۹۶»، «اوزاق، یاشیل آدا ۱۹۹۶» و «گورزه‌چؤل یازی‌لاری ۲۰۱۶»، درام اثرلریندن ایسه «بخت اوزوگو»، «انتظار»، «اوجا داغ باشیندا»، « یایدا قارتوپو اویونو», «یاشیل عینک‌لی آدام»، «گئنرالین سون امری» و «ماموی کیشی‌نین یوخولاری» و بیر چوخ شعرلرینی آد آپارماق اولار.
واقف صمداوغلو ۲۰۱۵-جی ایل یانوارین ۲۸-ی باکیدا دونیاسینی ده‌ییشیب و ۲۹ یانواردا بیرینجی فخری خیاباندا دفن ائدیلمیشدیر.
بو دانیشیق واقف صمداوغلو ایله آپاریلان مصاحبه‌نین اختصارلانمیشی‌دیر. دانیشیغی شاعر «میانالی علیرضا» آپارمیش و ایلک دفعه ۱۹۹۹جی ایلین یانوار آییندا ۲۱ آذر درگیسی‌نین ایکینجی نومره‌سینده نشر ائدیلیبدیر.
***
واقف صمداوغلو:
شعر منیم اوچون حیات‌دیر
س: واقف معلم! سیزین ائو صنعت اوجاغی اولوب، او صنعت اوجاغینا گلنلردن سیزین یادداشینیزدا ان چوخ یاددا قالان کیم اولوب؟
ج: تمامیله صمیمی دئییرم علیرضا! ان یاددا قالانی بیر آدام دئییل. او زامان من اوشاق اولموشام. آتام رحمته گئدنده ۱۷یاشیم واریدی. اونون سون اوچ ایلی ۱۹۵۴-۵۵- ۵۶-جی ایللر آتامین خسته‌لیک دؤورو ایدی. ائوه چوخ گلیب-گئدن اولوردو. دئمه‌لی منیم ۱۳-۱۴ یاشیم اولاندا. منی او واخت ائویمیزه گلن شاعرلر، بسته‌کارلار، رسام‌لار بیر او قده‌ر ماراقلاندیرمیردی. منی داها چوخ ماراقلاندیریردی آتامین اووچو دوست‌لاری. چونکی اوشاق ایدیم، اوغلان اوشاغی الی توفنگ توتان، قوش ووران. بونلار منی داها چوخ ماراقلاندیریردی. بیر ده ان چوخ یادیمدا قالان، لاپ اوشاقلیقدا گؤردویوم شمال قطبونو فتح ائیله‌ین روس ائکسپئدیسیا‌چیسی، سووئت ائکسپئدیستی وار ایدی؛ اونلارین دا رهبری اوتتو یوریئویچ شمیدد. باخ بو هئچ منیم یادیمدان چیخمیر. دئمه‌لی، ۱۹۴۷-۴۸-جی ایلده او باکی‌یا گلمیشدی، بیزیم ائوده قوناق اولدو، بؤیوک بیر ۵۰-۶۰ آداملیق قوناقلیق ایدی. اوزون آغ آپباق ساققا‌لی وار ایدی. باخ او یامان یادیمدادی. بیلیردیک کی، او شمال قطبوندا اولوب. البته کی، اوزئییر حاجی‌یئو چوخ یادیمدا قالیب، اما او ائوده یوخ، باشقا مرتبه‌ده.
