حبیب فرشباف ؛ اینجه حیس‌لر، ظریف مصراعلار شاعیری
صابر نبی‌اوغلو
هله قدیم زامانلاردان سؤز صاحیبی‌نین قلم محصولونو قیمتلندیرمک ایچون بیر معیارین گؤتورولمه‌سی اعتبارلی حساب اولونموشدور. هر بیر یارادیجی‌نین اثرینه موناسیبت بیلدیرمک اونون نهدن یازمالی اولدوغونو دئییل، نهدن و نئجه یازدیغی ادبی تحلیله جلب ائدیلمه‌لیدیر. بونون سببینی ایضاح ائتمک ایچون ایسه همین فیکرین بطنینده چوخ دوغرو و جیددی حساب ائدیلن بیر مولاحیظه یووارلانیر. اودا اوندان عیبارتدیر کی هر بیر یازیچی یا شاعیر نهدن و نئجه یازمالی اولدوغونو، اونون یاشادیغی دؤورده منسوب اولدوغو خالقین حیاتی، اونون ایستک و آرزولاری ایجتیماعی – سیاسی باخیمدان قارشیسیندا دوران پروبلئملری بیر اوستاد سلیقه‌سی ایله معینلشدیریر.
بیزه بئله گلیرکی بو مولاحیظه‌نین دوغرولوغونو تصدیق ائتمک ایچون بؤیوکلی – کیچیکلی گونئیلی یازارلارین هر بیر نوماینده‌سی‌نین قلم محصوللاریندان بول- بول نمونه‌لر تاپماق اولار. ایشین باشقا بیر طرفی ده قئید اولونمالی‌دیر کی یارادیجیلیق عالمینه گلن یئنی نسیللر اؤز سلف‌لرینین بو عنعنه‌سینه صادیق قالمیش و اونو دؤورون، زامانین طلبی سوییه‌سینده دوام ائتدیرمک ایچون اؤزلرینی بورجلو حساب ائتمیشلر.
هئچ بیر تردده یول وئرمه‌دن ایدعا ائتمک اولار کی بئله سؤز صنعتکالاریندان بیری ده قلم محصوللاری هم گونئی هم ده قوزئی اوخوجولارینا یاخشی تانیش اولان حبیب فرشباف‌دیر
بیز حبیب معللیمین تقدیماتچیلاری سیراسیندا هامیدان قاباق اونون اؤزونون مولاحیظه‌لرینی حؤرمتلی اوخوجولاریمیزا تقدیم ائتمک ایستردیک. هر شئیدن اول اونلارین اوبیئکتیولیک‌لرینه و تواضعکار ماهیت‌لرینه گؤره :
” ۱۳۲۳- جو ایلده (۱۹۴۴) تبریز شهرینده آنادان اولدوم، دیپلوما قده‌ر تحصیل آلدیم، سونرا معللیم آدی ایله قاراداغا یوللاندیم. اون ایلدن آرتیق قاراداغ کندلرینده قالدیم، اؤیرتدیک‌لریمدن قات- قات آرتیق قاراداغلی‌لاردان اؤیرندیم. دؤنه – دؤنه دونیا گؤروش آتالارین، آت بئلینده عؤمور سورموش بابالارین مجلیسینده اولدوم، اونلارین سؤزلرین قلمه آلدیم، بونلار آدیما شاعیر دئدیلر.”
شاعیرین تقدیمیندن آیدین اولدوغو کیمی اونون عؤمرونون ان ایشیقلی دؤورونون اون ایلی حیات طرزی پیسیکولوژی عالملری‌ایله اؤزلرینه مخصوص دونیا باخیشینا مالیک اولان قاراداغ کندلی‌لرینین آراسیندا کئچیر. حیاتلارینی اؤز حالال زحمتلری ایله تامین ائده‌ن اینسانلار آراسینداکی موناسیبتلره باخیشلاریندا بیر صمیمیت و پاکلیق اولان زحمت آداملاری ایله اونسیت‌دن آلدیغی تاثرات مین بیر ایرماقلا اونون شعر دونیاسینا آخیب گلیر.
