۲۰۲۰-ده دونیا تمامن ده‌ییشدی.
کورونا ویروس‌ون دونیانین باشاباشیندا یولوخماسی و بیر چوخ اؤلکه‌نین ساغلیق و اقتصادیاتی‌نین پوزولماسی‌یله عئینی زاماندا برابرسیزلیک، سوسیال عدالت و یاپی‌سال (ساختاری) ایرقچی‌لیغین اوزون مدت‌لی تاثیرلری گئتدیکجه داها آیدین گؤرونمه‌یه باشلادی. چوخ‌لاری بو دوروما اعتراض ائدیبلر: «قارالارین جانی اؤنملی‌دیر» حرکت‌لریندن توت، کیشی‌لرله قادین‌لارین آراسینداکی اوجرت فرقی‌نین آزالدیلماسینا کیمی، گؤرن اینسان‌لار سورون‌لارین (مسائل) سوره‌جینی ده‌ییشه بیلرلر می؟ گؤرن کورونا ویروس سالقینی‌نین قالینتی‌لاری اوزه‌رینده داها یاخشی بیر توپلوم قورا بیلرلر می؟
تاریخ‌یازار، و سوسیال شبکه‌لرین اشتیاق‌لی سیماسی، روتگئر برئگمان- ا گؤره، بوندان یاخشی بیر فرصت الیمیزه دوشه بیلمز.
آحماق‌جا خئییر‌سئور اویون‌لاری بوراخین
«گرچک‌چی‌لر اوچون اوتوپیا» کیمی اثرلره امضا آتان برئگمان-ین کیتاب‌لاری، آراسیندا تورکچه‌نین ده اولدوغو ۳۰-دان چوخ دیله ترجومه ائدیلدی و میلیون‌لارجا اینسانین الینه چاتدی. تاریخ‌سل اؤرنک‌لر قوللاناراق، «اینسان اینسانین قوردودور» فیکری‌نین خطالی اولدوغونو اورتایا قویما چالیشمالاری‌یلا شهرت قازاندی. مئهریبان‌لیغین، اینسان‌لیغین یئنی تمل ده‌یری اولدوغونا دایانان گؤروش‌لر اورتایا آتدی. آنجاق بیر چوخ‌لاری برئگمانی، داووس‌دا کئچیریلن دونیا اقتصاد مجمعینده حاضیر اولان زنگین و سئچکین آدلارین اولوشدوردوغو توپلولوقدا آپاردیغی دانیشمادان و اونلارین ایکی اوزلولویونه سالدیردیغیندان تانیرلار.
برئگمان تعجوب ایله اونلارا دئدی: «سیز، طبیعت تاریخ اوزمانی، دئیوید آتئنبورگ(David Attenborough) –ون، گزه‌گنی نئجه محو ائتدیییمیزی آنلاتدیغی دانیشیغینی دینله‌مک اوچون ۱۵۰۰ خصوصی جئت ایله اوچاراق بورایا گلمیسینیز.» او، سؤزلری‌نین داوامیندا اونلارا اؤنردی کی، «آحماق‌جا خئییر سئور اویون‌لار» باره‌ده دانیشماغی بوراخسینلار، و اونون یئرینه «مالیات‌دان قاچینما و زنگین‌لرین اوست‌لرینه دوشه‌نی اؤده‌مه‌مه‌لری کیمی گرچک موضوع‌لاردان» بحث ائدیب اوداقلانماغا باشلاسینلار.
هر بحران دؤنوم نوقتاسی اولا بیلر
برئگمان بی‌بی‌سی-یه دئییر، «بحران، توپلوم‌لار اوچون هر زامان بیر دؤنوم نوقتاسینا دؤنوشه بیلر. تاریخ‌یازارلار ایسه هر زامان بونون فرقینده‌یدیلر.»
آمستردام-دا ائوینده اوتورورکن، ویدئو باغلانتیسی‌یلا بیزیمله دانیشان برئگمان، ایلک باشدا چوخ دا خوش‌گؤرولو گؤروکمور.
