پوست قوتوسو/ جلیل محمدقلیزاده(ملانصرالدین)
نویابر آیی‌نین اون ایکینجی گونو ایدی. هاوا چوخ سویوق ایدی. قار علامتی گؤرسنمیردی. حکیم آخیرینجی دفه خانین ناخوش عؤوره‌تینی یوخلاییب، جاواب وئردی کی، داها ناخوشون احوالی یاخشی‌دیر. بئله کی بیر هفته‌یه‌دک سفره چیخماق مومکون اولار. خان چوخ تله‌سیردی ایروانا گئتمه‌یه. چونکی خانی اوردا چوخ واجیب ایشلر گؤزله‌ییردی و بیرده‌کی قورخوردو قار یاغا و هاوا داخی‌دا سویویا و ناخوش اوچون یولا چیخماق غیر مومکون اولا. خان گؤتوردو قلمی، ایروانلی دوستو جعفر آغایا بو مضموندا بیر مختصر کاغیذ یازدی:
«عزیزیم! بیر هفته‌یه‌دک اومودوارام، ایروانا گلیم عؤورت- اوشاق ایله. آرتـیق توقع ائدیر‌م. بویوراسان بیزیم اوتاقلارا فرش سالیب، البتّه- البتّه پئچ‌لری یاندیرسین‌لار کی، اوتاقلارین هاواسی پیش از وقت تمیزلنسین و ایسینسین. بلکه ناخوش اوچون اورادا ناراحات‌چیلیق اوز وئرمه‌سین.
بو کاغیذین جاوابینی منه تئلگیرام ایله یئتیره‌سن. سن منه دئدییین ایشلرین بیر- بیر هامیسی‌نی ائله‌میشم. خداخافظ. سنین خئییرخاهین ولی‌خان فی ۱۲ نوامبر».
خان کاغیذی بوکوب قویدو پاکئته، اوستونو یازیب و مارکاسینی یاپیشدیریب ایسته‌دی نؤکری چاغیرسین کی، آپاریب سالسین پوستا. آمما تئز خانین یادینا دوشدو کی، نؤکری گؤنده‌ریب اؤزگه ایشه. بو حئین‌ده قاپی دؤیولدو. خان چیخدی و گؤردو کی، قاپی‌نی دؤین خانین اؤز کندلی‌سی «ایت قاپان» کندی‌نین اهلی نوروز علی‌دیر. بو شخص چوخ واخت خانین یانینا گلیب- گئده‌ر و هر گلنده اولماز کی اون‌دان، اریشته‌دن، بال‌دان، یاغ‌دان گتیرمه‌سین. بو سفرده نوروزعلی الی بوش گلمه‌میشدی. چونکی خانی گؤرجک، ال- آغاجینی دایادی قاپی‌نین بوجاغینا و باشلادی قاپی‌نین او بیری تایینی آچماغا، قاپی‌نی آچیب بیر یوکلو اولاغی سوردو حیه‌طه. «چوچی، چوچی» دئیه- دئیه یوکون آراسیندان اوچ- دؤرد تویوق- جوجه‌نی چیغیردا- چیغیردا یئره قویوب یوکو آچیب، دولو چووال‌لاری سالدی یئره و خانین اوزونه باخیب, ایکی قات اییلیب سالام وئردی. خان سالامی آلیب دئدی:
_ آکیشی، نوروز علی بو نه زحمت‌دی چکمیسن؟
نوروز علی چووال‌لارین کندیرین آچا- آچا جاواب وئردی:
_ بو نه سؤزدور آی خان؟ من اؤله‌نه کیمی سنه قولام…
بو سؤزو دئیه- دئیه نوروز علی باشلادی اوستونون توزونو سیلمه‌یه… چونکی گون‌اورتادان بیر ساعات کئچیردی و اولا بیلردی کی، پوستون واختی کئچسین. خانین آغلینا بئله گلدی کی، یازدیغی مکتوبو وئرسین نوروز علی آپاریب سالسین پوستا. خان اوزونو توتدو قوناغا:
