ماتسو باشو
چئویرن: حسن ریاضی (ایلدیریم)
ترجمه: حسن ریاضی (ایلدیریم)
حسن ریاضی (ایلدیریم)

 هایکو ژاپون ادبیاتـیندا ان کیچیک حجملی، قـیسا و ییـیغجام شعر نوع‎لریندن بیری‎دیر. بو شعر اوچ میصراع‎دان عیبارتدیر: بیرینجی میصراع‎ بئش هیجالی،‌ایکینجی میصراع یئددی و اوچونجو میصراع بئش هیجادان عیبارتدیر. هایکودا میصراع‎لار قافییه‎لنمیر؛ آنجاق سوزلرین آراسیندا اولان بدیعی اویارلیق و سسلنمه‎لردن دوغان آهنگدارلیق، شعرین موسیقی‎سینی یارادایر٭.

۱۶ـ نجی عصردن اعتبارن هایکو شعر نوعو «تانقا» آدلانان و (۵-۷-۵-۷-۷) هیجا بولگولو، بئش میصرا‎لی، ۳۱ هیجالی شعر نوعوندن تؤره‌نیب. باشقا سوزله «تانقا» شعر نوعونون «۵-۷-۵» بولمه‎سی، اؤزو- اؤزلویونده اوندان آیریلیب و ‎اینکشاف ائدیب و  ژاپون ادبیاتـی‎نـین ان دوغما و‎ ایشلک ‎ ‎شعر بیچیم‎لریندن اولوبدور.

۱۹۰۵ـ نجی ایلده ایلک دفه اولاراق هایکو فرانسیزجایا چئوریلیب‎دیر. سونرالار آلمان، اینگیلیس، ایسپانیا، روس، فارس و باشقا خالقلارین دیللرینه ترجومه اولونوبدور. ایزراپاند مشهور آمریکا شاعیری هایکونون بدیعی خصوصیت‎لریندن، ایماژیست (تصویرچیلیک) شعر مکتبینی قورماقدا،‌ چوخ فایدالانمیشدیر.

هایکو دونیا دیللرینده، چوخ ترجومه اولونان و‎ اوخوجولارین، شاعیرلرین ماراغـینـی قازانان بیر شعر بیچیمی‎ اولوبدور. ایندی اینگیلیس، فرانسا، تورک و دیگر خالقلارین دیللرینده ده هایکو سایاغـی بیر چوخ شعر یازیلیر. ٭

هایکو بدیعی قورولوش اعتباریله، دئمک اولار کی، ایکی حیصّه‎دن عیبارتدیر: بیرینجی میصراع‎دا (بیرینجی حیصّه‎ده) نه‎یه‎سه، ‌هانسی‎ بیر وضعیته‎سه ایشاره اولونور؛ ایکینجی و اوچونجو میصراع‎لار (ایکینجی حیصّه) آردیجیل اولاراق ایشاره اولونان وضعیته اویغون اولان احویال- روحیه‎نی جانلاندیریر، منظره‎نی جیزیر بو ایکی پارچا آراسیندا چوخ گوجلو بیر اویوشما، سس‎لشمه، چاغریشما وار. و بو قارشی‎ لیق‎لیق دئمک اولار کی هایکونون تام‎لیغـی‎نـی تأمین ائدیر. باشقا سؤزله، بو سس‎لشمه، چاغـریشما نه قده‎ر مؤحکم و‎ طبیعی‎دیرسه، گوجلو‎دور. ان گوزه‎ل و‎ کامیل هایکودا هیچ بیر سؤز، ایشاره آرتـیق دئییل. سوزلری آرتـیرماق و اسکیلتمک اولماز. هایکونون قورولوشو، توخونوشو بئله‎ بیر سجییه داشیـیـیر.

بؤیوک شاعیر احمد شاملو دئمیشکن، هایکو شعری‎نین ان باشلی‎جا خصوصیتی، اونداکی، ساده‎لیک‎دیر. هایکو شاعیری، کئچیردییی حیسّ و‎ هیجانلارینی، ساده اولاراق، هئچ بیر بزک- دوزک‎دن یارارلانمادان ایفاده ائتمه‎‎یه چالیشیر. هایکو‎دا دیلین، بدیعی ایفاده‎لر واسیطه‎لری‎نین یاخود سؤز اویون‎لاری‎نـین رولو اولدوقجا آزدیر.٭

هایکودا اشیالار، طبیعت عونصورلری، اولدوغو کیمی، شاعیرین اوچونجو گؤزو ایله گؤردویو کیمی میصراعلاردا جالانـیر، جیلوه‎لنیر، گوروملو اولور.

