رحیم رئیس‌نیانین حیات و یارادیجیلیغی
پروانه ممدلی
رحیم رئیس‌نیا ۱۹۴۰-جی ایلده تبریزده دوغولوب. اؤزونون یازدیغی کیمی ریضاشاهین ییخیلماسینا دوز بیر ایل قالاندا الی گوجله آغزینا یئتیشن بیر عائیله‌ده دونیایا گلیب. آتاسی ساوادسیز اولسا دا، گؤزو آچیق، غئیرتلی بیر زحمت آدامی ایدی. مشروطه حرکاتیندا ایشتیراک ائتمیش ستارخان آتلیلارینداندی، پنجره قاباغیندا اوتوروب دوداغ‌آلتی اوخودوغو :
ستار خان آتلیسی‌ییق،
قورخماریق قاندان،
دؤیوشلرده چیخدیق
هر ایمتاحاندان.
سطیرلری هله ده رحیم رئیس‌نیانین قولاقلاریندا سسله‌نیر.
رئیس‌نیا ابتدایی و اورتا تحصیلینی تبریزین «همام»، «خیابانی» و «منصور» مدرسه‌لرینده آلیر.۱۰ ایل تبریز اطرافینداکی کندلرده ایمکانسیز کندلی بالالارینا درس وئرمکله یاناشی، تبریز اونیوئرسیتئتی‌نین تاریخ بؤلومونده اوخویور و اورانی بیتیریر.
۱۹۷۶-جی ایلده عالی تحصیلینی تکمیللشدیرمک اوچون تورکییه‌یه یوللانیر. ایستانبول اونیوئرسیتئتینده اورتا چاغ تاریخی ایله باغلی علمی ایش گؤتوروب اوزه‌رینده ایشله‌ییر. اوزه‌رینده چالیشدیغی «آذربایجان ائلخانی‌لر دؤورونده» موضوعسو ایله باغلی منبعلرله تانیش اولماق اوچون ایرانا قاییتمالی اولور. ایشینی قورتارماق عرفه‌سینده ۱۹۷۸ -جی ایلده تبریزده انقلاب باش وئریر. او، بو انقلابی حادیثه‌لرده فعال ایشتیراکچی اولدوغوندان آذربایجانی هئچ جور ترک ائدیب تورکییه‌یه دؤنه بیلمیر. انقلابدان سونرا تبریز اونیوئرسیتئتی طلبه‌لرینین ایستکلرینی قبول ائدیب اونلارا تاریخ فنینی تدریس ائدیر. تقاعده چیخدیقدان سونرا یارادیجیلیق اوچون داها چوخ ایمکان تاپیر، اثرلرینی قایدایا سالیب نشر ائتدیره بیلیر.
رحیم رئیس‌نیانین ایلک یازیسی تبریزده «مهد آزادی” قزئتی‌نین هفته‌ده بیر دفعه چیخان «آدینه» آدلی خوصوصی علاوه‌سینده درج اولونور. او کند مکتبلرینده موعللیم ایشله‌دیگی زامان رئداکسییا ایله سیخ علاقه ساخلاییر. بو نشریه اطرافیندا صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، علیرضا نابدل (اوختای)، غلامحسین فرنود کیمی غئیرتلی میللت سئوه‌ر ضیالیلار توپلانمیشدی. «آدینه» اونلار اوچون بؤیوک بیر تجروبه مئیدانی اولموشدور. لاکین تأسوف کی، نشریه چوخ آز یاشادی، فارس شووینیستلرینین تضییقینه توش گلدی و باغلاندی. “آدینه” پان‌ایرانیستلرین اورقانی اولان «خاک و خون» مجموعه‌سی‌نین تاکیدی ایله قاپانمیشدی. اورادا درج اولونان بیر مقاله‌ده دئییلیردی کی، «آدینه»ده چاپ اولونان یازیلاردان واختیله آذربایجاندا پیشه‌وری‌نین غلبه‌سینه یول آچان مقاله‌لرین اییی گلیر…
او واختدان باشلایاراق رحیم رئیس‌نیا دیگر وطنپرور قلمداشلاری کیمی بوتون وارلیغینی، فعالیتینی آذربایجان مدنیتی‌نین یاییلماسی و قورونماسینا حصر ائدیر.
“آدینه”ده درج اولونان بیر مقاله‌سی اونون گله‌جک طالعی‌نین ایستیقامتلنمه‌سینده اؤنملی رول اویناییر. درگی‌نین مشروطه حرکاتی‌نین ایل دؤنومونه حصر اولونموش خوصوصی نومره‌سینده‌کی مقاله‌لر مضمونو ایله سئچیلیر. صمد بهرنگی (آذربایجان مشروطه حرکاتیندا)، بهروز دهقانی (مشروطه حرکاتی‌نین لومپن‌لری) رحیم رئیس‌نیا ایسه (مشروطه حرکاتی‌نین اکونومیک-سوسیال زمین‌لری) باشلیقلی موضوعلار اوزه‌رینده چالیشمالی اولورلار. عالیم سونرالار بو تدقیقاتین اوزه‌رینده ایشله‌ییب تکمیللشدیریر، ۱۹۶۸-جی ایلده اونو کیتاب شکلینده نشر ائتدیریر.