س: صنعت دونیامیزین صمد وورغونو سیزجه کیم‌دیر؟
ج: بو ساعت صمد وورغونا تأسف کی، غیر نورمال مناسبت وار. بایاق بو شمال قطبونو فتح ائیله‌یندن دانیشدیم. صمد وورغونون دا بو ساعت ایکی فتحی وار، ایکیسی ده قطب‌دیر: بیرینجیسی صمد وورغونو تام پیغمبرلشدیرمه (استغفرالله)، بیر ده تام انکار ائتمک. باخ بونلارین ایکیسی ده منه ائله گلیر کی، یانلیش‌دیر. صمد وورغون ایلک نؤوبه‌ده مین ایللیک، بلکه دا نئچه مین ایللیک آذربایجان پوئزیاسی‌نین ان ازبر شعرینی یازمیش صنعتکاردیر. – «آذربایجان» شعری -اوندان ازبر دیلیمیزده شعر یوخدور. ائله یالنیز بو بیر شعره گؤره صمد وورغون آذربایجان ادبیاتینی دونیا ادبیاتینا تانیتدی و بوندان باشقا من بیر شاعر کیمی، ایلک نؤوبه‌ده شاعر کیمی، ایکینجی نؤوبه‌ده آذری تورکو کیمی، اوچونجو نؤوبه‌ده اوغول کیمی چوخ ایستردیم کی، آذربایجاندا – وطنیمیزده، یوردوموزدا- ائله بیر نورمال اجتماعی-سیاسی جمعیت قورولسون کی، بئله بیر نورمال اجتماعی سیاسی جمعیتده بیزیم صنعتکارلاریمیزین دا قیمتی تمامیله نورمال اولسون. فیکریمی آیدینلاشدیریم:
صمد وورغون استالینه شعرلر یازیب، مدحیه‌لر یازیب. ایندی صمد وورغون چاپ اولوناندا او شعرلری چاپ ائله‌میرلر. باخ بونو من آنورمال، غیر نورمال بیر شئی ساییرام. یازیبسا، بو چاپ اولونما‌لیدی. قوی خالقیمیز اؤز شاعری‌نین بوتون یارادیجیلیغینی بیلسین، قوی کیمده‌سه غضب دوغورسون، کیمده‌سه محبت، و نهایت باشا دوشک بیزیم تاریخیمیزین صمد وورغونو کیم‌دیر، تاریخیمیزین اوغلودور، خالقیمیزین اوغلودور، تاریخی بیر دؤورو یاشاییب. صمد وورغونون یوبیلئیی اولدو، یوبیلئی‌له باغلی «فرهاد و شیرین» تاماشایا قویولدو. ۸۰ ایللیک یوبیلئیینده ده «واقف»ی قویموشدولار – چوخ آز مدته! – باخ من بونون دا علیهینه‌یم کی، گؤستریشله، پرئزیدئنت گؤستریشی ایله، یوبیلئی‌له باغلی اثری تاماشایا قویسون‌لار. هانسی‌سا تئاترین رئژیسورو لازیم بیلنده، حس ائله‌ینده کی بونا تاماشا‌چی گله‌جک، یعنی نورمال، بونو گؤزه‌لملیییک، یعنی بیزیم هئچ نه‌یی کؤکوندن وورماغا اختیاریمیز یوخدور، وورا دا بیلمه‌ریک. چونکی آرتیق هر بیر صنعتکارا، او جمله‌دن صمد وورغونا دا تاریخ قیمت وئریر، شخص‌لر یوخ.
س: آتانیز اؤز دؤورونون تانینمیش شاعری، اقتدارین و خالقین سئویملیسی اولوب، سیز اؤزونوز نئجه؟
ج: بو ساعت او شاعرلری اتهام ائدیریک کی، نییه بئله شئی‌لر یازیب‌لار استالینه. بیلیرسیز، من اؤزوم ده بئله بیر معنوی قوه حس ائتمیرم کی، کیمی‌سه اتهام ائدیم. چونکی هره‌میز بوتون حیاتیمیز بویو معین امتحاندان کئچیریک، امتحان آنجاق مدرسه، اونیوئرسیتئتده دئییل، بوتون حیات هر گون امتحان‌دی. ایندی دئییریک کی، صمد وورغون، سلیمان رستم، رسول رضا استالینه شعرلر یازیب. لئنین‌‌دن پوئمالار یازیب‌لار، نییه یازیب‌لار؟ منیم بیر سووئت‌لر اتفاقی رهبری حاقیندا شعریم یوخدور. آنجاق بوردا بونو دا نظره آلماق لازیمدی. منی هئچ کیم چاغیریب مرکزی کمیته‌یه دئمه‌ییب کی، فیلان حاقدا سن شعر یازما‌لیسان و من بیلمیشم کی، من بو شعری یازماسام اؤزوم گولله‌لنه‌جه‌یم، عائله‌م سورگون اولا‌جاق. من بونو بیلمه‌میشم. یعنی بونو من همیشه دئییرم. منی چاغیریب اونو دئسئیدیلر کی، ۶۰-جی ایللرده برژنفه شعر یاز – بلکه من او آدامین باشینا گؤتوروب ایستولون اوستونده‌کی کول‌قابینی ووراردیم، بلکه ائله گلیب اؤزومو آساردیم، بلکه ده یازاردیم. یعنی من او امتحاندان کئچمه‌میشم. اونون اوچون منیم اؤزومه او قیمت وئریلمه‌دیگینه گؤره، من ده باشقاسینا قیمت وئره بیلمه‌رم.