بیزه بئله گلیر کی حبیبین دوغما وطن تورپاغینا، اونون کئشمه کئشلی طالعینه موناسیبتین فورمالاشماسیندا بو اونسیتین چوخ خیرخواه رولو اولموشدور. شاعیر حیات حادیثه‌لرینه موناسیبتده اؤز گله‌جک‌لرینی قورماقدا اینسانلاری بو طوفانلی، قاسیرغالی دونیادا قارشییا چیخان چتینلیک‌لره سینه گرمه‌یه دعوت ائدیرسه، بو اونون همین ائل آغ ساققاللاریندان، ائل باش‌بیلن‌لریندن آلدیغی تعلیمین ایفاده‌سی ایدی:
گئنیش بیر عماندیر غوغالی حیات
داغ تک قاسیرغالار گلیر قات با قات
دیزین قوجاقلاییب اوتورما هئیهات
نجات ساحیلینه اوزه‌سن گرگ
شاعیر معاصیرلرینی داها جیددی حیات پروبلملرینی حل ائتمه‌یه سسله‌یرکن‌ده اونون منطیقینی اریش- آرقاجینی، مودروک ائل ذکاسی و چوخ چالارلی حیاتین اؤزوندن آلدیغی درس تشکیل ائدیر:
ازلدن دوزلره آخماز صاف سولار
داشدان – داشا ده‌ییب گلیب دورولار
شیب – شیرین اولسادا شیرین آرزولار
اجی‌یا-آغری‌یا دؤزه‌سن گرک
وطن دئدیکلری مقدس آنایا، اونون علویتینه و گؤزللیگینه، بشره بخش ائتدییی سایا گلمز نعمت‌لرینه شعر یازمایان گونئیلی قلم صاحیبی تاپماق چتیندیر. گؤزه‌ل دئییرلر کی اصلینده شعر محبتین ائولادی‌دیر. بو محبتین ازه‌لی و ابدی چاغلایان چئشمه‌لریندن بیری ده وطن تورپاغی اولموشدور.
بو موضوعدا یازیلان شعرلرین یارانماسیندا ایکی عامیلین اوینادیغی تاثیرلی رولو گؤرمه‌مک همین اثرلری دوزگون قیمتلندیرمک ایچون بیر مانیعه اولا بیلردی. بو عامیلین بیر طرفی وطنین یاشادیغی گونلرین ماهیتی ایله باغلیدیر. وطن همیشه وطندیر. اونون قدسیت و بوتؤولویو همیشه مقدس توتولمالی‌دیر؛ آمما او اگر هر جور تهلوکه و یاد باخیشلاردان کناردا یاشامیرسا، بو حالین اؤزو اونا حصر ائدیله‌جک شعرین ادبی – بدیعی رنگ و بویاسینی معینلشدیریر. اگر وطن قایغیسیز و تهلوکه‌سیز گونلرینی یاشاییرسا بو دؤورون‌ده اؤزونه مخصوص تصویر و ترننوم واسیطه‌لری فورمالاشیر.
حبیب فرشباف هم شاهلیق دؤورونون تعقیب و سیخینتیلی گونلرینی یاشامیش، هم ده اونون سقوطوندان سونرا خالق‌دا یارانان احوال- روحیه‌نین شاهیدی اولموشدور. اونون وطن محبتی آدلی شعرینی اوخویارکن دوشونمه‌لی اولورسان بو شاعیر وطنینه، دوغما تورپاغینا، بو یئرلرین ازه‌لی و ابدی ساکینلری اولان اینسانلارین طالعلرینه نه قده‌ر پاک حیسلرله باغلیدیر. شاعیرین بو اثرینده هم وطنه اؤولاد محبتی، هم ده اونون نعمت‌لریندن آلینان ذؤوقون ماهیتی اوغورلو پوئتیک رنگ و بویالارلا اؤز حللینی تاپمیشدیر:
عادی یارپاق قده‌ر عؤمروم اولایدی
بیرجه یارپاق کیمی یاشایایدیم من
بوتون چیچک‌لرله گؤیرتی‌لرله
ایلک باهار موژده‌سین داشییایدیم من
عادی یارپاق قده‌ر عؤمروم اولایدی
پاییز چؤکن زامان چمنه – باغا
گؤیرتمک نامینه بیرجه یارپاغی
گوج اولا بیلئیدیم آنا تورپاغا
حبیب فرشبافین حیاتا پوئتیک باخیشی‌نین ساغلام و اوبیئکتیو تفککورو طرفیندن تقدیر ائدیلن چالارلاری آز دئییل. بو دا اینسان شرفی و دؤزومونو اولو توتماق غایه‌سی‌دیر. شاعیرین معاصیر نسل ایچون مقبول سسله‌نه‌جک ان عمده بشری کیفیت حاق و عدالت اوغروندا موباریز اولماق، هر قولو زورلو و غددارین ایسته‌یینه باش ایمه‌مک غایه‌سی‌دیر.