_ نوروز علی، پوست‌خانانی تانیییرسان؟
نوروز علی جاواب وئردی:
_ آی خان من کتدی آدامام، من نه بیلیم پوست‌خانا نه‌دی؟
_ چوخ عجب، نچرنیک دیوانخاناسینی کی تانیییرسان؟
_ بلی خان باشینا دؤنوم تانیییرام، نییه تانیمیرام- کئچن هفته من ائله گلمیشدیم نچرنیکین یانینا شیکایته. خان آند اولسون سنین باشینا، بیزی کاتدا چوخ اینجیدیر. اصلینه باخسان بیزیم بو کاتدامیز اؤزگه تایفاداندی! او دور کی بیزی گؤرمه‌یه گؤزو یوخدور. کئچن هفته منیم ایکی بیزوووم ایتمیشدی. گئتدیم…
_ هله بو سؤزلرینی سونرا دئیه‌رسن. قولاق آس، گؤر نه دئییره‌م، نچرنیک دیوانخاناسینین قاباغیندا بیر یئکه دام- داش وار. قاپیسی‌نین آغزیندا بیر قوتو وورولوب دیوارا. همن قوتو پوست قوتوسودور. او قوتونون بیر خیردا و اوزون قاپاغی وار. بو ساعات آپار بو کاغیذی همن قوتونون قاپاغینی قووزا کاغیذی سال سوتونون ایچینه قاپاغینی یاتـیرت و تئز قاییت گل.
نوروز علی هر ایکی الینی آچدی خانین قاباغینا. قورخا- قورخا کاغیذی آلیب، بیر آز باخدی کاغیذا، بیر آز باخدی خانین اوزونه سونرا چکیلدی دیوارا طرف و یئره. ایسته‌دی کاغیذی قویسون دیوارین دیبینه. خان اوجادان دیللندی:
_ قویما اورا! قویما اورا. کاغیذ چیرک‌له‌نر. تئز آپار سال قوتویا، قوی گل.
_ خان باشینا دؤنوم، قوی بو اولاغین باشینا توربا کئچیریم، حئیواندی آج قالماسین. یولدان گلیب، یورولوب.
_ یوخ- یوخ… هئچ زیان یوخدور. کاغیذین واختی کئچیر. توربانی سونرا کئچیره‌رسن اولاغین باشینا.
_ دی! ائله ده قوی اولاغین قیچینی باغلاییم، یوخسا گئده‌ر حیه‌طده آغاجلاری گمیره‌ر.
_ یوخ- یوخ. هئچ عئیبی یوخدور. قاچ تئز کاغیذی سال گل.
نوروز علی کاغیذی اهمال قویدو قوینونا و گئنه دئدی:
_ خان قادانی آلیم، بو خوروزلار قالدیلار بورادا. حئیواندیلار. قویایدین قیچلارینی آچیب بیر آز دن سپئیدیم بولارا. ائله دن ده گتیرمیشیم.
نوروز علی الینی سالدی جیبیندن دن چیخارسین. خان اوجادان سسلندی:
_ یوخ- یوخ. قوی هله قالسین. قاچ چاپاراق کاغیذی سال پوستا.
نوروز علی ال آغاجینی گؤتوروب باشلادی اوشاق کیمی قاچماغا. سونرا بیر آز فیکیرلشیب قاییتدی و اوزونو توتدو خانا:
_ خان قادانی آلیم، دسمالین ایچینده یومورتا وار، گؤزده- قولاغدا اولون، یوخسا اولاغ آغنار یومورتالاری سیندیرار.
خان اوجادان سسلندی:
_ داها اوزون دانیشما. قاچ کاغیذی سال واخت کئچیر.
نوروز علی ایستیردی اوزاق‌لاشسین، خان اونون دالینجا چیغیردی:
_ نوروز علی بیلمزسن کاغیذی وئره‌رسن اؤزگه‌سینه ها، هئچ کسه وئرمه، هئچ کسه گؤسترمه. تئز سال قوتویا گل.