س: سیزی نییه چوخ سئویرلر؟
ج: نه بیلیم واللاه. بلکه اونا گؤره کی، من چوخ یالان دانیشمیشام حیاتیمدا، آمما هئچ کسی آلداتمامیشام. شیرین یالان دانیشمیشام، بیر آدامی آلداتمامیشام.
س: واقف معلم! جلیل محمدقلیزاده‌دن سونرا منجه ایکینجی قلم اهلیسینیز کی، اؤز هم‌یئرلی‌لری حاقیندا یوموریستیک اثر یازمیسینیز.
ج: اولا بیر یانلیش شئی وار کی، دراماتورگیادا، ادبیاتدا دیالئکت‌لردن، شیوه‌لردن، لهجه‌لردن استفاده ائتمک اولماز؛ یالاندی؛ اگر بیز دئییریک دیلین بوتون دوزو، شکری لهجه‌دی، شیوه‌دی. و من لهجه‌سیز ایکی دیل تانییرام: ۱) لاتین دیلی (اؤلو دیلدی)، شیوه‌لری یوخدو، بیر ده اسپرانتو صنعی دیلدی، اونو اینسان یارادیب، شیوه‌لری یوخدو. اونون اوچون من نثر یازاندا دا، یوزه یاخین منیم بریدژا‌لاریم وار، حئکایه‌لریم، ناغیل‌لاریم، اوردا دا لهجه‌دن استفاده ائدیرم. دیالوق‌لاریم قازاخ لهجه‌سینده‌دی، ائله بیر درام اثریم یوخدور کی، اوردا بیر قازاخلی صحنه‌ده گؤرونمه‌سین و نییه قازاخلی؟ چونکی ان یاخشی بیلدیگیم لهجه اودور و بیر ده قورخمورام صاباح منه بیر قازاخلی دئیه بیلمز کی، سن نییه بیزی اله سالیبسان. دئیه‌رم کی، اؤزوم ده قازاخلی‌یام. مثلا، شکی لهجه‌سیندن یازسام، شکی‌لی قارداش‌لار منه ایراد توتسا‌لار، سن بیزه نیه ساتاشیرسان، من نه دئیه‌جم؟ آمما منیم قازاخلیم دئیه بیلمز کی، سن بیزه نییه ساتاشدین.
س: گئجه‌لر، یوخسا گوندوزلر یازماغی سئویرسینیز؟
ج: اولا یارادیجی آنین گئجه‌سی، گوندوزو اولمور. گوندوزو بعضا گئجه اولور، گئجه‌سی گوندوز. آمما اساساً گئجه یازیرام. کامیل ولی‌یئو چوخ یاخشی دئییر کی، اکرم ایلسلی‌نین گئجه‌لر ایشیغی یاناندا، واقفین گئجه‌لر ایشیغی یانمایاندا نیگاران قالیرام کی، نه اولوب. من سئویرم گئجه‌لر یازماغی.
س: یازاندا هانسی آنلاییش‌دان قاچماق ایسته‌میرسینیز و یاخود عکسینه؟
ج: اعتراف و گوناه. گوناهدان گره‌ک قاچمایاسان. او، سارابلی دئییر، تبریزه گئتمک ایسته‌ییرم، کؤنلومه آلدانماق دوشوب. منیم بیر قوشمام وار «گوناها باتماغیم گلیب، آی الله». باخ بو گوناهلاردان دا گره‌ک قاچمایاسان. بیر ده اعتراف‌دان و بیر ده کی، صمیمیت‌دن. اؤزون- اؤزوندن تمیز، اؤزون- اؤزوندن عاغیللی، اؤزون- اؤزوندن استعدادلی گؤرونمک ایسته‌دین هئچ نه چیخمایا‌جاق. اؤزون نئجه وارسان، ائله یازاندان سونرا گؤرورسن کی، شعرینده اؤزوندن قات-قات عاغیللی‌سان، قات- قات تمیزسن، غریبه شئی‌دی.
