زنگانین قوجامان شاعری عباس بابایی
م. کریمی
عباس بابایی زنگانین ده‌یرلی و گؤرکملی شاعری‌دیر. او ۱۳۲۳جو ایلده زنگاندا دونیایا گلمیش؛ بیرینجی شعری‌نین امضاسی آلتیندا ۱۳۴۴جی ایل گؤزه چارپیر. اونون فارسجا شعرلری تهراندا یاییلان درگی‌لرده – او جمله‌دن فردوسی، روشنفکر، چاپار، صدا و… دا چاپ اولور. ۱۳۵۰جی ایلده ایکی مین جیلدده “چراغ و چاه” آدیندا بیر شعر مجموعه‌سی چاپ اولور. کیتاب چاپدان چیخاندان سونرا “نگارش اداره‌سی” یاییلماسینا اجازه وئرمه‌ییب، توقیف اولور و سونرا کارتن سازی کارخاناسی‌نین دَییرمانیندا دارتیلیر.
بابایی ۱۳۶۹ دان زنگاندا ایشیق درنه‌یینده فعالجاسینا اشتراک ائدیر و تورکجه شعر یازماغا اوز چئویریر. اونون شعرلری اومید زنجان، بهار زنجان، پیک آذر و بایرام درگیلرینی ایشیقلاندیرمیشدیر. بوتون شعر مجلیسلرینده شعرلری محبتله قارشیلانیر. بوگون شاعریمیزدن ایکی تورکجه کیتاب: “گلیرم” و “آییق گئجه‌لر” و بیر جیلد فارسیجا “رد خون بر سنگ” آدییلا چاپ اولموش و دؤردونجو کیتابی چاپ عرفه‌سینده‌دیر. شاعر، بدیعه یاراتماغا جان آتیر، عرفان باخیشلاری الده ائتمه‌یه چالیشیر، کلاسیک شعرلرده تکرارلانان ترکیبلردن، بنزَتمه‌لردن قاچیر، هر شاعرین اؤز دونیاسی اولسون – دئیه، اؤزونه شاعرانه گئنیش بیر دونیا آچماغا چالیشیر. قدیم سایاق شعرلردن اوزاقلاشیر، شعرلری زامانیمیزلا آددیملاماغا یؤنه‌لیر؛ اجتماعی مساله‌لره توققوشور و بوگونکو دیلین گرگین‌لیگین اینانیر.
قوجامان شاعریمیز عباس بابایی ۵۰ ایلدن آرتیقدیر کی یازیب – یارادیر. اونون شعرلری، کؤزرمیش اوره‌یی‌نین کوللری‌دیر – کول یوخ، آلوولاری‌دیر. عباس بابایی زنگان یوخ، آذربایجانین ده‌یرلی و دوشونجه‌لی شاعرلریندن بیریسی‌دیر. او، ادبی دوشونجه‌لرینه گؤره، ادبیات ساحه‌سینده قاباقجیل تئوریلره مسلط‌دیر. شعرلرینده فلسفی دوشونجه‌لری، حیات آنلاییشلارینی و انسانی دویغولاری بیان ائتمک اوچون چالیشیر. بو ساحه ده چوخلو باجاریق و هنر گؤستریب، ادبیاتین ائنیش – یوققوشونا تانیشدیر، استعاره، کنایه، تشبیه، ایهام و باشقا لفظی و معنوی صنعتلریله آشنادیر؛ ایندیسه بو صنعتلری تورک شعرینده ایشه آپارماغا جان آتیر و بو گؤزللیکلری یاراتماغا چالیشیر.
بابایی، شعرلرینده خیال قانادیله اوچور و شاعرانه بیر فضا یارادیر؛ “ایلهام” شعرینی بئله باشلاییر:
آی یاتیب، عالم یاتیب، شاعر اویاقدیر، هم ده تک –
بیر داواتدیر، بیر قلم، پارلاق کاغاذدان بیر اتک.
آخشام آغزیندان آلیبلار دویغولار آرامینی
شاعرین باغریندادیر دونیایه سیغماز بیر اوره ک.
اونون ایلهامی “شمع و پروانه”دن یازماغی ایسته‌میر و بو اینامدادیر کی:
“باشقا بیر عالم یاراتسین کلمه‌دن شاعر گره ک”!