نوروز علی داخی دا اوزاق‌دان جاواب وئردی:
_ نییه من اوشاق دئییلم کی، کاغیذی اؤزگه‌سینه وئره‌م. منی او قده‌ر خام بیلمه، هئچ نچرنیک ده بو کاغیذی منیم الیمدن آلا بیلمز. نوروز علی بو سؤزلری دئیه‌ندن سونرا گؤزدن ایتدی… خان گیردی اوتاغا و اوزونو آروادینا توتوب شیرین دیلله دئدی:
_ دی! حاضیرلاش منیم گؤزومون ایشیغی، یازدیم ایروانا کی، اوتاقلاری سازلاسین‌لار. ایندی داها گئده بیله‌ریک. ماشاللاه یاخشی‌سان. حکیم اؤزو دئییر کی، هاوانی دییشمک سندن اؤتورو لاپ واجیب‌دیر. بیر قده‌ر ده خان، آروادی ایله گئتمک باره‌سینده صؤحبت ائده‌ندن سونرا نؤکری گلدی و خانا دئدی:
_ خان بو اولاغ کیمیندی؟ بو شئی‌لری کیم گتیریب.
خان جاواب وئردی:
_ اده او شئی‌لری یئر‌به‌یئر ائله. اولاری بیزه «ایت قاپانلی» نوروز علی سؤوقات گتیریب.
نؤکر جوجه‌لری و یومورتالاری آپاردی آشبازخانایا و اولاغی سوروب سالدی تؤوله‌یه. قاپیسی‌نی اؤرتدو. سونرا گلیب اون چووالی‌نین بیریسینی توتدو خانین قاباغینا و دئدی:
_ خان یاخشی آغ اون‌دی.
خان اونا باخاندان سونرا بویوردو نؤکره کوچه قاپی‌سین باغلاسین و چؤره‌ک گتیرسین.
چؤره‌یین یئییلمه‌یی ایکی ساعات چکدی. آنجاق چؤره‌کدن سونرا نوروز علی‌نین کاغیذ پوستا آپارماغی خانین یادینا دوشدو. خان نؤکری چاغیریب سوروشدو و نؤکر جاواب وئردی کی، هله کت‌لی پوستدان قاییتماییب. خان نوروز علی‌نین بو قده‌ر یوبانماغینا تعججوب ائله‌دی و فیکیرینه گلدی کی، بلکه نوروز علی کاغیذی پوستا سالیب اؤزونو وئردی بازارا، چؤره‌کدن- زاددان آلیب یئسین و یا اینکی بازارلیغی- زادی وار ائله‌سین، بیر ساعات دا کئچدی. نوروز علی گلمه‌دی.
خان نؤکری چاغیریب دئدی کی، گئتسین پوستا ساری و گؤرسون، هاردا قالدی نوروز علی و نه باعث اولدو کی، بو قده‌ر یوباندی. یاریم ساعات کئچمیشدی، نؤکر قاییدیب جاواب وئردی کی، کندلینی گؤره بیلمه‌دی. خان چیخدی بالکونا و بیر پاپروس یاندیریب باشلادی وار- گل ائله‌مه‌یه. داخی اونا آشکار اولدو کی، نوروز علی‌نین باشینا بیر ایش گلدی کی، بو قده‌ر یوباندی. خان بو فیکیرده ایدی، پولیس یاساوولو دایاندی قاپی‌یا و خانی گؤرجک:
_ خان پیریستاو بویورور گله‌سینیز «پولسایا» و کتدینیزه ضامین اولاسینیز. یوخسا ضامین اولماسان، پیریستاو گؤندره‌جک « قازاماتا » .
خان بو سؤزلره او قده‌ر تعججوب ائله‌دی کی، اوزونو یاساوولون اوزونه توتوب مات قالدی و هئچ بیلمه‌دی کی، نه دئسین. سونرا دیللندی:
_ بالام او کتدی فاغیر آدامدی. او نه قاییریب کی، «پیریستاو» اونو توتوب ساخلاییب؟
یاساوول جاواب وئردی:
_ داها من هئچ زاد بیلمیرم. آنجاق اؤزون پولیسایا بویورسان، یاخشی اولار. یوخسا یازیق‌دی او کیشی.