س: کیمی سربست یازیر، کیمی عروض یازیر… سیزجه هانسی یوللا یارانما‌لی‌دیر شعر؟
ج: هانسی فورمادا یازیرسا یازسین دونیادا، توتالیم کی، کنده بیر یول گئدیرسه، او یولو قار باسدی، او کندین قاپیسی باغلاندی. ادبیاتدا دا شعرده ده ائله‌دی. چوخ یول‌لار اولور، بیری باغلاناندا او بیریسی آچیق قالسین، شعرین بیرجه شرطی وار کی، بو صمیمی اولسون، بعضی‌لری دئییر کی، شعر پیچیلتی اولما‌لی‌دیر، خئییر. منیم اوره‌ییمدن اولان چوخ گورولتولو شعرلر ده وار. من بئله یازا بیلمیرم، آمما چوخ سئویرم بئله شعرلری. میرزه علی‌اکبر صابرین شعرلرینی دئیه بیلرسن بو پیچیلتی‌دی؟ یوخ. دئیه بیلرسن یوموردو؟ یوخ. گؤز یاشی‌دی یوخ؟ یعنی صمیمی اولدو، او اؤزونه یول تاپا‌جاق. ایستر میللتچی شعر اولسون، دئموکراتیک شعر اولسون. چوخ داهیانه یازیلمیش میللتچی شعرلر وار، یعنی بونون کؤکونده صمیمیت وارسا یول تاپار او. یول‌لار نه قده‌ر چوخ اولسا، او قده‌ر یاخشی‌دی و عروض، من امینم کی، ۲۱-جی یوز ایل‌لیکده تورک ادبیاتینا عروضون یئنی آخینی اولا‌جاق. بو منیم پروقنوزومدور . بو نه‌دن ایره‌لی گلیر؟ من مثلا بونو اؤزومده حس ائدیرم کی، عروض نسه اؤزونو یازدیرماق ایسته‌ییر و صیرف تورکون عروضی گله‌جک. من ندنسه باخ بونو حس ائدیرم. چونکی اونودولوب. بو ساعت شمالی آذربایجاندا عروض یازان چوخ آزدی، اما چوخ گؤزه‌ل شعر فورماسی‌دیر. باشدان آیاغا موسیقی‌دیر و منه ائله گلیر کی، یئنی معاصر آذری عروض دوغولما‌لی‌دیر. یعنی هئجایلا یاناشی، آزاد شعرله یاناشی. عروض مطلق گلمه‌لی‌دیر.
س: شعر سیزین اوچون نه‌دیر؟
ج: شعر منیم اوچون حیات….
س: واقف معلم! هر شاعرین صاندیق شعری اولور. سیزین بوگونکو صاندیق شعر‌لرینیز هانسی موضوعلاردادیر؟
ج: من بوتون حیاتیم بویو بیر شعر یازمیشام، بیر شعری یازیرام؛ او شعرین ده آدی «واقف صمد اوغلو»دور. او کی قالدی صاندیق ادبیاتینا، من بیر نومره‌لی صاندیق اوستاسی‌یام. ائله گون اولمور کی، من یازمایام. یازماق منیم اوچون چؤره‌ک یئمک کیمی‌دیر.
گونوموزون دردی (واقف صمداوغلونا)
واقف‌دن شعرلرینه،
شعرلریندن واقفه
هله وار
یول‌لار.
او یول‌لاردا دؤوروموز،
بو گونوموز،
جمعیتیمیز؛
بیر ده کی، سیاستیمیز.
هاچانسا واقفه،
هاچانسا شعرلرینه
بنزه‌یه‌جک اونلار.
هله اورایا نه قده‌ر یول وار…
واقف‌دن شعرلرینه،
شعرلریندن واقفه
هله وار
یول‌لار.
میانالی علیرضا
