چین شعرینین دونیاسی
ع. سلامی
چین شعرینین دونیاسینا باش وورماق ایسته‌ینلر 3000 ایل بوندان قاباق زمانلارا دؤنملی اولاجاقلار. بو او زاماندیر کی، چین شعرینین ایلکین قایناقلاریندان بیری اولان ”ماهنیلار کتابی“ خلق طرفیندن یارانیب و کوتله‌لر آراسیندا یاییلماقدادیر. بو کتاب سونرالار 6-5 جی یوزایللیک‌لرده (میلاددان قاباق) کنفوسیوس طرفیندن دوزلیش آپاریلمیش و چین اؤلکه‌سینده یاشایان انسانلارین ملی ادبی آبیده‌سی کیمی تانینمیشدیر. بو کتابدا توپلانان شعر و ماهنیلار بوتون تاریخ بویونجا سئویله‌رک اوخونموش و اوزاق یوزایللیک‌لری کئچه-کئچه، نسیلدن- نسیله اؤز درین ایزلرینی شعر و ادبیاتدا بوراخمیشدیر.
چین ادبیاتیندان سؤز ائتدیییمیزده سارایین و حاکم چئوره‌لرین بو ساحه‌ده کسگین رولونو اونوتمامالیییق. چین ادبیاتی تاریخینده آز شاعر تاپماق اولار کی، سارایدا اؤزونه بیر یئر آچماغا و بیر منصب صاحبی اولماغا جان آتمامیش اولسون. بو یولدا یازیچی و شاعرلرین چکدییی آجی و آغریلار آز اولمامیشدیر. ”لی‌بو“ چین تاریخینین ان بؤیوک شاعری عؤمرونو آغیر احتیاج و یوخسوللوق ایچینده کئچیرمیش اولسادا، بئله بیر آرزودا اولمامیشدیر و بونودا استثنا بیر حال سانماق اولار.
چین شعرینده، بیر چوخ حاللاردا سؤز رسام بویاسی کیمی گؤز اؤنونده گؤرونمکده‌دیر. باشقا سؤزله دئسک، شعر شاعرین گؤردویوندن سؤز آچمیر، اونو بیرباشا گؤستریر و سؤزلر اؤنوموزده داغلارا، قایالارا، وطنه دوغرو یئلکن آچان اوجا بولودلارا و پامبوق اورمانی آردیندان بویلانان دولو آیا دؤنور. بونونلادا شاعر سؤز رسامی کیمی بیر صنعتچی کیملییینی قازانمیش اولور. بیز بورادا شعرله رسمین یاخین قونشولوغونو دئییل، آیری- آیری بیچیملرده اولان و عینی جوهری داشییان صنعت اثری اولدوغونو گؤروروک. بیر چوخ چین شعرینده شاعر سؤزلرینه بنزتمه‌لرله (تشبئه‌لرله) دئییل، گئرچه‌یین اؤزونده گیزلی اولان پوئزیانی اویاتماقلا، شعر دیری وئره بیلیر.
بئله‌لیکله سؤز گؤزوموزون اؤنونده گئرچه‌یین پوئتیک بیچیمینی آلمیش اولور. شاعرین سئودییی بیر انسان آرتیق گئتمیش و اوندان اوزاقلاشمیشدیر و بونون کدرینی اوره‌یینده دویان شاعر بو آیریلیغی سؤزلرین بویاسیلا ان ییغجام و ان جانلی بیر بیچیمده رسم ائده بیلمیشدیر:
دالغالانیردی سولاردا آیین ایشیقلاری،
اوزانیردی قاییغین ساحیلده؛
ایندی بیر جوت دورنا دورور قارانلیقدا،
قوملار اوزه‌رینده، قاییغین اولان یئرده.
(گونگ سو)
و یا:
ساللانیر دیواردان گاوالی بوداقلاری،
بو سویوقلاردا نه غریبدیر چیچکلری!
قار سانماق اولاردی اونلاری
اولماسایدی اینجه قوخولاری.
(سو. دونگ- پو)
بیر باشقا اؤرنک:
گونش باتدی؛ قارالدی اوزاق داغلار.
قالین قار آلتیندا یوخسول بیر دام؛
چپرین آردیندا هورن بیر ایت؛ من
بو گئجه
بو قارانلیق قار دونیاسیندا, بوردا
قالمالییام.