«کووید- ۱۹ بحرانی‌نین بیزی بیر قارانلیق یولا چکه‌بیلدیینی آسان‌لیق‌لا تصور ائتمک اولار. تاریخ، قدرت‌ین گنه‌ل اولاراق بحران‌دان سوء استفاده ائتمه‌سینی گؤستریر. اییرمینجی یوز‌ایله باخماق کیفایت ائدر: رایشستاگ (آلمان پارلمانی‌نین یئری)-ین یانماسی، و هیتلئر-ین یوکسه‌لیشی، یا اؤرنه‌یین ۱۱ سئپتامبر سالدیریسی و بونون سونوجوندا ، غیرقانونی ساواش‌لارین و دؤولتین وطنداش‌لارینی ایزلمه‌یه باشلادیغی. آنجاق اومودلانماق اوچون یاخشی سبب‌لر ده وار چونکی، ائله بو یاخین کئچمیشه کیمی، زنگین‌لردن آلینان وئرگی‌لرین (مالیات) آرتیریلماسی، اقلیم ده‌ییشیک‌لییی ایله موجادیله اوچون داها چئوره‌جی یئنی بیر آنلاشما یاپیلماسی و یوخسول‌لوغون اورتادان قالدیریلماسی آماجی‌یلا ائورنسل تمل گلیر اویقولانماسی کیمی رادیکال ساییلان دوشونجه‌لر، ایندی آرتیق غالب دیالوگ‌لارا آخیملاشیر.»
اونون دئدیینه گؤره، «بئش ایل اؤنجه، بو دوشوجه‌لر سؤز قونوسو بیله دییلدی، آما ایندی دونیانین دؤرد بیر یئرینده سیاست و قانون آدام‌لاری‌نین دانیشما مؤوضوعونا چئوریلیب.»
ایرقچی‌لیق، برابرسیزلیک و یوخسول‌لوغون سونو
بئرگمان دئییر: «بلکه چئلیشکیلی (متناقض) نظره گلسین، آما بیر چوخ واخت دورومون همیشه‌کیندن چوخ داها پیس اولدوغونو دوشوندویوموز، اصلینده دورومون یاخیشی‌لاشماغا گئتدیینه گؤره‌دیر.»
«ائشیدسیزلیک (برابرسیزلیک)، یوخسول‌لوق، ایرقچی‌لیق… اصلینده اؤفکه‌نین ائشییه ووردوغونو گؤستریر. بو، عئینی حالدا ایلرلمه‌یه و گلیشمه باشلادیغیمیز آنلامینا دا گلیر.»
او دئییر: «بو گئدیش آمریکادا و دونیانین بیر چوخ یئرینده گرچک‌له‌نن «قارالارین جانی اؤنملی‌دیر» حرکاتیندا دا گؤروشور. بلکه بیزه ائله گلسین کی، ایرقچی‌لیق داها دا بترلشیر، آنجاق هر زامان‌دان داها آرتیق بو قونودا دانیشیلیر. ایرقچی‌لیق شیددتلی‌جه بیزیم تاریخیمیزه دویون‌لنیب»، آما دونیانین هر بیر یانیندا باش وئرن اعتراض‌لار، اومودلانماق اوچون بیر چوخ نه‌دن‌لر وار اولدوغونو گؤستریر. بو دورومو ده‌ییشدیره بیله‌جه‌ییمیز و ده‌ییشدیرمه‌میز گرک‌دییینی اورتایا قویور.»
برئگمان، بنزر بیر دورومو زنگین‌لرین وئرگی‌دن قاچینما چابالاریندا گؤرولدویونو سؤیله‌ییب، دئییر: بوندان تخمینن ۱۵ ایل اؤنجه کیمسه‌نین وئرگی جنت‌لریندن بحث ائتمیردی، آنجاق آرتیق بو قونو گونده‌مه گلیب، بو ایشین اخلاق‌دیشی و قبول ائدیلمز اولدوغونو دوشونن‌لر گئتدیکجه چوخالیر. بیز ایندی داها چوخ بو قونودا دانیشیریق و بو مسئله بیزی اؤفکه‌لندیریر.»
توپلوم‌دا کیم‌لرین اؤنملی اولماسی اورتایا چیخدی
اونون اوچون ایلگینج اولان آنلاردان بیری ده، دونیانین باشاباشینداکی مختلف حکومت‌لرین کلید ایشلرده چالیشان‌لاردان بیر لیسته یاییملاماسی‌یدی.
او دئییر، «بو لیسته‌یه باخینجا عاغلیزا گلن ایلک سورو بودور کی، بس بانکاچی‌لار و قاپساما صاندیق‌لار یؤنه‌تیجی‌لری‌نین تشریفی هاردادیر؟!» اصلینده بو بیر عمومی اونای ایدی کی، زیبیلچی‌لر، معلم‌لر، خسته‌باخیجی‌لار و سایره… دوغوردان دا داها اؤنملی‌دیرلر. سانکی عمومن چوخ اوجرت آلمایان‌لار یا دا ائله معتبر ساییلمایان پئشه‌لری داها گرکلی اولدوق‌لاری بلله‌نیب، اورتایا چیخدی.»
برئگمان آیریجا، «کورونا ویروس پاندئمیسی بلکه ده چوخ‌لارینین گله‌جک‌ده بؤیویونجه نه ایشه گیره‌جک‌لری قونوسوندا فیکیرلرینی ده‌ییشدیره‌جه‌یینی» دوشونور.
