بیر ادبی قوروپدا بو عزیز شاعرین بیر سربست شعیرینی اوخودوقدان سونرا، تانیش اولدوم. اوخودوغوم شعیر منی داها هیجانا سالمیشدی. آرتیق بو شاعری چوخ گئج تانیدیغیم‌ایچین وایسیندیم.
ایکی گون سونرا همن قوروپدا بو شاعرین شعیر کانالینی گؤردوم، یئنی‌دن هیجانا دولاراق کندیمه سیغیشا بیلمه‌دیم. اوخودوم و اوخودوم شعیرلرینی و بو شاعرین اثرلرینده کی یئنیلیکلر، منی ماراقلاندیراراق،ایسته‌دیم بو عزیزیمین شعیرلرینی آراشدیریم.
و آرتیق بو شاعری آذربایجان یازیچی و هوسکارلاری و شاعرلرایله تانیش ائدیم.
…
بو دونیانی سن
سن
فقط سن قورتارا بیلرسن.
ساچلارین دموکراسی بولاغی‌دیر
چیگینلرین مرفه بیر اؤلکه.
باغرین، یورغون
آمما…
دلی آزادلیغین آرخایین جغرافیاسی
باخیشین عدالتین‌ایشارانتیسی‌دیر
و گؤزلرین
تانری‌نین جاوانلیغیندا سالدیردیغی شکیل
قاپ قارا گئیینیب
بیر الینده ودکا
بیر الینده کلاشینکف… و..
من اؤز دونیامدا بئله دوشونورم، شعیر، هوسکارلار، شاعرلر، دینلیلر، دینسیزلر، و دلیلر اوچون بیر ارکان، یول، و مطفاوط بیر دونیا حسابا گلیر.
ایندیکی زاماندا بو «مطفاوط» یوللارا خیلی احتیاج گؤرونور. بو گره‌کلیک قولای احتیاجلیق اولمادان، آنجاق عصیرلر بویو اؤزونو اثباتا یئتیرمیشدیر کی بو «مطفاوطلییه» داها احتیاجلیق وارکن ده، چالیشیر دونیا ادبییاتی و یئینیلیکلریندن، آذربایجان یئنی شعیری و ادبییاتی آرخادا قالماسین.
شعیر، «اؤزلجه‌سینه بعضی شعیرلر، هامیسی یوخ» حقیقتن واقعی معنادا شعیر اولمادیغینی تعریفله‌ییر. بو گئرچکلیگه باخمایاراق، هله بورادا و‌ایندیدن کنارا چیخان بیر احتیراسی قورویوب ساخلایان بیر دیلدیر شعیر.
بونا رغمن شعیرسیز یاشام، سس‌سیز قبیرسانلیغا بنزه‌ییر. بلی منجه، شعیر،ایکی یؤندن انسان چاتیشمازلیقلاری‌ایچین یاردیم گؤستره بیلیر.
ایلکینجیسی؛ شعیر انسان‌ایچین تسللی‌دیر و بو تسللی بویالی اولاراق هر بیر یاشیللیقا قوناق ائدیر. کامیل بیر انسانین یاشاماغا احتیاجی یوخدور و ان آزیندا دیگر انسانلارلا بیر یئرده اولا بیلمزلیینی باشقا بیر مقامدا دوشونور.
ایکینجیسی شعیر ال چاتماز اولان بیر «عرش»دیر کی هر انسان و هر شاعر اورا چاتا بیلمه‌دیینده مایوس قالا بیلیر و هر زامان بویو، حسرت یاشاییر.
شوبهه‌سیز چاغداش شعیرینی داها جیددی قبول ائدنلر، بو گونکو ادبییاتین پئشه‌کارلیغی‌ایله باغلی دیسکوسیالاردان و ادبی گلیشلر دانیشمانیندان خبرسیز دئییللر. ان گؤزل بودورکی، سون بیر اون‌ایللیکده قوشما، گرایلی، قوشا یاپراق و دیگر شعیر و شعیر قالیبلری کیمی پوئیتیک فورمالاردان داها چوخ داها یارارلانمیشلار.