هایکو ساده‎جه بیر شعر بیچیمی‎، بیر درک ائتمه واسیطه‎سی، بیر یوزوم ایفاده‎سی دئییل، بلکه او بیر نوع گؤرمه بیچیمی‎دیر. بیرجه «آن»ی، «آن»لار ایچیندن، حادیثه‎لر سیراسیندان سئچیب، اونون ماهیتینه واریب، ایچ عالمینه نوفوذ ائده‎رک بیر باخـیش‎لا او «آن»ی قالیجی‎ائدیر، ابدی‎لشدیریر. بو ایشده، علمی، فلسفی اوصول‌لاردان استفاده ائدیر، او تصویر و ترنّوم اوصولوندان فایدالانمیر، حادیثه‎نی روایت ائتمیر، سؤیله‎میر بلکه اونو بیر باشا گؤستریر. هایکو شاعیری‎نین ایچیندن، معنوی دونیاسی‎نـین  ان درین قاتلاریندان ساچان دورولما، آییدینلانما، احوال روحیه‎سینی اصلینده اولدوغو کیمی باشقالارینا چاتدیرماق ایسته‎ییر.

هایکو شاعیری‎نین قـیدا منبعی «ذین» ZEN  آیینی‎دیر. هایکو «ذین» مکتبیندن سو ایچیر. بو شعر نوعو ایله، اوزاق شرق خالق‎لاری‎نین، ایناندیغـی و‎ اونونلا تربیه‎لندییی ذن آیینی آدلانان بیر دونیا گؤروشو، دونیا دویومونون آراسیندا سیخ باغلی‎لیق وار. هایکونو ذین‎سیز تصوور ائتمک مومکون دئییل.

«بودا» آیینی­نین «آییدینلانما» «باخـیش» اوصوللارینـی منیمسه‎ییب و ‎اونلاری چین «دا- او»(dao) (یول) فلسفه‎سی‎نین عملی تجروبه‎سینده یوغوروب بیشیریب و‎ یئنی بیر دوشونجه، داورانـیش، قاوراییش طرزی کیمی «چین‎لی»‎نین جانـیندان سوزولوب ساچان بیر ایشیق‎دیر. چین یولو ایله بو گوروش ژاپونا یول تاپیب و ژاپون خالقی‎نین حیاتـیندا ان مهم رول اوینامیش، او خالقین اینانجینا چئوریلمیشدیر. هر شئیی اولدوغو کیمی گؤرمک، طبیعت‎له، اینسان آراسینداکی اولان عینی‎لییی دویماق، سئچمک، اوچونجو گوزله، دونیایا، حادیثه‎لره، طبیعته، اینسان معنویاتـینا باخماق، اونلارین آراسیندا اولان یاخـین‎لیغـی، ماهیت‎لرینده‎کی عینی‎لییی دویماق؛ و بئله‎جه، بو حیسّ‎لرله حیات سورمک، یاراتماق دئمک‎دیر. هایکو ایسه «ذین» آیینی‎نین گؤزلریمیز قارشیندا یارانان منظره‎سی، اونون مادی تجسومودور. ٭

ژاپون‎لو شاعیر اوچون هر بیر شئی ایلهام منبعی‎دیر. خوصوصی‎ایله طبیعت، ژاپون طبیعتینه خاص اولان نه وارسا، هایکودا اوز جیلوه‎سینی تاپمیشدیر. هایکولاردا ترنّوم اولان مووضو‎علار ایسه ژاپون خالقـی‎نـین داها چوخ ماراق‎لاندیغـی مووضو‎علاردیر: اینسان و طبیعت گوزه‎للییی، قوش‎لار، آغاج‎لار، چیچک‎لر، فصیل‎لر، کولک‎لر و… بونلارا اویغون احوال- روحیه‎لر، منظره‎لر، دویغو- دوشونجه‎لر، هایکودا ییـیغجام و ‎توتارلی شکیلده گؤزلریمیز اؤنونده جانلانـیر و ‎روحوموزدا یئنی بیر عالم اویادیر و‎ اورایا ایشیق ساچیر.