«بلکه بیز یئنی‌دن ایشین ده‌یرینی دوشونک. ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ اون ایل‌لیک‌لرینده، بیر چوخ گنج‌لر اوچون باشاری دئمک وال ایستریت یا سیلیکون وادیسینه یول تاپماق دئمک ایدی. آما ایندی بلکه ده اوشاق‌لار بئله دوشونسونلر کی، گرچکدن ده‌ییشیم یارادان بیر ایش گؤرمک ایستیرم. ان ده‌یرلی ایشلرده رول ایناماق ایستیرم».
عدالت‌لی حقوی‌لار و سایغی
دانیشما قونوموز ایکی شئی‌دیر: سایغی‌نین یئنی‌دن داغیدیلماسی (توزیع)، گلیرین یئنی‌دن داغیدیلماسی. بیر باشقا قونو دا وار: «ائورنسل تمل گلیر (ایده درآمد پایه همگانی). یعنی هاممی‌یا بارینما، پالتار، ائو کیمی ان تمل احتیاج‌لارینی قارشیلاماغا یئترلی اولان آیلیق اؤده‌مه وئریلیر.
برئگمان دئییر بو، برابرسیزیلییی، یوخسول‌لوغو و ایش ثابیت‌سیزلییی قارشی‌سیندا ان آرخایین‌لی یول‌دور.
یئنی آراشدیرمالار گؤستریر کی، مودئرن اقتصاددا ایش قوه‌لر‌ی‌نین تخمینن ۲۵%-ی ایش‌لری‌نین علاوه ده‌یری‌نین اولمادیغینی دوشونورلر. بیر چوخ واخت بو اینسان‌لار یاخشی گلیرلری وار، یاخشی بیلیم‌یوردلاریندا دا تحصیل آلیبلار آما بونا رغمن ایش‌لری‌نین ائله ده ده‌یری اولمادیغینی دوشونورلر.
«بیز بونجا ضایعاتا گوجوموز یئتمز. اومید ائدیرم کووید- ۱۹ بحرانی بو ساحه‌ده ده بیر دؤنوم نوقتاسینا چئوریلسین.»
برئگمان ایستیر جماعات دئسینلر، باشاری و یئته‌نک‌لریمی گرچکدن داها یارارلی ایشلرده قوللانا بیلرم.
دونیانی ده‌ییدیره‌جک نسیل گلیر
برئگمان دئییر، بو آندا نسیل ده‌ییشیمی‌نین یاشادیغینی گؤروروک. او، بو گونون گنج‌لری‌نین، دونیانین بو گونه کیمی گؤردویو ان ایله‌ریجی (مترقی) قوشاق اولاجاغینی اؤنه سورور. اونلار دئموکراسی ایسته ییرلر، ده‌ییشیم ایسته‌ییرلر، ایقلیم ده‌ییشیک‌لیک‌لری‌نین تهلوکه‌لرینی تام اولاراق باشا دوشورلر و برابرسیزلییین گئت- گئده آرتماسی اونلاری درین‌دن اؤفکه‌لندیریر.
برئگمان دئییر: «اگر تکجه ۴۰ یاش آلتیندا اولان‌لار اوی حاققینا صاحیب اولسایدیلار، ایندی دونیادا بام باشقا شخصیت‌لری اقتداردا گؤرردیک.»
«بریتانیادا ایشچی‌حزبی هر یئرده قازاندی. آمریکادا برنی سندئرز آدای ایدی و بیر چوخ احتیمالی وار ادی نوامبر آییندا جمهور باشقانی سئچیم‌لرینی قازانسین. سیز ایستر سول اولون یا دا ساغ. بو بیر گرچک‌دیر: بو یئنی قوشاق یولدان یئتیشیر و هر شئیی ده‌ییشه‌جک‌دیر.»
برئگمان دئییر: «گنج‌لرین اؤفکه‌سی‌نین سبب‌لریندن بیری ده سئچکین‌لرین کولتورو و اونلارین تحمل ائدیلمز داورانیش‌لاریندان قایناقلانان تپکی‌دیر. سئچکین‌لری باشقا اینسان‌لارا یاسا تعیین ائدیرلر، آما سانکی بو یاسالار اؤزلری اوچون کئچرلی دئییل. اؤرنه‌یین بریتانیا دؤولتی‌نین یوکسک مشاوری، دومینیک کامینگئز-ی نظرده توتون. او چوخ آچیق‌جا قرنطینه قورال‌لارینی آیاغی آلتدا قویدو، آما هر نه تهر اولور اولسون استعفا ائتمه‌دی. من بو سوره‌جه اوتانمازلارین حایات‌دا قالماسی دئییرم».