شاعیرین ائتیک-ائستتیک باخیشلارینا گؤره دونیانین شرفی حساب ائدیلن اینسان ائله خالق ائدیلمیشدیر کی او حیات دا چوخ چتین سیناقلارا دؤزوب، داوام گتیرمه‌یه قادیردیر؛ لاکین اونون مقبول حساب ائده بیلمه‌جگی کیفیت‌لرده واردیر. عادی اینسان چاغریلان وارلیغین عدالتسیزلیگه بویون ایمه‌سی حاکمیت تاختیندا اوتوروب یئری گؤیو اؤز اراده‌سینه تابع ائتدیرمک خولیاسی ایله یاشایان، اؤزوندن راضی ایختیار صاحیبلری قارشیسیندا مطیع‌لیک اولاردی. دؤزوملو – داواملی اینسان و اونون اؤز لیاقتینی قوروماق قابیلیتی شانینه قوشولان نغمه‌لرین چوخ آیدین و مقبول سسله‌نن بدیعی آخاری واردیر:
هاوا قیرخ درجه سویودو بیردن
اینسان یاشادی
هاوا قیرخ درجه قیزیشدی یئنه ده
اینسان یاشادی
تکجه یارپاق اولدو کئچینه‌جگی
اینسان یاشادی
قارا تورپاق اولدو یورغان – دؤشه‌گی
اینسان یاشادی
تکجه کلمه بویدا عدالتسیزلیگه
نه آلیشا بیلدی، نه دؤزه بیلدی
لاکین ایشین باشقا طرفی ده واردیر. بودا کلاسیک پوئزیانین همیشه یاشاماغا قادیر اولان عنعنه‌لری سیراسینا داخیلدیر. اینسان اوغلو اونون بشری لیاقتینه بسله‌نن اومیدلری داشلارا چیرپیپ، چیلیک-چیلیک ائتمه‌مه‌لی، اونا اولان اعتیباری اؤزونون جیلیز عمللری ایله یئره وورمامالیدیر.
حبیب فرشبافین بو موضوعیا قاییتماسی گؤستریرکی کلاسیک ادبیاتدا دیو عنوانی ایله شؤهرت تاپان اخلاقی کیفیت و باخیشلار هله ده اؤز سربست‌لیکلرینی الدن وئرمه‌میشدیر.
بو پروبلمین بدیعی حللینده شاعیرین سوژتلی شعر فورماسینی سئچمه‌سی‌ده چوخ تاثیر باغیشلاییر. بو قبیل شعرلرده سانکی اوخوجو بیلاواسیطه حادثه‌نین ایشتراکچی‌سینا چئوریلیر، اونون مسئله‌یه موناسیبتی فعاللاشیر. بو یوللادا شعرین اوخوجو اوزه‌رینده کی تاثیر گوجو خیلی آرتیر. شاعیر همین موضوعیا حصر ائتدیگی اثرینی ائله بئله‌ده آدلاندیرمیشدیر “اعتیبار”:
توز دومانیین ایچیندن
بیر آتلی یاخینلاشیر
پیادا سالام وئریب
باشلاییر یالوارماغا
منی ده ال ترکینه
یورولموشام آی آغا
گل مین آ قارداش
آتیم ترک گؤتورمه‌ییر
سن آتی مین من ده کی
یئریییم یاواش- یاواش
یاخشی فورصت دیر دئیه
آتا بیر قامچی وئریب
اؤز دؤنده‌ریر مئشه‌یه
بیردن بیره باغیریر…
-دایان- دایان چاغیریر
آتی آپاریرسان آپار
حالالین اولسون
آنجاق تکجه بیر سؤزوم
تکجه بیر خواهیشیم وار
بو سیرری هئچ بیر زامان
قویما اولسون آشکار
الدن گئتسه اینسانین
اینسانا اعتیباری
کیمسه آلماز ترکینه
یورغون ییادالاری.
گونئی شعرلرینده منسوب اولدوقلاری تورپاغا عزملی بیر محبت واردیر. بو ثبوتا آزآجیق بئله احتیاجی اولمایان بیر حقیقتدیر، لاکین بوراسی دا معلوم دور کی هر هانسی بیر اوبیئکتین بدیعی ترننومونو وئرمک ایچون ساده‌جه سئومک، ساده‌جه محبت بسله‌مک هله کیفایت دئییل، دویوب دوشوندوکلرینی اوغورلو میصراعلارا چئویرمک ایچون بو گؤزللیکلرین اویاتدیغی تاثراتی یاشاماق ضروری پروسس‌دیر. حبیب فرشباف خزرین، ساوالانین بو یئرلرین باهارینین حتا خزانینین وورغونودیر. اونون بو سئوگیسی میصراعلارا چئوریلرکن قلب‌لرینده وطن محبتی اولان اوخوجولارینین دا حیسلرینی ریقته گتیریر. شاعیرین خزره اولان محبتینی سئوگیلیسینه بسله‌دیگی عشق ایله عینی‌لشدیرمه‌سی ماراقلی بدیعی دئتالدیر:
خزر
ای خزر
سنین گؤزللیگینی وصف ائتمک ایچون
واقیفین قوشماسی گرگ دیر
فضولی‌نین غزلی
سئویره‌م سنی ده خزریم کیمی
هر گون حیاتی‌نین اوفوقلریندن
نازلانا – نازلانا قیزیل گونش بویلانسین
باخت اولدوزون آیلی گئجه ده خزرین سولاری تک
پارلاق اولسون
ائل ایچینده آدین تمیز
اوزون آغ آپپاغ اولسون
بیر شاعیر کیمی حبیبین یارادیجیلیق عالمینده وطن محبتی، خالق سئوگیسی ایله بیر سیرادا دایانان باشقا بیر اوبیئکتده واردیر. بو علویت مجسمه‌سی‌نین عنوانی ایکیجه سؤزله ایفاده ائدیلیر: آنا دیل.