بلی بو کلاسیک فورمالی «غزل» شعیری دیگر شعیر فورمالاریندان باشی اوجا اؤزونو گؤستردی و بیر حسابلانمیش حالدا دیگر شعیرلرله رقابته قالخدی. و آوانقارد پراسئسلرین اوره‌ییندن جوشوب گلن فوتوریستیک شعیرلر سایاقی، اؤزونو جیددی اعلان ائتدی.
رحیم بئی حقی‌نین بو اوسته کی سؤزلره رغمن، بو یاشام آدلی غزلینه دیققت ائدین:
بیر‌ایپ چکیب گؤزومون کؤینگین قوروتمالییام
بو مومیا اومودو هئی‌ایاقدا توتمالییام
گئدیب پیچاقچی بازاردان غورورومو قوتاریب
یئتیم یئتیم باخیشیندان غمی آریتمالییام
منیم ده خوش گونوم اولموش دییه دوشونمکده
یوز استکان میزین اوسته چایی سووتمالییام
بو گونلر آرزیلارین پانسمانلارین ده‌ییشیب
دوعا دوعا یوخو حببی وئریب اویوتمالییام
پاکاتلی وودکا وئریب روحوما حقیقت الی
شکنجه اوستاسی صبری دوئل‌ده اوتمالییام
بیر اسکلت منه چاتمیش، آدی یاشام، نه چتین
من اولمایان دوداغیندا گولوش یاراتمالییام.
و یا بو غزلده:
(بار الها بو یانان توپراغی‌ایسلات کیشی اول
بیزی یاسدان چیخاریب چال بیرآز اوینات کیشی اول
وطن آدلی بو بؤیوک تابوت‌ایچین گؤرمه‌ییچین
بارالها بیزیلن بیر گئجه گل یات کیشی اول
ساخلاما مئی‌لری جننتده کئچر واختی، بوگون
ایکی داملا هره‌نین بارداغینا قات کیشی اول).
دیل،ایمگه یارادیجیلیقی و یابانجیلیق:
اگر شعیرده یابانجیلاشدیرمالارا و اونون تئخنیکالارینا باخاندا سئوگیلی رحیمین بو غزلی تپه دن_دیرناغا یئنیلیکلردن سو‌ایچن، و ان چاغداش دیللی بیر شعیردیر.
و اساس بودور اگر کئچمیش عصیرلرده کی غزله،ایندیکی چاغدا بیر عیدده گؤزللیکلری(نورما، قورولوش،ایمگه و…) آرتیرا بیلمه‌سه شاعر، گئتدیگی یولدا حتمن آخسامیش قالاجاقدیر و حاشیه‌لیگه و تکرارلیغا رغمن اوغرامیش اولاراق، قوشولاجاقدیر خیلی عمومی دیلده و احوالدا یازان شاعرلره کی تاریخ بونلاری اونوتموشدیر.
اگر بو غزلین دیلینه، قورولوشونا، و دیگر اؤنملرینه باخاندا هر بیر قونودا راضیلاشریق. دیل هر شاعرین سیلاحی‌دیر. اگر شاعرین دیلی یئنی اولا بیلدی، او شاعر هر نه یازارسا، یئنی چیخاجاقدیر و…
شعیر اورتاق دیل عنعنه‌سینه ضید اولان بیر یئنی دیلده اولایلاناراق، عادی انسانلارین سؤیله‌دیکلرینین عکسینه ان یئنی احوالدا و مؤوضوعلاردا حرکت ائتدیکده مئیدانا گلیرررر.
بو سئوگیلی شاعر رحیم بئی، حقیقتن یوغون کلمه‌لری یونتالایاراق، روح باغیشلارکن‌ایشه آپاریر. گؤزل عبارتله دئیه بیلسم؛ یعنی بو شاعر کلمه‌لرین اعلا درجه ده تانیر. و بیر نئچه سؤزلردن بورا کیمی یارانمایان‌ایمگه‌لر یاراتماغا ال وورور و بلی ادبییات، البتده پئشه‌کار ادبییات بو‌ایشی سئوییر و آرتیق بونو‌ایسته‌ییر شاعردن.