(لی‌او چانگ چینگ)
چین شعرینی باشقا بیر دیله چئویرمکده چتینلیکلردن بیری اونلاردا اولان سیمبوللارین چوخلوغودور. بیر چوخ حاللاردا هر بیر اوت، هر بیر چیچک، هر بیر قوش و سایره… شعرده سیمبول اولاراق ایشلنمیشدیر کی، بونلاری آچیقلامادان شعرین دوغرو آنلامینی بیلمک‌ده مومکون دئییلدیر.
بوتون خالقلاردا اولدوغو کیمی چین تاریخیده قانلی دؤیوشلر، سونسوز باسقینلار و چالیب چاپمالار تاریخیدیر. بوتون بونلار اؤز عکسینی شعر و ادبیاتدادا تاپمیشدیر. بیر چوخ شعرلرین مایاسی انتقام، دوشمن قانینی آخیتماق، یوردونا اود وورماق و بو کیمی دویغولارلا یوغرولموشدور. بو سئچمه‌ده بو تئمادا اولان شعرلره گؤز یومولسادا آنا وطنین شرف و غروروندان، سربست‌لیک و باشی‌اوجالیقدان سؤز آچان شعرلر یئر آلمیشدیر.
اوزون ایللردن بری چین شعرینه بسلدیگیم سئوگی بو قوجامان شعر اورمانیندان آنجاق بیر نئچه آغاجلیق دیلیمیزه چئویره بیلمگه سبب اولدو، هم‌ده ایکینجی دیلدن! بوینو بوکوک یئتیم دیلیمیز بیزدن نه‌لر گؤزلمیر کی!!!
”ماهنیلار کیتابی“ ندان
(1000-700 ایل میلاددان اؤنجه)
سیچوول ماهنیسی
بیر سؤزوم وار آی سیچوول، دینله منی!
ایسته‌مم آرتیق، توخونما داریما!
اوچ ایل بویونجا بسلدیم من سنی
سندن بیر یاخشیلیق گؤرمه‌دیم آما.
آرتیق قاچیرام بو یئرلردن
باشقا بیر اؤلکه دئیه گئدیرم؛
بختیارلیغی، سئوینجی توکنمه‌دن
اوردا آنجاق یاشاماق ایسته‌ییرم.
بیر سؤزوم وار آی سیچوول، دینله منی!
اوغورلادین توخوملاریمی، دینمه‌دیم.
اوچ ایل بویونجا بسلدیم من سنی
سندن بیر خوش سؤز بئله دینلمه‌دیم.
آرتیق الیندن قاچیرام، اوزاقلاردا
بیر اؤلکه وار، شنلیکلر دیاری،
یوخدور آه چکیب قان توپورن اوردا
آخماز کیمسنین گؤز یاشلاری.
اونونلا
سپلنمیش ماویلره
قارانقوشلار بیرم- بیرم.
یانیمدا بیر گنج قادینلا
تارلالاردان، اوتلاقلاردان کئچیرم.
من دورورام، او گئدیر،
اوزاقلاردا آرتیق ایتیر.
یاناقلاریمدا گؤزیاشلاری
گیلدیر-گیلدیر.
جو یوان(340-278 ایل میلاددان اؤنجه)
سورغو
کیم ”باشلانغیج“دان سؤیله‌یه بیلدی؟
اولمادی کی بونو بیلن،
وارلیغین ان ایلکی نده‌ایدی
گؤیله یئر هله بیرکن؟
بو قارما- قاریشیقلیقدا بیر یؤنمو
واردی؟
بیر تملمی بو بورولغاندا؟
کیم گتیردی گئجه‌نی، کیم یاندیردی
پارلاق ایشیقلاری بو تاواندا؟
هییه لینگ- یون(385-433)
دؤنوش
داغلاردا چای کیمی ایشیل- ایشیل،
دونیا یئنیلشمیشدی سحر ائرکن.
اونوتموشدوم یولومون اوزون اولدوغونو،
درین بیر سئوینج ایچینده من.
سحر آچیلارکن چیخدیم دره‌دن،
گونون باتماسیلا میندیم قاییغا.
یاماجلاردا ماوی کؤلگه‌لر گؤرونوردو
آخشام ایشیقلاریندا بولودلار
گئدیردی اوزاغا.
سویون آیناسیندا لوتوس چیچکلری،
قارغیلار یان- یانا، سیخ- سیخ دایانیردی.
گؤروردوم قایالیقدا دوران کومامی،
قاییغیم ساحیله یان آلیردی.
انسان یومشاقسا،
یونگولدور یوکو دونیانین،
بؤیوک بیر سئوینجدیر آج‌گؤزلوکله
هوسین اولماماسی؛
ای حیاتین اکسیرینی آرایانلار!