او دئییر: «اینسانین ان اولاغان‌اسوتو اؤزل‌لیک‌لریندن بیری بالقوه اوتانج حیسی دویماق‌دیر. بو اؤزل‌لیک توپلوم یاپیسی‌نی قوروماق اوچون چوخ اؤنملی‌دیر».
برئگمان‌ین دئدییینه گؤره، «اینسان اندر حئیوان تورلریندن‌دیر کی، اوتاندیغیندان اوزو قیزارار. بو باشاری چوخ چوخ اؤنملی‌دیر چونکی بیزیم باشقالارینا گووه‌نمه‌میزه و بیر- بیریمیزله ایش‌بیرلییی آپارمامیزا یاردیم ائدر. آنجاق بیر آز دوشونون؛ هئچ یادیزا گلیر بریتانیا باش‌باخانی، بوریس جانسون، یا آمریکا جمهور باشقانی، دونالد ترامپ، یا برزیل جمهور باشقانی، ژاییر بولسونارم کیمی‌لر اوتانج‌لاریندان قیزارمیش اولسونلار؟»
سانیرام دوروم گرچکدن نیگران ائدیجی‌دیر. بیزیم سیاسی نیظام‌لاریمیز اوتانمازلارین حایات‌دا قالماسی اوچون یاپیم‌لانیب. بیز آرتیق کئچمیش‌لرده‌کی کیمی قدرت‌ده اولان‌لارا نظارت ائده بیلمیریک. بو آلاندا بیر چوخ ایش‌لر گؤرمه‌لی‌ییک.
برئگمان، هر هانسی بیر ۱۵ یاشینداکی یئنی‌یئتمه‌یه ساده بیر توصیه‌ده بولونور: «سیزین خوش‌گؤرولو اولمانیز گرکمیر. خوش‌گؤرولویو دقت‌سیز‌لیک و اهمال‌کارلیق آنلامیندا دئییرم.»
او ایستیر گنج‌لر «هر شئی دوزه‌له‌جک» کیمی مئساژلارا گووه‌نمه‌سینلر. اونون دئدییینه گؤره، اؤزل‌لیکله بو سؤز یانلیش‌دیر. گرچکدن قایغی‌لاندیریجی اولای‌لار اولوشماقدادیر: ایقلیم ده‌ییشیک‌لیک‌لری، حئیوان تورلری‌نین یوخ اولماسی و س…
و گؤرولمه‌یه بیر چوخ ایشیمیز وار: «باریش زامانیندان اصلا اولمایان ایش‌لری گؤرمه‌لی‌ییک؛ بیزیم اقتصاددا دئوریم‌جی ده‌ییشیک‌لیک‌لره (تغییرات انقلاب) احتیاجیمیز وار، هم ده ساده‌جه ایکی اون‌ایل‌لیک‌ده».
یاخشی، نه ایش گؤرمه‌میز گرک؟ سوالی‌نین جوابیندا، برئگمان دئییر: «سانیرام اومودلو اولمالی‌سینیز. اومودلا خوش‌گؤرولویون چوخ فرقی وار. اومود دئدییین، ده‌ییشدیرمه اولاسیلیغی‌دیر. سیزی چالیشماغا و چؤزوم یولونون بیر پارچاسی اولماغا ایتک‌له‌یر.
اومودلو اولماق اوچون ده بیر چوخ سبب وار: کئچن بئش ایله باخمانیز یئترلی‌دیر. نه‌لر می گؤروروک؟ بیز، ۱۶ یاشینداکی سوئدلی بیر قیزین باشلاندیردیغی ان بؤیوک ایقلیم عدالتینه تانیق اولدوق. بیز، آمریکادا منیم عؤمرومده بنزه‌ری اولمایان ایرقچی‌لیغا قارشی ان بؤیوک اعتراض‌لارا تانیق اولدوق».
برئگمان دئییر: «بیر حئیوان تورو اولان بیزه، گوج و قدرت وئرن شئی ایش‌بیرلییی‌دیر. بو ایسه، گونوموزده گرچک‌لشن اولای‌دیر. زامانین روحو ده‌ییشیر، هم بیلیم‌سل هم ده توپلوم‌سال آچی‌دان فرقلی بیر دؤنمه گیریریک.
*روتگئر برئگمان (Rutger Bregman): (دوغوم ۲۶ آوریل ۱۹۸۸ هلند) تاریخچی و یازیچی. تاریخ، فلسفه و اقتصادیات اوزه‌رینده ایندییه قده‌ر ۴ کیتابی نشر ائدیلیبدیر. او جومله‌دن: «گرچک‌چی‌لر اوچون اوتوپیا» (بو کیتاب دونیانین ۳۲ دیلینه چئوریلیبدیر)