بابایی، شاعرلرین دونیاسینی و بویونلاریندا اولان تکلیفی آچیقلاییر؛ او، شاعری سئوگی عالمیندن، انسان دردلرینی یازماغا چاغیریر. مختلیف شعر فورمالاریندان استفاده ائده‌رک، هئچ فورما اونون یارادیجیلیغیندا اوستون یئر آلماییر و شعر دونیاسینی حاصارا سالماییبدیر. ایلهام گلدیکده، هر فورما اولورسا اولسون، شعر اولسون – دئیه سؤزلرینی دئییر. غزللرینده صاف بیر محبت، تمیز دویغو، درین ایلهام و شاعرانه باخیشلار الوان پرده‌لرینی آچیر. بو پرده‌لرده اوره‌ک دؤیونتولری، دوشونجه تئللریله قات با قات شعر قالیسی‌نین تار و پودونو توخور. بو قالی‌نین آلقاجی دوشونجه، بویلوغو شاعرانه خیال و ایلمک‌لری الوان دویغولاردیر. بابایی تقلید ائده‌ن شاعر دئییلدیر؛ آمما بنزَتمه‌لرده یازار، “آخشاملار” غزلی واحیدین شعرینه بنزتمه اولاراق، شاعرین اؤز دونیاسی یارادیر:
فلک سالار غم اوخون تیر – کمانه آخشاملار،
دوتار منیم اوره ییمدن نیشانه آخشاملار.
کدرله‌نر، سارالار قلبیم آخشامین گونو تک،
باتار شفق کیمی دریای قانه آخشاملار.
گزر کؤنول قوشو ویرانه‌لیکده حسرتیلن،
دیار غمده توخور آشیانه آخشاملار.
بو جور کی باغریمی تالان ائدیبدی لشکر غم،
روادی ساز دیلی گلسین فغانه آخشاملار.
بورادا “حسرت” شعرینی اوخوماقلا، اؤز سؤزوموزه باشقا بیر اؤرنک وئریریک:
گؤرمه‌دیم هئچ دردی من طاقت کسن هیجران کیمی،
سنسیز آیریلماز گولوم حسرت داماردان قان کیمی.
گیزلنیر خاطیرده گاه آغلار، گولوشلرله گولر،
گاه تلاطم داشلادار، ائولر ییخان توفان کیمی.
ایچدیرر غم باده‌سین، آسلار داریخماق پرده‌سین،
سون، قرارسیزلیق گئنیش دونیان ائدر زیندان کیمی.
خولیادان محمل بزر، سن اگلرشرسن، غم گزر،
فتح ائدر حسرت، خیال عالم‌لرین جانان کیمی.
شنلیک آختارسان پوزار باطینده شنلیک محفیلین،
گیزلنر ساز ایچره نئیدن سس چکر افغان کیمی.
هیجریله قاپلاشمیشام سینه‌مده خنجر قالمیشام،
باغریم آلقاندیر دؤیوشدن سونرا بیر مئیدان کیمی.
شاعرین دیلینده بیر طنز ده واردیر. او، “دیوان تبارلار” شعرینده قدیمکی شاعرلرین شمع و پروانه دن، گول ایله بولبولدن یازمالارینی تنقید ائدیر. “تاریخ منظومه‌سی” شعرینده بئله یازیر:
باغریمی یاردی غم، آشیق! زخمه‌نی کارلی وور تارا،
روحومو ماهنیلار کیمی سسلن آپار اوزاقلارا…
چنلی بئل اوغلو اولماییب مستاجر آپارتمان،
اوردو سالان کوراوغلودور بوغلاری بورما بوغلارا.
اوندا یاراتماییب خالیق، آددیما بیر سیگار ساتان،
پامبوق آتان، کوپون ساتان، گل قولاق آس جار ها جارا.
قالدی قیزیلباش اوردودان دشن موغاندا هانسی ایز،
بیلمیرم اول گؤزللرین نسلی کؤچوب، گئدیب هارا؟
بابایی میللی وارلیغینا اینانیر، میللی مدنیتیندن ایلهام آلاراق بئله یازیر:
سوروشدو چنلی بئل یوردون یولوندان،
دئدی آشیق جنون سؤیلردی اوندان.
ایگیدلر ایچره واردیر مین کوراوغلو،
بو یئر بوش قالماسین آشیق جنوندان.
مقدس آرمانلار اونون شعرینده دالغالانیر؛ اؤز وطنینه، ائلینه باغلی قالیر و ائل دردلرینی سؤیله‌ییر. آنا دیلی‌نین دورومونو بیر شاعرانه باخیشلا تصویره چکیر:
منیم تورکی دیلیم اوجا داغ کیمی،
بئله آلچاقلارا بویون اگمه‌دی؛
مدیحه یازان میرزا قلمدان،
بئله چاموش دیلی هئچ بگنمه‌دی.
اگنینه گئینده رسمی پالتاری،
دانیشدین، قورخوتدون گاهدان سولطانی؛
سنه یاراشمادی رسمی مجلیسده،
مفته خورون دونو، بؤرکو، قیطانی!