بو قوشمادا شاعرین اؤزونه عایید اولان دیلینه،ایمگه‌لرینه، و قورولوشونا دیققت ائدین لوطفن؛
یوخوما گلنده سس‌سیز گل گؤزل
اولدوزون یوخوسو چوخ یونگول اولور
او دونه گؤزلری ساتاشیب سنه
هله ده گئجه‌لر منه گؤز وورور
گلنده آدیمی یاواشجا چاغیر
کپنک گول اوسته گرنه‌شن کیمی
یادا بیر کؤرپه‌نین دوداقلاریندان
قونداغا گولوشو سوروشن کیمی
بیرده کی قیرمیزی یایلیغی اؤرتمه
دوغروسو قیرمیزی سنه یاراشیر
بیلیرسن گئجه‌نین قلبی قارادیر
سن گئدندن سورا منه دولاشیر
دیل، فورم،ایمگه و یابانجیلیق:
پروفسیونال «حرفه‌ای» اوخوجو، اوخوجونو داها ائتگیلندیریر، گؤزل‌ایفاده‌لی آنلاتیملا باشلانیر. و مخاطب داها رغبت تاپیر تا سونا کیمی شعیری اوخوسون. و بو‌ایفاده آزاراق شاعرده اولا بیلر شعیرین باشلانغیجینی هر زامام پروفیسیونال باشلایاراق، پئشکارجاسینادا تاماملاسین شعیری.
بو حیسسه‌نی بو اوبرازلا باشلاییرام؛ شعیری اونتولوژی «هستی شناسی» باخیمدان آراشدیرماق اولارمی؟ اگر عزیز فیلسوف «برکلی» شوعارینا مراجعت ائتسک، جاواب بلی اولا بیلیر. و موجودلوق، همن قاورانماق دئمکدیر بوردا. بو شکیلده مادی و مجرد اولانلار اونتولوژیانین مؤوضوعسو یئترلیجه‌سینه اولا بیلیر.
آنجاق بیر موجودلوق و وارلیق اولاراق شعیر‌ایله مثلن بیر «ماسا»نین وارلیق اساسیندا نه فرقی وارمی؟
اونتولوژی تنقیدده شعیرین اگزیستئنسیال کاتاقوریاسی و ترکیب «ایمگه» حیسسه‌لری معینلشدیریلمه‌لیدیر.
شعیر، دوشوندویوموز زامان، پسیخولوژی و یا معنوی اولاراق تنقید ائدیله بیلر. آنجاق مسئله بوراسیندادیرکی، بو یاناشمالار نتیجه اعتیباری‌ایله، مستقیل بیر وارلیق اولاراق متن‌دن کنارا چیخیر. بلی بوردادیر شاعرلر حقیقتنده فلسفی دوشونجه‌لردن قیراقدادیرلار، یعنی فلسفه اوخویوب و اثرلرینده بو‌ایده‌نی‌ایشه آپارا بیلمیرلر و ساده‌جه اؤلن، گولن دئییب و شعیرلرینه «سن اوخو معیرلرینه» سون قویورلار.ایشیم یوخ… اونتولوژی بونون عکسینه اولاراق، شعیری فلسفه باخیملاردا کؤکلو حالدا آراشدیرماغا اوز گتیریر. یئنی نقدین قوروجولاریندان و باشچیلاریندان اولان «جان کرو رانسئم»ین دئدیگینه گؤره، اونتولوژی تنقید «نقد» شعیرین اونتولوژیاسینا، اساسلانان بیر تنقیددیرررر. اونون فیکرینجه، شعیرین‌ایچ متنی بیر وارلیق حسابلاناراق تنقید‌ایچین کیفیتدیر. و شاعرین نییتلر و هدفلری و منشأیی قیراقا قویولمالیدی. بئله‌لیکله، رانئسم، بیر وارلیق دوالیسمی شعیرین اوره‌یینده قرار وئررکن، بوتون نظرلری فقط شعیره اوغرادیر.