ماتسو باشو (Matsuo Basho)- (1646-1694)

ماتسو باشو، اورتا عصرلر ژاپون شعری‎‎نین ان بؤیوک نوماینده‎لریندن بیری‎دیر. باشو هایکو شعر نوعو‎نده چوخلو اثرلر یازمیش‎دیر. عینی حالدا او ‎بو شعر نوعونو اؤز یارادیجیلیغـی ایله ان یوکسک مرتبه‎لره چاتدیرمیش‎دیر. باشو. هایکونو ساده سؤز اویونوندان، تکرار مووضوعلاردان، دایازلیق‎دان و… آزاد ائتمیش و‎ اونا یئنی بیر آب و هوا گتیرمیش‎دیر. باشو هایکو صنعتینده بؤیوک بیر انقلاب یاراتمیش و ‎اونون تأثیر دایره‎سینی داهادا گئنیشلندیر‎میش‎دیر. باشونون هایکولاری، ایستر مضمون گؤزه‎للییی، ایستر ایفاده طرزی، ایسترسه‎ده ساده‎لییی ایله تکجه ژاپون ادبیاتـیندا دئییل، ائلجه ‎ده دونیا ادبیاتـیندا بؤیوک ماراق دوغورموشدور. ایندی دونیادا هایکونو باشونون آدی ایله تانـییـیرلار، البته بو او دئمک دئییل کی، باشودان قاباق یاخود سونرا یاخشی هایکو یازان شاعیر اولماییب. اولوب، (او جومله‎دن بوسون، ایسا و…)، آنجاق باشو ذیروه‎سی هله ‎ده اؤز اوجالیغـی‎ ایله سئچیلمکده‎دیر. اونون هایکولاری دونیانـین بیر چوخ دیللرینه چئوریله‎رک اونو بؤیوک بیر شاعیر کیمی دونیایا دا مشهور ائـتمیشدیر.

باشونون حیاتـی ساده‎لیک‎ده، سفرده، یوخسوللوقدا کئچمیشدیر. او سفرنامه‎لری‎نین بیرینده یازیر: «آی‎لا،‌گونش دونیانـین ابدی موسافیرلری‎دیرلر. فصیل‎لر ده ائلجه، بیرـ بیرینی عوض ائدیرلر. بیر چوخ آدام‎لار دا واردیر کی اونلار دا عؤمور بویو سفرده اولوبلار، ایستر قاییـیق‎دا، ایستر آت بئلینده، اونلار اوچون سفر گونده‎لیک ایش‎دیر.

بیلمیرم هاچانسا، اوز ایچیمده بیر حیسّ باش قالدیردی. گوجلو بیر آواره‎لیک احوال- روحییه‎سی یاراندی منده. او دورکی، من ده اوز طالعیمی یئل‎لرین قانادیندا اوچان یالقـیز بیر بولودون طالعینه باغلادیم.

بیر موددت دنیز کناریندا، سونرا چای قـیراغـیندا، یاشادیم. او حیسّ منی هارالارا کی سوروکله‎مه‎دی… بو دفه یارالاریمی ساریدیم، حصیر بورکومو، خـیزران ال آغاجیمی گؤتوردوم شیمالا ساری یولا دوشدوم، ماتسووادا دوغان و ‎منی قارشی‎لاماغا تله‎سن آی ایشیغـی اوره‎ییمی بوروموشدو…٭»

باشو، طبیعت یورغونو، طبیعت عاشیقـی ایدی. عومور بویو داغ‎لاری، چوللری دولاشان، بیتگی‎لرین، داش‎لارین، قوش‎لارین، آغاج‎لارین عطیرلرین، بؤجکلرین، یئل‎لرین دیلین بیلن شاعیر ایدی… او بو سفرلرده اؤز اوره‎یی ایله باش- باشا قالیر، دوشونجه‎لره دالیر، حیاتـین ان درین قات‎لاریندان، وارلیغـین آچیلماز سیرّلریندن  سوراق توتان بیر شاعیره چئوریلیر. بو درین دوشونجه‎لرین، حیات تجروبه‎لر‎ی‎نین، دونیا گؤروشونون، ایشیغـیندا، دونیایا یئنی نظر سالیر. شئی‎لرین، دویغولارین، حادیثه‎لرین ایچیندن یئنی- یئنی بدیعی تاپینتی‎لار تاپیر و‎ هایکولار یارادیر.

باشو دئییر: «هایکو قوشماق اوچون اوشاق اولمالی» «منه ائله گلیر کی هایکو اوخویوب، اونو آنلاماق اوچون بوتون حیس‎ّلردن دوشونجه‎لردن سویونمالی، ‌جانـیمیزین جانـی ایله یئنی‎دن گورملی‎ییک دونیانـی!

