ویدا حشمتی‌نین «تانری بویالی ساچلاریم» آدلی شعر مجموعه‌سینه اؤن سؤز

آذربایجان ادبیاتی تاریخینده حقیقتن ده شجاعت گؤسترمیش، داستان‌لار یارادان قادین‌لار چووخ اولموش‌لار. داستان دئدییمده یعنی بو دئمکدیرکی هم ائوده، هم ده اجتماعی فعالیتده جنگاورلیک نمایش ائتدیرن، آد‌لاری بشر تاریخی بویو پارلایان قادین‌لار اولوبدور.
ادبیاتدا یئنی و فرقلی ادبی اوسلوب و یا ترانسفورماسیا یارادان قادین‌لار دا اولوب. اونلارین آد‌لاری و شخصیت‌‌لری همیشه اؤنملی‌دیر‌لر. طبیعی کی، آذربایجان ادبیاتی تاریخی‌نین یازیلماسی پاتریارخال خاراختئر داشیدیغیندان متفکر قادین‌لارین اثر‌‌‌لری‌نین تاپیلماسی بعضی حال‌لاردا بیر چوخ پرابلئم و آختاریش‌لارلا اوزله‌شیر.
فئمینیست «feminist» ادبیات قادین‌لارین جامعه‌ده، نئجه مؤوقع توتدوقلارینا اساسلانان ادبیاتدیر.
اوول‌لر کیشی‌‌‌لرین معین ائتدییی مؤوقع، ایندی قادین‌لار کیشی‌لره قارشی پرابلئم‌‌‌لرینی، آیری- سئچکیلیینی، حیس‌‌‌لرینی غئیر برابر مؤوقع‌‌‌لرینی گوندمه گتیررک کیشی‌لره اعتراض ائدیر‌لر. بو نوع ادبیاتین مؤوضوعسو، ایستر، ایسته‌مز سوسیال وضعیتینه گؤره کیشی‌لردن آشاغی پیلله‌‌لرده اولان و پسیخولوژی باخیم‌لار ایله بعضن اؤز نقطه‌یی نظردن عینی روتبه‌ده اولمایان، بو ادبیات نؤوعو قادین‌لارین ایتیردیک‌‌لری حقوق‌لاری و ایتیردیک‌‌لری ایستاتوس‌لاری ایله باغلی شعورسوزلوقلارینی اویادیر. هابئله کیشیسل جامعه‌نی تنقید ائتمه‌یه چالیشیر.
هابئله… قادین‌لارین قادینا خاص، فیزیکی و روحسال خصوصیات‌لاری نظره آلینمالی و اونلارین جامعه‌ده کی روحی و فیزیکی گوجلری‌نین امکان وئردییی سیاسی و سوسیال حقوق‌لار و مسئله‌‌لرله عینی اهمیت وئرمه‌لیدیر.
منجه: ادبیاتدا قادین‌لا-کیشی قارشی دورماسی اولمامالی‌دیر و منجه قادین هر باخیمدان کیشی حسابلانماغی واجیب اولماقلا و قادینین هر وضعیتینه باخمایاراق بیر کیشی حسابلانمالیدیر و بو فئمینیست ادبیاتیندا داوا، دالاش کئچمیش زامان‌لارا عایید او‌لاراق کؤهنه بئیین‌لر طرفیندن عزیز قادین‌لار ایچین هله اونودولماز سورون و پرابلئم یاراتمیشلار.
ایندیسه بو زامان، قادین ایچین، هم باخیش‌لار متفاوتلشمیشدیر، هم دونیا بو وضعیتی مقبول سوییه‌‌لره گتیررکن قادینی عینی زاماندا بیر کیشی سانیلماسینی اؤیرتمیشدیر. و… بو منجه چووخ موبارک بیر اولای‌دیر. تکجه تورک آذربایجان ادبیاتیندا یوخ، بلکه تامام ایله دونیادا و گلوبال دونیا ادبیاتیندا.