«structure و texture»
همن قورولوش و توخونوش شعیرین بوؤتوو و بوتونلویونو تشکیل وئررکن، یالنیز شاعرین جیسارتینه باخیرکی بو‌ایکی اؤنم داشییان‌ایشی نئجه یاراتدیغی شعیرده‌ایشه آپاریب یارارلاناجاقدیر. بو اساسدا «توخونوش، بافتار» اگر شعیردن واز اولسا، قورولوش اؤز هوویتینی قورویوب ساخلایا بیلیر. و بلی بو «قورولوش، ساختار» شعیره، شعیرییت وئریر و بوتون «meaning» معنالار قورولوش اساسیندا آلینیر.
بو اوزدن «بافتار، توخونوش، structure» شعیرین مرکزی و منطیقی و اونون‌ایفاده ائدیجی نؤعو حسابا گلیر آرتیق دئیه بیلسم یعنی؛ ساختار و یا قورولوش اگر شعیردن چیخاریلسا، توخونوش قالیر و همچنین عکسینه، بونلار‌ایکیسی شعیرین اساسلیقی‌دیر دئمک. بیر معنادا قورولوش معنا‌ایله عینی‌لشیر و توخونوش‌ایسه، شعیرین فیزیکی دئتاللاریدیر و شعیرین لحنینه، آهنگی و موسیقی‌سینه، ریتمینه،ایمگه و دیگر گؤزللیگینه و دیلین یئنیلیگینه باخارکن، یاردیم ائدیر. بلی دئدییم پراسئسلر «توخونوش و قورولوش» هم شعیردن‌ایریلماز تمل‌لیک، همده‌اینتئراکتیو ائلئمنتلر دئییلیر و حسابا گلیر.
آرتیق دئمک لازیمدیر روس فورمالیست نظریه‌سی‌ایله ماراقلانان کانسئپسیالاردان بیری ده‌ایلک دفه «شکولووئسک»ینین تکلیف ائتدیی یابانجیلیقدیر «آشنایی زدایی».
بو فورمالیستلرین مقصدی، قایغیسی و دردی، ادبی یارادیجیلیغا سبب اولان شئیلری تاپماق‌ایدی. آرتیق‌ایندیکی زاماندا او زامانین ادبی یارادیجیلیغینا بیر عیدده گؤزللیکلر آرتیراراق، بو شعیرین یاراشیقلارینی داهادا زنگینلشدیریلمیشدیر.
بونا رغمن‌ایندیکی تورک آذربایجان چاغداش «آغشعیر»یمیزین ائلئمنتلرینه اویغون اولاراق بو پراسئسلردن و حرکتلردن آد آپارماق اولار:
غئیری معینلیک
روایت و حیکایه‌لرده پارچالانما
ضیددیت
حقیقتله، وهم آراسیندا سرحدلرین اولماماسی
اوزون سؤزلرله اویناماسی
شیزوفئرنیک ائلمنتلری اؤزونده توپلاشدیرماسی
مخاطبلرله بیر جوره اویناماق «وهم و دولاشیقلی‌ایمگه و معنالار آراسیندا اوخوجونو ساخلاماسی
مخاطبی درین دوشونجه و فیکیره اویدورماسی و اونلارا سونوج و نتیجه چیخارماق مسئولیتینی وئرمه‌سی
مؤوضوع دا» بکر، و یئپ‌یئنی فرایندلر یارادیجیلیغی
پریشان ترکیبلر
سسلری دویماق «بورادا کلمه‌لر سسینی دویوب و تانیماق مقصددیر»
و… دیگر خصوصیات، اؤزللیکلر و مؤلفه‌لرده وار، البتده پست مودئرن شعیریمیزین کومپونئتلری حسابا گلیر
بو «یاغیش» آدلی شعیرینی اوخویون لوطفن:
یاغیشی دئییرم!!
یاغیشی.
یایلیغین آسیب گویدن
گیزیلینجه، اکیلیب چیخیب گئدیب .
دنیز دئییر:
منیم خبریم یوخدور،
فقط
بیر آخشامین سرینینده،
باشینا هاوا گلدی
بلکه ده گلین هاواسی
منه باخدی
ساچلارین دارادی
خیمیر خیمیر آغلادی
یایلیغین گؤیدن آسدی
و گئتدی
او آخشام
تانری بئش داش اویناییردی
بلکه ده‌ایین بئشی‌ایدی
بلکه ده بئش کیشی
اؤلومه یئریکله‌ییردی.