اورکده اولمالی اونون آرانماسی!
مئنگ هااوران(691-740)
بیر یای آخشامیندا
گونش ائندی بیردن داغ آردینا،
یاواشجا بویلاندی آی گؤل اوستونده.
داغینیق ساچلاریمدا آخشام کوله‌یی،
اوزانماق نه گؤزل بو آنلاردا
آچیق پنجره‌نین اؤنونده!
لوتوسلارین قوخوسو روزگاردا،
داملالار سوزولور بامبوقلاردان‌دا.
گؤزلدیر چالماق قانونو شیرین- شیرین،
یوخ کی بیر دوست، منی دینله‌یجک!
رؤیامدا قالدین بوتون گئجه‌نی،
بیر من اولدوم بیر سن، سونا دک.
لی بو(701-762)
بیر قیزین باهار دوشونجه‌سی
زومرود ساپلاردیر اوتلار یاندا،
ایر توت آغاجی یاشیل بوداقلارینی قینده،
قیریلار اوره‌ییم بوردا چیلیک-چیلیک
سن اوزاقلاردا منی دوشوننده.
نه اوزلودور بو اسن باهار کوله‌یی!
سوخولور ایچه‌ری،
چیرپینیر ایپک پرده‌ده.
لی یو- شن- هسو(8- نجی یوزایللیکده)
داغداکی کومام
توکه‌نیر یول، بولودلارین بیتدییی یئرده.
اینجه آددیملارلا گئدیر سولارلا باهار.
اوچوشور هاوادا کپنکلر کیمی
چیچکلرده؛
قانادلانیر اوزاقلارا گؤزل قوخولار.
کومامین قاپیسی بیر جیغیرا آچیلیر.
دؤرد یانیم یاشیللیقدیر؛
یارپاقلار آراسیندان
منی سالاملایان گونش،
کتابیما ساچیلیر،
گؤزل ناخیشلار آلیر پالتاریم اوندان.
فانگ یینگ(دوغ. 1914)
سئوگی
دولاشیر سئوگیم داغدا بیر آغاجا،
قوجاقلاییب اونونلا بیرلشیرم،
ساریلیرام سیخ- سیخ کؤکلرینه.
یاشیللانیر سئوگیم، بیر آغاج اولور.
قاریشیر سئوگیم داغدا چایا،
سو اولورام من‌ده، گولومسه‌ین
ساحیلین کناریندان آخیریق بیز.
آخاراق سئوگیم بیر چای اولور.
تسئنگ مین(دوغ. 1920)
سنینله‌یم
مقدس بئش داغلارین اوزه‌رینده
یئللر اسن گونه‌دک،
یانیندایام، سنینله‌یم؛
کؤرفزین ماوی کؤکسونده بولودلار
عکس ائدن گونه‌دک،
یانیندایام، سنینله‌یم؛
قیشدا آغ کلملرینین یاشیللیغی،
یایدا بیبرلرینین آل- قیرمیزیلیغی
سینمیشدیر آلتینا دریمین؛
آخار قانیمدا شیرین و دوزلو سولاری
قایالاردان قاینایان بولاقلارینین،
و دنیزله قوجاقلاشان کؤرفزینین.
”داش اورمان“ینداندیر سوموکلریم،
”گؤی گؤل“ونون سولارینداندیر اوره‌ییم؛
وویی داغلارینین آیاغیندان گلیب کئچن
او سیخ دومانلارینداندیر دوشونجه‌لریم.
بوتون بونلار اولان گونه‌دک
یانیندایام، سنینله‌یم.
یوخ کی منی سندن قوپارا بیله‌جک،
سون نفسیمده ای وطن!
سنین قوینوندا بیته‌جک.
نی‌یو هان(دوغ. 1923)
قاییت مارال!
اوزاقلاردان
چوخ اوزاقلاردان
قاچاراق
قومرال- قیرمیزی بیر مارال گلیر،
سیچرایاراق اوچارجاسینا،
کئچیر اورتاسیندان
قیزیل سونبول تارلالارین.
دایانمیش اینانمادان باخیر اونا
یول اوستونده انسانلاردا،
کیمینین گؤزله‌نیلمز
بیر سئوینج وار باخیشیندا،
کیمینین بیر حیرانلیق،
کیمینینسه بیر قایغی.
ای اوزاقلاردان قاچاراق
گلن مارال!