خان بو احوالاتی عؤوره‌تینه بیلدیرمه‌دی کی، ناراحات اولماسین. گئیینیب گئتدی پولیسه و اول آتوشکه‌دن دوستاقلارین دامینا باخیب گؤردو کی، یازیق نوروز علی بیر نئچه نفر دوستاقلار ایله اوتوروب دامین بوجاغیندا و اوشاق کیمی آغلاییر. گؤزونون یاشینی چوخاسی‌نین اته‌یی ایله سیلیر…
خان نوروز علی‌نین احوالاتـین پیریستاودان اؤیره‌نیب و اونا ضامین اولوب کندلی‌سینی سالیب یانینا و گتیردی ائوه. نوروز علی حیه‌طه گیره‌ن کیمی باشلادی آغلاماغا و سامان تورباسینی اولاغین باشینا کئچیردیب چؤمبه‌لدی دیوارین دیبینده. خان گیردی ائوه و بیر پاپروس یاندیریب چیخدی بالکونا نوروز علی‌نی یانینا چاغیریب، دئدی:
_ دی! ایندی احوالاتی ناغیل ائله، نوروز علی سنین بو حیکایتین چوخ شیرین حیکایتدی. کیتاب یازمالی‌دی. ناغیل ائله تفصیلن. یعنی هامیسی‌نی بیربه‌بیر. باشلا بورادا کاغیذ گؤتوروب آپارماغیندان تا داما دوشمه‌یینه کیمی…
نوروز علی دوردو آیاغا خانا یاووقلاشیب و چوخاسی‌نین اته‌یی ایله گؤزونون یاشین سیلیب باشلادی:
_ باشینا دولانیم خان، منی چؤوور بالالاری‌نین باشینا، منی باغیشلا. منیم هئچ گوناهیم یوخدور، بیر کتدی آدامام، من نه بیلیرم کاغیذ نه‌دی، قوتو نه‌دی، پوست نه‌دی؟ باشینا دؤنوم خان، منی چؤوور او گول‌اوزلو بالالاری‌نین باشینا، هئچ زیانی یوخدو، ایه اؤلمه‌نم، ساغ قاللام، قوللوق ائله‌رم عوضی چیخار، بیر غلط‌دی ائله‌میشم. قانیلمکدن ایشدی بئله اولدو. بولار هامیسی آللاهداندی، گره‌ک بئله اولایمیش. باغیشلا منی، خان من اؤله‌نه کیمی نؤکرم سنه…
بو سؤزلری دئییب نوروز علی بیر آزدا یاووقلاشدی خانا و ایسته‌دی آیاقلاریندان اؤپسون. خان بیر آز دالا چکیلیب دئدی:
_ نوروز علی هئچ اوره‌یینی سیخما، من سنه نه دئییر‌م کی؟ سن منه نه پیسلیک ائله‌میسن کی، من سنی باغیشلایام؟
_ قوربان اولوم سنه، بوندان آرتـیق داها نه پیسلیک اولاجاق. کاغیذی الیمدن وئردیم؛ او کافیر اوغلی کافیر قویدو جیبینه، چیخدی دوزه‌لدی یولا، قویدو گئتدی.
_ کیم کاغیذی قویدو جیبینه قویدو گئتدی؟
_ او کافیر اوغلو اوروس دانا.
_ هارا قویدو گئتدی؟
_ گئتدی گیردی اورادا بیر یئکه دام- داش وارایدی کی، قاپی‌سینا قوتو وورولوبدو. گئتدی گیردی اورا.
خان بیر قده‌ر دوروخدو:
_ بس سن کاغیذی قوتویا سالمادین؟
_ نئجه سالمادیم! ائله کاغیذی قوتویا سالان کیمی، کافیر گلیب قوتونو بیلمیرم نه ته‌هر آچدی. کاغیذی گؤتوردو آپاردی.
_ قوتودا سن سالدیغین کاغیذدان باشقا، اؤزگه کاغیذ یوخ‌ایدی؟
_ نئجه کی یوخ ایدی؟ چوخ کاغیذلار وارایدی. ائله اولارین هامیسی‌نی ییغیشدیریب آپاردی.
خان قاه- قاه چکیب گولدو:_ یوخ نوروز علی گره‌ک هامیسی‌نی ناغیل ائله‌یه‌سن. باشدان آخیرا کیمی. نئجه کاغیذی آپاردین، نئجه سالدین قوتویا و نه اوسته اوروس‌لا ساواشدین.