باشونون دونیاجا مشهور اولان هایکولاریندان بیر نئچه‎سینی اوز آنا دیلیمیزده اوخویاق.‌ بیر یول یوخ، دؤنه- دؤنه اوخویاق و اونلارین ایشیغـیندا دونیایا یئنی نظر سالاق:

 تارلارنـین اوستونده

اوخویور توراغاییـی

هیچ‎نه‎دن آسیلمادان

داغ باشیندا آی

یاماجدا دومان

توستوله‎ییر دوزلر

ناقوس سوسوب

آنجاق آخشام اوستو چیچک‎لرین عطرینده

یئنه‎ ده سس‎لنیر ناقوس

قوققو قوشو

اوخویور، اوچور، اوخویور

آخ گور نئجه دولغون یاشاییـیر او

سوسری‎نین قورو قابیغـی-

یازیق جانـینی سسینده اریدیب

اوخویا- اوخویا سییریلیب چیخـیب قابیقدان

پاییز آخشامی

یالقـیز بیر قارقا

قونوب قورو، چیلپاق بوداغا

سوکوت.

جیر- جیرامالارین جیریلتی‎سی

هوپور داشلارا

آینانـین آرخاسیندا

اینسانلارین گوره بیلمه‎دییی، باهار

چیچک‎لنن بیر اریک آغاجی

باهار ویداع‎لاشیر

قوشلار آغلاشیر

بالیق‎لارین گوزو یاشاریر

شیمشک

قارانلیغـی، شیغییـیب کئچیر

گئجه‎ده دورنانـین باغـیرتـی‎سی ‎تک

اسکی بیر گول، آه.

قورباغا سیچراماسی

سو شاپپیلتـی‎سی.

باشینـی یئره دیکیب. یاتـیر سؤیود

بوداغـیندا کی بولبول

قلبی‎دیر اونون

قـیشین خلوتینده.

قـیزیلی پرده اوزه‎رینده کی

شام آغاجی قوجالیر

هانسی چیچکله‎میش آغاجدان ساچیر

بیلمیرم آنجاق

آخ نه گوزه‎ل‎دیر بو عطیر، نه گوزه‎ل

آنامدان قالما بیر دسته آغ ساچ

الیمه آلسام ارییه‎جک ایستی گوز یاشلاریمدان

پاییزین قـیرووی اریین کیمی.

٭ – عزیز میر احمداوو، ادبیات شوٍناسلیق اینسیکلوپئدیک لغت. باکی، ۱۹۹۸٫

٭ – میمنت میرصادقی (ذوٍلقدر)، واژنامه هنر شاعری، کتاب مهناز،۱۳۷۳، تهران.

٭ – احمد شاملو. ع. پاشائی هایکو شعر ژاپنی انتشارات چشمه ۱۳۷۶ تهران

٭ – ع. پاشائی، ذن چیست، انتشارات مازیار، ۱۳۵۵، تهران.

٭ – احمد شاملو- ع. پاشائی     هایکو شعر ژاپنی       انتشارات چشمه ۱۳۷۶   تهران.

ماتسو باشو
چاپ

2 پاسخ

  1. حسن به‌یین قلمی ایله رحمتلیک قافلانتی‌نین کیتابینا یازدیغی اؤنسوزده تانیش اولدوم و او زامانلار هردن اونو تکرار آچیب اوخویاردیم. سونرا نیمادان چئویردیگی شعرلری آذری درگیسینده برک بیه‌ندیم. ایندی‌ ده بو مقاله‌سی گؤزل.
    اومورام حسن به‌ی بوتون بو یازیلارینی کیتاب بیچیمینده یاییملایا. منجه بو دوزگون و گؤزل اوخوناقلی نثرین توپلوموموزا آخماسی سودان دا واجیب‌دیر.

  2. فایدالاندیم حقیقتا فایدالی یازی ایدی.
    حسن ایلدیریم جنابلارینا جان ساغلیغی دیله ییرم قلمینه اوستون کسگینلیک آرزیلاییرام. عشق اولسون او دوشونجه لی اینسانا

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

باشو نون هایکولاری

حسن ریاضی (ایلدیریم)
www.ishiq.net

آذربایجان ادبیات و اینجه‌صنعت سایتی

باشو نون هایکولاری

حسن ریاضی (ایلدیریم)
www.ishiq.net

آذربایجان ادبیات و اینجه‌صنعت سایتی

باشو نون هایکولاری

حسن ریاضی (ایلدیریم)
www.ishiq.net

آذربایجان ادبیات و اینجه‌صنعت سایتی