همین ایللردن باشلایاراق رحیم رئیس‌نیا بیر چوخ علمی تدقیقات اثرلری، او جومله‌دن «مشروطه حرکاتی‌نین اکونومیک- سوسیال زمین‌لری »(۱۹۶۸)، «مشروطه حرکاتی‌نین ایکی موباریزی» (۱۹۶۹)، «اوزئیر حاجی‌بیلی و ایران مشروطه حرکاتی» (۱۹۷۶)، «اوزئیر و ایکی انقلاب» (۱۹۷۸)، «دونیا سیلاح آنباری» (۱۹۷۸)، «سیاست طالبی» (۱۹۷۸)، «مزدک حرکاتی و داوامچیلاری» (۱۹۷۸)، «حیدر عمواوغلو» (۱۹۸۱)، «شیخ بدرالدین، باشقا بیر مزدک» (۱۹۸۲)، «کوراوغلو افسانه‌ده و تاریخده» (۱۹۸۷)، «آذربایجان ایران تاریخی‌نین آخینیندا»ایکی جیلد، (۱۹۹۰)، «ایران و عثمانلی ییرمی عصرین آستاناسیندا» (۱۹۹۵) کیتابلاری نشر اولونوب.
«ایران و عثمانلی ییرمی عصرین آستاناسیندا» اثرینده رحیم رئیس‌نیا آذربایجانین دوشمنلرینین او واختادک گیزلی قیفیل آلتدا ساخلادیقلاری حقیقتلرین ایزینه دوشوب، اونلاری اوزه چیخاریر. کیتابلا یاخیندان تانیش اولانلارین سؤیله‌دیگینه گؤره بو اثر میللتی‌نین تاریخی کئچمیشی، اونون آچیلمامیش حقیقتلری ایله ماراقلانان، شانلی و عظمتلی صحیفه‌لری ایله غورور دویان هر بیر آذربایجان تورکو اوچون دیرلی‌دیر. بو اثرده ده او همیشه اولدوغو کیمی بوش شوعارلاردان اوزاق تاریخی فاکتلارا سؤیکه‌نیر.
رحیم رئیس‌نیا عئینی زاماندا تاریخ و ادبیاتلا باغلی اینگیلیس، تورک، آذربایجان دیللرینده اوندان آرتیق کیتابی فارسجایا ترجومه ائتمیشدیر. بونلارین ایچریسینده مشهور تورک یازیچیسی نامیق کامالین اوچ کیتابی، م.س.اوردوبادی‌نین، ج.برگوشادین تاریخی رومانلاری و س. ده واردیر.
عؤمرونون سون ایللری رئیس‌نیا ییرمی عصرده آذربایجانین آزادلیق موجادیله‌سی‌نین اؤندری محمد امین رسولزاده‌نین حیات و فعالیتی ایله باغلی بیر اثر اوزه‌رینده چالیشیردی. آذربایجانین گونئیینده میللی آزادلیق حرکاتی‌نین دیگر اؤندری س.ج.پیشه‌وری‌نین « حقیقت» قزئتینده درج اولونان مقاله‌لرینی «آزادلیغین سون گونلری» کیتابینی ایسه اوخوجولارین ایختییارینا وئرمیشدی.
رحیم رئیس‌نیا بیر نئچه دفعه باکیدا اولموشدور. ائلینه و خالقینا گؤستردیگی یوکسک خیدمتلرینه گؤره آذربایجانین بیر چوخ عالی مکتبلری‌نین فخری دوکتورو آدینا لاییق گؤرولموشدور.
***
رحیم رئیس‌نیانین یارادیجیلیق نمونه‌لری:
۱- مشروطه حرکاتی‌نین اکونومیک- سوسیال زمین‌لری
۲- مشروطه حرکاتی‌نین ایکی موباریزی
۳- دومانلی تبریز / محمدسعید اردوبادی / ترجومه – ایکی جیلد
۴- اسلام دونیاسیندا مطبوعات
۵- بابک / جلال برگوشاد / ترجومه
۶- دنیزین غضبی / یاشار کمال / ترجومه
۷- فیلیکس یعنی خوشبختلیک / یوری‌میخائیلوویچ کارولکوف / ترجومه
۸- ایران مشروطه حرکاتیندان راپورتلار / محمدامین رسول‌زاده / ترجومه
۹- تورک‌لر: تاریخ، دیل، ادبیات / دیوردی هازایی / ترجومه
۱۰- آزادلیغین سون سنگری / پیشه‌وری‌نین مقاله‌لر توپلوسو
۱۱- آذربایجان ایران تاریخی آخاریندا / ایکی جیلد
۱۲- اسلام دونیاسیندا سول و سولچولوق
۱۳- تاتارستاندا یئنی حرکات
۱۴- کوراوغلو افسانه‌ده و تاریخده
۱۵- اوزئیر و ایکی انقلاب
۱۶- ایران و عثمانلی ییرمی عصر آستاناسیندا / اوچ جیلد
۱۷- اوزئیر حاجی‌بیلی و ایران مشروطه حرکاتی
۱۸- آقچاساز ارباب‌لاری / یاشار کمال / ترجومه
۱۹- شیروان منطقه‌سینین عمومی تاریخی
۲۰- اسلام دونیاسیندا یئنی حئکایه
۲۱- پارتیزان / گئورگی کاراسلاو / ترجومه
۲۲- دونیا سیلاح آنباری
۲۳- سیاست طالبی
۲۴- آذربایجان ایرانین آیریلماز حصه‌سی / روزنامه
۲۵- قاچاق کرم
۲۶- مزدک حرکاتی و داوامچیلاری
۲۷- حیدر عمواوغلو فیرتینالاردان کئچرکن
۲۸- شیخ بدرالدین باشقا بیر مزدک
۲۹- و ………….