نوروز علی باشلادی:
_ خان باشینا دؤنوم من کاغیذی بورادان آپاردیم. گئتدیم چیخدیم نچرنیک دیوانخاناسینین یانینا. سن منه نیشان وئردییین دام- داشی تاپدیم، گئتدیم قوتونون قاپاغینی قالدیردیم، ایسته‌دیم کاغیذی سالام قوتویا، بیر کاغیذا باخدیم، بیر قوتویا باخدیم, دوغروسو قورخدوم کی، سنین منه غضبین دوتا. دوغروسو بیلمه‌دیم سالیم_ سالماییم؛ چونکی یادیمدان چیخدی سندن سوروشام کی، کاغیذی قوتویا سالاندان سونرا دوروم قوتونون یانیندا، یا قویوم گلیم ائوه. فیکیرلشدیم کی، اگر کاغیذی سالیم قوتویا دوروم یانیندا، ها وعده‌یه‌دک دوروم. آخی قوربانین اولوم خان، اؤزون کی گؤردون اولاغی آج قویدوم گئتدیم. جوجه‌لری قیچی باغلی قویدوم. بیر تیکه اون گتیرمیشدیم، هله ایندییه کیمی ده قالیب بوردا. خان باشینا دؤنوم قوی ائله ایندی یاخشی واختی‌دی، قوی نؤکر گلسین بو چووال‌لاری گؤتوره‌ک قویاق ائوه؛ یاغیش- زاد یاغار اونون ایسلانار.
_ یوخ نوروز علی، سنین ایشین یوخدو… دی دیء سونرا نئجه اولدو؟
_ کاغیذی سالدیم قوتونون قاپاغینی اؤرتدوم. چکیلدیم دوردوم بیر آز کناردا. اول ایسته‌دیم قاییدیب گلیب سندن سوروشوم. سونرا دوغروسو قورخدوم منه غضبین دوتا. دوغروسو قورخدوم اؤز کؤنلونده دئیه‌سن کی، نوروز علی چوخ حئیوان آدامدی. چوخ ائششک آدامدی. غره‌ض، چؤمبلدیم دیوارین دیبینده کی، بیر آز یورغونومو آلیم. آها! گؤردوم بیر ائرمنی اوشاغی اولاردی باخ بو بویدا، اولاردی اون- اون اوچ یاشیندا. گلدی گئتدی دوز قوتونون یانینا. قاپاغینی قالخیزدی و سن منه وئردییین کاغیذ کیمی بیر کاغیذ سالدی قوتویا، قاپاغینی اؤرتدو. دوز قویدو گئتدی ایشینه. نه قده‌ر او نااینصافی چاغیردیم کی، سوروشوم کی، دئسین گؤره‌ک بس کاغیذی قوتودا قویوب هارا گئدیر. بیلمیرم دیلیمی آنلامادی، نه‌دی کی، هئچ جاواب وئرمه‌دی. هئچ ظالیم اوغلو اوزومه ده باخمادی. ائله ائرمنی اوشاغی اوزاقلاشمیشدی، بیر اوروس آروادی تئز- تئز گلیب قوتویا یاووقلاشیب، بیر کاغیذ سالدی قویدو گئتدی. تا ایندی من بیر آز قالدیم، دئدیم واللاه گؤروکن بودور کی، ائله بو قوتویا سالینان کاغیذلار گره‌ک قالسینلار قوتونون ایچینده. من او قده‌ر اوره‌کلندیم کی، بیسمیللاه دئییب جوره‌تنن گئتدیم قوتونون قاپاغینی قالدیردیم. کاغیذی سالدیم قوتویا چؤندوم گلیم قوللوغونا. قوتودان ائله بورادان اورا کیمی اوزاقلاشمیشدیم کی، همن اوروس گلدی یئتیشدی قوتونون یانینا، من اوّل ائله بیلدیم کی، بو دا ایسته‌ییر قوتویا کاغیذ سالسین. آمما گؤردوم خئییر، لوتونون فیکیری اؤزگه‌دی. قوتونون یانیندان ساغ الینی اوزادیب، قوتونون ایچینه. من ال‌اوستو دویدوم کی، حریف ایسته‌ییر کاغیذلاری اوغورلاسین… خان چوخ باش‌آغریسی وئردیم. منی باغیشلا. اوغلانا بویور گلسین منی یولا سالسین بئواختدی. گئدیب کنده یئتیشه بیلنمم.