شاعرین اؤز دونیاسی وار و اؤز دوشونجه‌سی. شاعر بیر باشقا بالاجا شعرینده ائلین تاریخینی ائله تصویره چکیردی کی بلکه بیر یازیچی اوزون بیر مقاله ده او سؤزو یئرینه یئتیره بیلمه‌یه:
بیر تحفه سازیم وار، سسی زیردن بمه غمدیر،
شنلیک هاواسی چالماغا شاید سیمی کم‌دیر؛
سؤیلردی آنام: قالدی بابامین باباسیندان،
دیندیرمه کؤکون، هر سیمی بیر نسله حکم‌دیر.
گاهدان سالیرام چیگنیمه بندین، چالیرام دا،
هر سیم سئچیرم نغمه‌سی ماتمله ستم‌دیر.
طبیعتین گؤزللیکلری، داغ، چای، صفالی باغ شاعر گؤزونده جالانیر، دیلیندن آخیب، کاغاذ اوسته یازیلیر. شاعر کوراوغلو نعره‌سین ائشیدیر، شاه اسماعیل سازینی دینله‌ییر، سارایین نجابتین دویور، آشیق جنون سازیلا ده‌لی‌لر دویغوسونو آنلاییر…
ازلدن یول آچدین داغدان ، دره دن،
گزمگه بگندین گئنیش دونیانی.
مشرقدن مغربه آیاق ایزلرین،
ساییلماز یایلاغین، قیشلاغین سانی.
سنه الحان ائدیب تورکو دیلینی،
داغلارین باشیندا قارتال قیهه‌سی.
سئوگیدن دانیشیب گؤزللرینه،
آخیجی بولاغین دورو نغمه‌سی.
دوغولدون طبیعت قوجاغیندا سن،
ائشیتدین ازلدن چوخ شیرین دیللر.
سنه لایلا دئییب سونا بولبوللر،
اوخویاندا آنان آچیلیب گوللر.
اؤیرندین کؤچنده داغدان آرانا،
خزرین دیلینده توفان لهجه‌سین.
دؤیوشده ایگیدلر خاطیرلادیلار،
مئشه‌لیک دؤشونده آسلان نعره‌سین.
سؤزون آلقیشلاییب یازدیلار داغا،
عشقی فرهاد کیمی داشا یازانلار.
سندن ایلهام آلیب نغمه قوشدولار،
دده قورقود کیمی اولو اوزانلار.
عباس بابایی ، یئنه آنادیلینه توخونور:
منیم تورکو دیلیم اوجا داغ کیمی،
بئله آلچاقلارا بویون اگمه‌دی!
مدیحه یازاندا میرزه قلمدان،
بئله چاموش دیلی هئچ بگنمه‌دی!
شاعر بئله بیلیر کی سولطانلار بئله بیر دیلده دانیشارکن تیتره ییرلر، چونکی بو دیلی مدحیه دیلی یوخ، بلکه حقیقت سؤیله ین دیل بیلیرلر، مفته خورلار، گزاف دانیشانلاری دیلی دئییلدیر:
اگنینه گئینده رسمی پالتاری،
دانیشدین، قورخوتدون گاهدان سولطانی!
سنه یاراشمادی رسمی مجلیسده،
موفته خورون دونو، بؤرکو، قیطانی!
تورک دیلی حرمسرالار دیلی اولماییبسا، بونا گؤره دیر کی یاغلی مدح دیلی و هرزه دیل اولمامیش:
سنی بگنمه‌دی حرمسرالار،
خاجالار دیلینه یاغ یاخانمادین.
اوز دؤندردی سندن شاه دا، وزیر ده،
یالاخلیق آرخیندا سن آخانمادین!
سنه یازیق دئمم اگر الیمله،
سنه کفن بیچم، سنی دفن ائده‌م.
گره‌کدیر اؤلسن ده، بیر شهید کیمی
اوره‌گین سراسین سنه صحن ائده‌م!
بئله‌لیکله، شاعر دیلی‌نین اؤلمزلیگینه اینانیر و اونون گله‌جه‌یینه اینام بسله‌ییر. بابایی درد تانییان و آغیر بیر دیله باغلی‌دیر. او، بیر درین دوشونجه‌لی و اینجه دویغولو شاعر اولاراق، اؤز دوغما وطنینه و صمیمی خالقینا حؤرمت ائتمه‌یه چالیشیر. اونون تکلف‌سوز شعری بوتون بوروشدورمالاردان اوزاقدیر. فولکلوریک مایاسی اولاراق، ریاکارلیقلا درین آرا آچیب و شعرینه فاخر و آغیر بیر دیل یارادیر. تئز الدن وئردیگیمیز بؤیوک بیر نیسگیل اولاراق، آذربایجان ادیبلری و شعر سئورلرینه باش ساغلیغی وئرمه‌یی بورجوم بیلیرم.