فئمینیست ادبیات قادین‌لارین لیاقتینی «پسیخولوگیا وضعیتی» مودافیعه ائتملی و بونا اویغون او‌لاراق اونلاری حقوق‌لار باخیمیندان برابر اینسان کیمی یاردیم ائتمه‌لیدیر. قادینی کیشی ایله مقایسه ائدن بیری گئریده قالمیش فئمینیزم فورماسیندان اذیت چکیرررر.
آمما آذربایجان قادین ادبیاتی مسئله‌سینده اوزون ایل‌لردیر منی مهم بیر مسئله، مشغول ائتمیشدیررر.
اونا گؤره ده بو گون آذربایجان قادین‌لاری ایندیکی گونسل شعیریمیزده «اؤز قادینلیق‌لاریندان داهاااااا اوزاق دوشموش‌لر و اؤزلوک‌‌‌لریندن یازمایاراق، هویت‌‌‌لرینی باسدیرمیش‌لار. ( کاش بئله اولمایایدی) بوگون قادین ادبیاتی‌نین بوتون اثر‌‌‌لرینه نظر سالساق گؤره‌ریک بو شاعر‌‌‌لرین اکثریتی کیشی ادبیاتی و شعیری کیمی، یازیب و یارادیب‌لار.
منجه و فیکریمجه؛ فئمینیست ادبیات آذربایجان کلاسیک و چاغداش ادبیاتیندا اؤز لاییقلی و اؤزونه عایید اولان یئرینی تاپمامیشدیر. چونکو فئمینیست «قادین» ادبیات صیرف قادین ایچین بیر اؤزل و خاص ادبیاتی‌دیر. هابئله قادین شاعر‌لر ایسه اؤز شعیر‌‌‌لرینده یاشام‌لارینی و قادینلیق‌لاریندان یازیب و دانیشمالیدیر‌لار. منجه، قادین ادبیاتی‌نین ان اؤنملى چاتیشمازلیغی دا بودور.
بونلاری نمونه گتیردییمده سایین قادین شاعریمیز «ویدا حشمتی» افندی‌نین یاشامی و شعیر‌‌لری آماجیمین اساسی‌دیر.
بو شاعر نئچه ایل‌لردیر تانیدیغیما گؤره، ادبیات ساحه‌سینده داها چالیشاجاغی بیزیم چاغداش تورک آذربایجان قادین شعیریمیزده آیدین و گؤرکملی‌دیر.
سئوگیلی ویدا حشمتی شعیر‌‌لری تورک آنا دیلینده بیر نؤوع محبت، وطن سئوگیسی، هومانیتار و اینسانلیق سئوگیسی و عینی زاماندا اعتراضدیررررر. هابئله شاعرین بوتون قادینلیعینا اویار بایکوتلوغونا اعتراضی دا بو قبیل‌دیرررر.
بو سایین شاعر اؤز یارادیجیلیغیندا، یوخسا قادین اولماسینا اعتراض ائدرکن، وارلیق سیستئمینده قادینین اولماسینا اعتراض یوموروغونو گؤیلره قالدیریرررر.
اعتراضین بو فورما‌لاری نتیجه اعتباری ایله فرقلی اولسادا، آمما ماهیت و هویت باخیمیندان بیر نوقطه و مقاما اشاره ائدیر و سؤیله‌ییر؛ قادین اولماق و بوتون مسئولیت‌لر یوکونو داشیماق، بو جامعه ده داها گوناه و یئرسیزدیر.
۱
بورادا ایستیرم محتوا باخیمیندان سایین خانیم ویدا حشمتی‌نین پوئتیک اوصوللاریندان آزاراق اولسادا سؤز آچیم. چونکو اونلار عمومیتله یاخشی گؤرونور شعیرلرینده.
بلی دئدیم ویدا خانیم اعتراض شاعری‌دیر و اثرلرینده بیر قادین اولاراق، قادینلارین بایکوت و تجرید اولونماسینا سبب اولان شئیلره اعتراضلانیر. ویدا بیر شعیرینده دئییر:

