«منیم دلی یاشیدلاریم» پوئماسی‌نین ایکینجی اوخونوشو
حسین مصری
کندیمیزده بیر دلی ایله
اؤلکه‌میزده چوخ دلی ایله
دونیامیزدا دلی‌لرله یاشیدام من.. .
عؤمور بویو داشیدیغین
باخ او آددا سنین دئییل
سن آدینا قازاندیغین
یاراشیغا دیز چؤک، آییل!
تنقیده ادبیاتدا چئشیدلی – چئشیدلی تعریف‌لر و توصیف‌لر یازیب‌لار. من بورادا اونلارین گتیرمه‌یین گره‌کلی گؤرمه‌ییرم. تنقیدین بیر گئنل تعریفی واردیر: بیر صنعت، یادا دوشونجه اثرینی تانیتدیرارکن، ضعیف و گوجلو یؤن‌لرینی بلیرتمه، بیر یازارین گئرچک ده‌یرینی یانسیتما آماجی ایله یازیلان یازیلارا تنقید دئییلیر.
«علی جاوادپور» منجه، ادبیات ساحه‌سینده بوتون تجروبه و آکادمیک بیلگی لریندن فایدالاناراق پوئما دا یئنی بیر امضا آتیبدیر. بیلدییمیز کیمی قدیم زامانلاردان پوئما ژانری ادبیاتدا شاعیر‌لر طرفیندن چوخ – چوخ ایشله‌نیلن بیر ژانردیر. آنجاق بورادا بونو آرتیرمالییام کی او پوئمالاردا گئده‌ن سؤز‌لرین قونوسو یالنیز عینی و یادا بیر بیرلرینه اوخشارلیغی چوخ اولوبدور.
علی جاوادپورون پوئماسی ادبیات آلانیندا یئنی بیر اوفوق یاراداراق پوئما دونیاسی‌نین اوزایین گئنیشلندیریبدیر. و بونون ندن‌لرینی نئچه یؤندن آچیقلاماق اولار. ایلک اؤنجه‌دن بو پوئمادا ائستیتیکا کلاسیک ادبیاتیمیزلا تام فرقلی‌دیر. یالنیز بیرجه بو کوبلته دریندن نظر سالساق، ائستئتیکانین بوتون پرینسیپ‌لری گؤز اؤنونده جانلانا بیلیر. شعیرین دیلی و ایمگه‌سی اولدوغو قدر اوستون سوییه‌ده یئر توتور و بیر جانلی تابلو کیمی اوخوجونو دوشوندورمه‌یه چالیشدیریر. بورادا قافیه یالنیز قولاق اوخشایان بیر سؤزجوک دئییل، بلکه ده دونیا گؤروشلو بیر باخیشین دوزنگاهلیغینیدا تام شکیلده گؤستریر.
سسی، پاییز سیمفونیاسی
سسی، ایتمیش عاغلین یاسی
سسینین باشقادونیاسی
سسی توفان‌لار قارداشی!
بو اثر بیر سیمبولیک اثر اولاراق شاعیر جاوادپور جنابلاری چئوره‌میزده اولان اولای‌لاردان و اجتماعی باخیشلاردان و هابئله بیر قاپالی اؤلکه‌نین یاشاییش طرزلری و داورانیشلاریندان ائتگیلنیر و بیر سیمگه‌یه (دلی‌لر ) آرخالاناراق تنقید ائله‌ییر.
شهر سهمانلیقدان چیخماسین دییه
دلی ایله دولودور، دلی‌لر ائوی
ائله پاکلانیبدیر دلی‌دن شهر
شهر لاپ اولوبدور اؤلولر ائوی!.
سونوج دا گؤروروک کی بو دلی‌لرایمیش شهره جان وئره‌نلر و ایندی اونسوز شهر اؤلولر ائوینه دؤنوبدور. شاعیر بیرینجی بؤلومده کیچیک بیر توپلومون (کند) باخیشلارینی دلی‌لره نیسبت وورغولاییر و ایکینجی بؤلوم (شهر) و اوچونجو بؤلوم (کند و شهر) و دؤردونجو بؤلومده (دونیا) بئله دوشوندوروجو بیر آنلاییش وئریر کی بو دلی‌لر بوتون کندده و شهرده و هابئله دونیادا واردیر و بونون ندن‌لرینین چؤزمه‌یی گره‌کیر.
بو اثرده گئده‌ن اجتماعی تفککور شاعیرین یاشادیغی توپلوما باغلیلیغین گؤستره‌رک اونون قایغی‌سین چکیر و “ائل گؤزو تره‌زیدی” مثلینه توخونارکن، چوخ اینسانلارین طالعه محکوم اولماسینی قاباریجی شکیلده ایضاح ائدیر.
نه بیلیدیک، بیلمیردیک کی
بو یاشاییش آدلی یاریش
بیزه قیمت وئره‌جکمیش
سیناق‌لارا چکه‌جکمیش
ائل گؤزونده، عاغلیمیزی
بو سرت یاریش اؤلچه‌جکمیش.
بو اؤلچولر یولوموزو
گوندن گونه هاچالادی
داشیماغا مجبور اولدوق
هره‌میز بیر باشقا آدی. (ص؛۸)
بو “ائل گؤزو”بیزیم توپلومدا هله ایندی ده(اییرمی بیرینجی عصرده) اینسانلارین طالعی‌نین نئجه اولدوغونو ائتکیله‌ییر.