ندن بونجا گؤزل
و قیوراقسان؟
ندن بونجا صاف اورکلی
و هر سوچدان
سن ایراقسان؟
ندن بوراخدین داغلارداکی
او سیخ اورمانینی؟
تپه‌نین آیاغیندا
کوللوقلار آراسیندا،
اللرینده اودلو سیلاحلاری
اووچولار دورموشلار ماریغا.
ای اوزاقلاردان گلن مارال!
قاییت آمان،
قاچ اوزاقلارا بورالاردان!
گونگ لی‌او(دوغ. 1927)
اوتانجاق آرزو
گلر جیران اؤروشلره اورکک- اورکک،
اوخشایا بیلمز کی
ان سئویملی بیر ال اونو،
قاچار، اوزاقلاردا گیزلنرک،
اونا بنزر بو اوتانجاق آرزوم‌دا.
سونرا من قالارام و بیرده بو
آغریلارلا دولو اوره‌ییم،
قورخاقلیقدیر گوناهیم، بیلیرم،
داها نه گیزله‌ییم!
شاو-یانک سیانگ (دوغ. 1933)
هاوا اوچون شعر
سن دوردوقجا، گؤز ووراجاق اولدوزلاردا،
ایشیل- ایشیل دالغالاردا،
سن منیم دوم- دورو دوستومسان،
سنی گؤرمک اولماسادا
سن هریاندا وارسان.
ایشیق مندن اوزاقداکن،
من قالیرکن قارانلیقدا،
انسانلاردا واریلماز اولونجا،
یالنیزلیغی تا ایچیمده دویونجا،
سنیدین یوخوسوز گئجه‌لریمده
آلدیغیم هر نفسیمده.
بوغولان آنلاریمدا بئله
سن منی یالنیز بوراخمادین،
بورنومون قانادلاریندا
دویدوردون اؤزونو،
آسلانیرکن حیاتیم اینجه بیر ساپدان
اوزاق اولمادین مندن بیر آن.
سنی بولاندیرماق ایستییرکن
او کیرلی زندان،
سن اوخشادین سرین نفسینله
یاناقلاریمی،
دولدوردون قلبیمی اومیدایله،
دنیزدن اسن دوزلو و نملی
کولکلرین،
و اورمانلارلا بوزقیرلارین
اوزه‌ریندن گزن
ماوی دومانلارین.
یئریدیم کوچلرده یالنیزجا،
گؤرورکن فنرلرین ایشیغیندا
سالخیم سؤیودلرین بوداغیندا چیچکلری
ساندیم کی آنجاق بیر صحنه‌دیر،
اینانمادیم گئرچک اولدوغونا،
بیردن بیر اینام گولومسدی اورییمده
سن گتیرینجه منه باهارلا
یاسمنلرین قوخوسونو.
سنی گؤرمک چتینسه‌ده
سن هر یئرده‌سن،
بیر سؤز سؤیلمه‌دن، هر زامان
منیمله‌سن.
تک قویار منی بیر گون کؤلگم‌ده
سن آنجاق مندن آیریلمازسان،
من آنجاق سندن آیریلمارام،
سن هر زامان منیمله‌سن، بیلیرم
من هر زامان سنینله‌یم
لی‌او تسانگ یو( دوغ. 1935)
بوز دره‌سینده
یالنیز آغ قالمیش بوتون رنگلردن.
قارلا بوز آلتیندا هر نه بیر اولموشدور.
هامار و انگین قار اوز‌رینده گونشین
سولغون ایشیقلاری دونموشدور.
بو اؤلوم دئییل، بیر آرادیر آنجاق.
بو سویوقلار حیاتین گوجونو
قورویاجاقدیر.
ایتیرسه‌ده دؤرد فصیل هر بیر ایزینی،
خیال گؤیونده اولدوزلار
قوجاق- قوجاقدیر.
بلکه تاریخ میلیون ایللرجه
اونوتموش بو دره‌نی.
سونرا بیر گون بوردا آیاق ایزلری
گؤروندو.
ایستی نفسلر آغیزلاردا دؤنر چیچه‌یه،
بوردا حیاتین اوره‌یی دؤیونور ایندی.
وانگ یی اکسین(دوغ. 1957)
بوشلوق
داغلاری چکدین و بولودلاری.
ندنسه دایاندین اوزون- اوزون
قویا بیلمه‌دین فیرچانی بو بوش یئره.
بلکه قورخدوم
اویاتماق ایستمه‌دین
تاپماجا ایچینده بو تاپماجانی،
رؤیا ایچینده بو رؤیانی!
سن بیر آددیم گئری چکیلیرکن
اوزاتدی قوشا قوللارینی
شام آغاجی بو بوشلوغا.