قینامایین آلچاق دوواریمی
اؤگئی دوغولموشام بلکه
آزغی سوزولموشم دئیه‌سن
دونیانین بیر باجاسیندان
بوتون آیه‌لر منسیز
گؤیسومده اوچوشان گؤیرچینلر دنسیز…

بوردا آیدینجاسینا شاعرین دوشونجه‌سینی آلا بیلیریک.
ویدا حشمتی سیرلی، آغلار و فریاد شاعری‌دیر. قیشقیریغی شعیر نداسی‌دیر. شعیرینین مایاسی چئوریلیشدن توتولموشدور. تاریخ بویو و ان آزی بوگون قادین جامعه‌سیندن دانیشان بیر حقیقت انقلابیندان سؤزلر آرایا قویور:

بوتون یوواسیز قوشلار
قادین ماهنی‌لاریندان
یاد گئتمیش گوزگولرده سینان گمی‌لر
قادین ساچلاریندا لؤوبر سالار آنجاق
یئنه ساریمساق گئینیب هاوا
گوموشو گیلاوارینی
دالغالانیر پرده‌لریمده
دنیز قوشلاری‌نین آغوووش دیمدییی
من نئیه سارالیم
من نئیه سولوم؟
منیم کی قوشامدان
ارنلر سوت امیب
منیم کی یاشیمدان
ایپک یولو کئچیب
من نییه کؤوره‌لیم
من نییه دولوم؟
گونه باخان کؤلگه‌سی ده یاخمادیم یاراما
قوی دئسینلر بو قادینی
بیر چینار اوخشادی.
شاعر هابئله کئچمیش قارا اولایلارینی خاطیرلایارکن، اؤزونه اوره‌ک وئریر و اویودور. چونکو هر بیر میللتی کئچمیش تاریخ ایله وورغولارلار بونلارا گؤره، ویدا خانیم اؤزونو آلچاق دووارلی ساناراق؛ من نییه کؤوره‌لیم، من نییه دولوم! دئییر و دانیشیر. و…
شعیر دیلی بو دئمکدیر کی؛ شاعر همیشه بو سؤز و سؤزجوکلرله اویناییر، اونلاری پئشه‌کارجاسینا دئییشدیریر و یا اونا نسه علاوه ائدیر. بعضن شاعر آنجاق سؤز دوزموموندن لذت آلیر و بو ذؤوقو اوخوجو ایله بؤلوشمک ایسته‌ییر. ویدا حشمتی‌نین شعیرلری دیل باخیمیندان بعضن اورتا باب، بعضن ده چاغداش‌دیر. مثلن بو میصراعلارا موراجیعت ائده بیله‌ریک:

بوتون پای-بؤلوشلردن
منه قالان اؤزلم اولدو
سانکی
کلیسالار خاچیندان آسیلان من دئییلمیشم
سانکی
بارماقلاریمدان امیزدیرمه‌میشم بو ائرکک دونیانی
اته‌ییمده دالغالانان چین دیواری
گؤزلریمدن داشلانان هئراکلیت چایی
یاناغیما سوزولن باش ساری تئل
«سانکی
بیر حکایه‌دیر» قادین، قودا، خودا
قینامایین آلچاق دوواریمی
اؤگئی دوغولموشام بلکه!
آزغی سوزولموشم دئیه‌سن
دونیانین بیر باجاسیندان!

بیر شاعرین دیگر شاعرلردن فرقی، اونون سؤزلرله قارشیلانماسیندا و گؤزللیک یاراتماق ایچین اونلارین آراسیندا علاقه تاپماسیندادیررررر، و اصلینده دیل شاعرین هدفه چاتماق واسیطه‌سی دئییل. هدفین اؤزودور.
منجه، شاعرلری هامییا تانیدان یالنیز «دیلی‌دیر». شاعری باشقا شاعردن و یا شاعرلردن آییرماق ایچین، اونلارین پوئتیک دیلینه باخماق لازیمدیر و گوجلو شاعری هامییا تانیتدیران یالنیز دیلی‌دیررررر.
بوراسی اؤلکه‌دیر
اؤلمک یئری!!
بورانین قار چیچه‌یی
سون بئشیک باجیم‌دیر
سوبای لالالاری قانقارداشیم
بوردا تانری
ساغلیق وئرر اللرینی
بویدا، بویدا ایستیکانلارا
گونش مزه‌سی‌ ایله سرخوشلایار
پاییزلامیش دوداقلاری
دایناسور قاش، قاباغیندا
گولومسه‌ین قیرمیزی کپه‌نکلر
گونش قادینلارمیش…

او شاعرلرکی (کیشی و قادین) بو گون چاغداش آزربایجان ادبیاتیندا ایز قویمایان و هر حالدا تکرارچیلیقلا، تقلیدله مشغولدورلار و آرتیق سس‌لری یوخ اولاراق، بیر یئره چیخمادان، اؤزلرینده بوغولوب قالمیشلار، ادبیاتی بوراخمالی و قیراغا قویمالیدیرلار.