شاعیر کندده آختاردیغینی تاپمادیعیناگ‌ره یوخوسوندا شهری گؤررکن او قدر سئوینیر کی “شهر ” ردیفلی بیر غزل ده یازیر:
آللاه نه گوزه لدیر بو شهر
سانکی بیر پارچا غزل‌دیر بو شهر(ص؛۱۵)
و سونرا شاعیرشهره گلیر و شهرده گؤزه‌ل – گؤزه‌ل ایمگه‌لر و اولایلارنان دا اوزلشیر:
منی قارشیلاییر سیقنال‌لارییلا
من ائله بیلدیم کی بوتون ماشینلار (۱۶)
و یا
شهری بورودو توستو دومانی
من ائله بیلدیم کی اوزرریک یانیر (۱۷)
آنجاق شهرده شاعیرین رویالاری نه فقط حیاتا کئچمه‌ییر، بلکه ده شاعیری بیر سارسیدیجی دورومادا گتیریب چیخاریر.
یازیغیم گلیردی دئییلن سؤزه
سؤزلر اؤز سؤزوندن سؤز دانیشمیردی
یازیق دوغرو سؤزلر، یازیق دوز سؤزلر
یالان دوداق‌لاردان یئره دوشموردو.
شهرین یاشاییش و دوشونجه و داورانیش طرزلری و هابئله بورادا اینسانلارین بیر بیرلرینه سویوق قانلیغی شاعیره قانیق‌لیق وئرمه‌ییر و یئنه اؤز کیتابلارینا شاعیر سیغیناراق، آرخایینلاشیر.
جانیما یاتمادی، قانیق وئرمه‌دی
بیلمیرم نئجه‌یدی او اؤیرتمه‌لر؟
ائله اؤیره‌نمه‌یه، ائله بیلمه‌یه
هله ده ایچیمده بیر اوشاق گولر.
ایچیمین اودونو سؤندورمک اوچون
کیتابلار منیمچون ان یاخین سیرداش
کیتابلار اوخودوم عطشیم سؤنسون
سوسوزلوق گتیردی کیتابلار، قارداش!(۲۳)
ایچه‌ریک (محتوا) باخیمدان تورک شاعیری ملیح جودت ین(۱۹۱۸-۲۰۰۲) بئله بیر ایفاده‌سی وار: “یالنیز گؤزه‌ل تفککور‌لر شعیرده یئتری دئییل، بلکه سؤزجوک‌لردن، گؤزه‌ل بیچیمده ایستفاده ائله‌مکدیر کی کسرلی و توتارلی بیر دئییم‌له فیکیرلری ایفاده ائده‌سن”.
جاوادپور جنابلاری بیر اجتماعی تفککورو گؤز اؤنونده نمایش ائتدیررکن توپلومدا اولان بعضی سوروملاری دا گؤزه‌ل ایمگه‌لر و یئنی – یئنی دئییم‌لرله یانیتلاییر.
بو اثرده شاعیر، شعیرلرین چوخلو حیصصه‌سینی کلاسیک قالیب‌لریندن عیبارت اولان: غزل، قوشما، دؤردلوک، گرایلی و شعیرین سونوندا سربست قالیبیندن ایستفاده ائدیبدیر. آنجاق بو سربست حیصصه‌ده ده شعیرده اولان ریتم و موسیقی داها گوجلو و یئترلی‌دیر. بونون ندن‌لرینی منجه بئله یانیتلاماق اولار شاعیر ایه‌ر یالنیز بیر قالیب‌دن یارارلانسایدی بلکه ده ایسته‌دییی کیمی، اوره‌یی‌نین سؤزون اوخوجولارینا یئتیره بیلمزدی و بیرده منجه شعیرین هر حیصصه‌سینین اؤز قونوسونا و کاراکترینه گؤره وزنین ده‌ییشمه‌سی گره‌کیردی. بو شعیر کیتابیندا شاعیر، چئشیدلی –چئشیدلی قونولارا او جومله‌دن فلسفی و اجتماعی و کولتور کیمی قونولارا توخونوبدور، آمما گؤزه‌للییی بوراسیندادیر کی بورادا یالنیز فلسفه‌نی بیر فیلسوفون دیلیندن یوخ، بلکه بیر دویغولو شاعیرین، دیزه (میصراع )لریندن دینله‌ییرسن.
یامانجا سارسیدیر بو سؤزلر منی
بوگون کیتاب لار اولسون، یاداکی گؤی داش،
باشیندان الینه ایشیق دوشمه‌سه –
بئلین یوک یاغیرلی حامبالسان قارداش!
بو کیتاب ۱۳۹۵ینجی ایلده ،تبریزده آیدین‌ساو انتشاراتی طرفینده ایشیق اوزو گؤروبدور.
بوتون ادب سئور آذربایجان اوخوجولاریندان و اؤزه‌للیکله شاعیرلریندن ایسته‌ییرم کی بو کیتابین اوخوماغین اونوتماسینلار. سونوندا دئمه‌لی‌یم کی من بو کیتابی بیر آراشدیریجی کیمی یوخ، بلکه ده بیر هوسکار اوخوجو کیمی آچیقلاماق ایسته‌دیم. اولا بیلر کی قوصوروم دا چوخ اولسون.