_ آکیشی هله هارا قویورام سنی گئده‌سن. ناغیل ائله گؤروم سونرا نئجه اولدو؟
_ بلی باشینا دؤنوم خان، قوربان اولسون سنه منیم یئتیم- یئسیریم. سنسیز منیم بیر گونوم اولماسین… بلی گؤردوم کی، حریف اوتانماز- اوتانماز کاغیذلاری قوتودان اهمالجا چیخارتدی. ایسته‌دی دوزه‌لسین یولا، من تئز قاچیب یاپیشدیم اوروسون قیچیندان؛ قویمادیم گئتسین. دئدیم آی آشنا، هارا آپاریرسان کاغیذلاری. خالق سندن اؤترو کاغیذلاری بورایا سالماییبدی کی، دینمز- سؤیله‌مز اوزونون سویوندان خالقین کاغیذلارینی قوی یئرینه- دئدیم. نوروز علی هله اؤلمه‌ییبدی کی، سن اونون آغاسی‌نین کاغیذینی آپاراسان. بئله ایشلر یاخشی دئییل، آدام اؤزگه‌نین مالینا تاماه سالماز. مگر سیزین شریعتده اوغورلوق گوناه یازیلماییبدی. خان منی چؤوور بالالاری‌نین باشینا. منی مرخّص ائله، قویون گئدیم هاوا قارانلیقلاییر.
_ هله تلسمه، گئده‌رسن. سونرا نئجه اولدو؟
_ قوی گؤروم هاردا قالدیم… اده قویما، قویما اولاغ تنک‌لری سیندیراجاق.
_ نوروز علی گئتمه، هله گئتمه. دی گؤروم سونرا نئجه اولدو؟
_ تا نئجه اولاجاق؟ نه قده‌ر یالواردیم، یاپیشدیم کی، منیم خانیم منی اؤلدوره‌ر. دئدیم باری منیم خانیمین کاغیذینی وئر. ایللاه دئدی کی، وئرمه‌نم. گؤردوم کی، حریف ایسته‌ییر قویا قاچا، واللاه هیرس ووردو تپه‌مه، ایکی اللی یاپیشدیم کافیرین چییینین‌دن بونو اوزو اوسته گتیردیم یئره کی، هئیبتیندن آغزی قانادی. سونرا نچرنیک دیوانخاناسیندان سالداتلار تؤکولوب منی دؤیه- دؤیه آپاریب آتدیلار داما. سنین قده‌م‌لرینه بئله من قوربان اولوم. سن اولماسایدین منی ایندی چوخدان گؤندرمیشدیلر سیبیره. چونکی دامدا مندن ساوای بیر نئچه دوستاق واردیر. منه دئدیلر کی، او اوروس قوللوق آدام‌ایدی. تا… من نئیله‌ییم؟ خان باشینا دولانیم، دی گؤر گوناه کیمده‌دیر؟
خان چوخ گولدو. چوخ قاه- قاه چکیب گولدو.
هاوا قارانلیقلاشمیشدی. نوروز علی بوش اونون چووال‌لارینی آج اولاغین اوستونه سالیب، اولاغی قاتدی قاباغینا و زوغال آغاجی ایله دؤیه- دؤیه گئتدی کندینه.
اوچ گوندن سونرا خانا ایرواندان تئلگراف چیخدی کی، «کاغیذین یئتیشیب و اوتاقلار حاضیردیر». خان ییغیشیب گئتدی ایروانا. آی یاریم‌دان سونرا نوروز علی‌نی دیوانا گتیتدیریب «قوللوقچونو بی حؤرمت ائله‌مک باره‌سینده» اوچ آی ناواخت کسدیلر. آمما نوروز علی گوناهین بوینونا آلمادی. هله اوچ آی دا کئچدی. آنجاق بو خبر ایرواندا ولی‌خانا چاتدی. خان بیر قده‌ر فیکیر ائله‌دی.