ییرمینجی عصر شاعیرین منسوب اولدوغو تورپاغین موباریزه‌لر و دؤیوشلرله زنگین اولان عموم سالنامه‌سینین چوخ شرفلی صحیفه‌لرینی تشکیل ائدیر. بو دؤیوش میدانیندا خالقین وارلیغینی اینکار ائده‌ن، اونون میللی مدنیتینه، آنا دیلینه شوونیست عینکی آرخاسیندان باخان قووه‌لر علیهینه موباریزه آپاریجی مؤوقع توتموشدور. دوغما دیلی وارلیغین اعتیبارلی تصدیق سندی حساب ائده‌ن آزادلیق اوردوسو عسگرلری جرگه‌سینده قلم صاحیبلری بیر قایدا اولاراق اؤن سیرادا گئتمیشلر.
حبیب معللیم همین موضوعیا حصر ائتدیگی شعرلرینده آنا دیلینی صنعتکارین ایلهامینی جوشدوران عظیم بیر قووه، معنا و حیکمت خزینه‌سی، عدالت و حقیقتین جارجیسی حساب ائدیر. شاعیر بوتون وارلیغی قدسیت و پاکلیقدان یوغرولان دوغما دیلینه اولان محبتینی، سئوگیسینه بسله‌دیگی علوی حیسلرله قوشا توتور. بوتون بونلارلا یاناشی آنا دیلینین سیماسیندا خالقین باسیلماز آرخاسینی، دؤیوش میدانلاریندا هونرلر گؤستره‌ن ائل قهرمانلارینی، بابک‌لری، کوراوغلولاری گؤرور:
ایلهام بولاغی‌نین قاینایان گؤزو
آنا محبتلی آنا دیلیم دیر
عدالت جارجیسی، حقیقت سؤزلو
معنالی حیکمتلی آنا دیلیمدیر
حبیب فرشبافین عالمینده مودروکلیگه، ذکایا، باشقالاری ایله اونسیت‌ده ادب قایدالارینا حؤرمت ائتمه‌یه صمیمی بیر چاغیریش واردیر. اونون بو غایه‌سی کیچیک حجملی لاکونیک شعرلرینده داها اوغورلو شکیلده اؤزونون بدیعی حللینی تاپیر.
بو بیر حقیقت دیر کی چوخ دانیشماق، باشقالارینا اؤز فیکرینی اظهار ائتمه‌یه ایمکان وئرمه‌مک عادی داورانیش نورمالاری طرفیندن بینیلمه‌ین بیر صیفت‌دیر. فرشبافین پوئتیک دونیاسیندا نئجه دئیرلر بو خسته‌لیگه توتولان آدامین جیددی نوقصان حساب ائدیله‌جک باشقا بیر عیبی ده واردیر، بودا همین شخصین اؤزونو هامیدان آغیللی حساب ائتمه‌سیدیر. بس بونا سبب نه‌دیر ؟ شاعیرین بو سؤالا وئردیگی جاواب اوغورلو بیر پوئتیک تاپینتی کیمی سسله‌نیر:
گؤرن مندن چوخ بیلن تاپیلارمی دونیادا ؟
چوخ دانیشان :
– یوخ دئدی
اؤز وئردیگی سوالا
باخدیم حیرتده قالدیم
دئدیم
– نئجه دیر بو ایش
گؤردوم یازیق حاقلی‌دیر
اخی او عؤمور بویو
هئچ کسی دینله‌مه‌میش
حبیب فرشباف معاصیر گونئی پوئزیاسی‌نین اؤزونه مخصوص پوئتیک سسی و نفسی اولان نوماینده‌لریندن بیری‌دیر. بو صمیمی و قودرتلی شاعیره حصر ائتدیگیمیز قیسا صؤحبتیمیزی بورادا باشا چاتدیریریق. قلم دوستوموزا یئنی- یئنی یارادیجیلیق اوغورلاری قازانماغی آرزولاییریق.
۳۱/مارت /۲۰۰۱