تورپاق آند‌ایچیر دئییر:
منیم گوناهیم یوخدور
یاغیشین باشینا هاوا گلدی
بلکه ده‌ایریلیق هاواسی
بیرآز گولدو بیر آز آغلادی
یایلیغین گؤیدن آسدی
و گئتدی
او آخشام
یاغیشین گؤزلرینده غربتین اللری
سوغان دوغراییردی
گؤونه‌دی گؤزلری
آجیق ائله‌دی
او آخشام تانری
یئددی‌اینجی گؤیده
یئددی بارداق اوزوم‌ایسلاتمیشدی
و قاباغیندا
یئددی کئفلی ملک اویناییردی و…
منجه، پئشه‌کار بیر شاعر‌ایچین مخصوص اورجینال اثرلر، ائله بیر تئخنیکادان استیفاده ائتمه‌لیدیرکی، باشقا بیر شاعرین اونو نمونه گؤتوروب کوپی یالاشماسی غئیری مومکوندور. و کیمسه اونو قلم نؤوعوندان و‌ایشلتدیگی ترکیب و‌ایمگه‌لردن آسیلی اولاراق کوپی یالاسا، هامی بو سرقت و اوغورلوغو هانسی شاعردن اوغورلاندیغینی بیله‌جکدیر.
آرتیق اگر چوخ ساده دئیه بیلسم؛ یعنی بیر حرفه‌ای شاعر کی اؤزلویونده باغیمسیزلیقا دوغرو چاتمیشدیر و دیل مسقیللیگی وار و هامی ناقد و شاعرلر بونون شعیر دیلینی یاخیندان تانیمیش و بیلمیشلر، بو شاعردن هر کیمسه هر نه سرقت آپارسا چوخ تئز معلوم اولاجاقدیر بو اوغورلوغو کیمدن و هانسی شاعردن گؤتورموشدیر. باشقا بیر عبارتله؛ آوانقارد و دیل و شعیر سبکینده تانینان بیر شاعردن هئچ کیمسه سرقت و اوغورلوق ائده بیلمز بونا کامیلن اینام واریمدی و بو ایش منیم اؤز باشیما چوخ گلمیشدیر و دئمیشلر کامیل بئی قهرمان اوغلودان هم چووووخلو تاثیر آلانلار وار، و هم بو شاعردن سرقت آپاران چوخدیر، آمما کامیل قهرمان اوغلو، اثرلرینده باغیمسیزلیغی اولارکن، هر شاعر، بوندان هر نه سرقت آپارسا معلوم، و استفاده ائدنده روسوای عالم اولمالیدیر. بو فازدان کئچیرم.
منجه؛ اگر علمی متودلارلا هر واخت بیر شاعر کلمه‌لرین سیخیب سویونو چیخارا بیلدی، اوندادیرکی شعیررررر یارانیر.
فورم:
بوریس‌ایخئن باوم؛ «فورم کانسئپسیاسی آرتیق قاپساییجی اولاراق دئییل، و‌ایچه‌ریسینده کی مضمونا صاحیب اولان و داخیلی‌ایله علاقه‌لی اولان دینامیک و فرقیلی بیر دست اولاراق استیفاده اولونور» دئدی. باشقا بیر عبارتله یعنی، فورمون شکلی روحلوجا و متفاوت صورتده، محتوانین ایچینده جان تاپیر.
آرتیق فورم، کامپونئنتلر «اجزا» آراسینداکی «نیسبت»ی گؤستریر و هنر آراسینداکی بو نیسبت بعضن شورلو و لاکین داها شؤورسوز و مؤلفین نییتیندن کناردا استیفاده اولونان تئخنیکالارین دئمک اولار نتیجه‌سیدیر.
بو فندلرین «شگرد» کوللئکسیاسینی آراشدیرماق، مؤللیفین نییتی‌ایله محدودلاشا بیلمز، آمما بو آرادا دوزگون و حرفه‌ای ایش فورمانین اؤزوندن باشلاماقدیر. و بیر معنادا هنر و ادبییاتین آنلاشیلماز بیر طبیعت اولدوغونو و بیر «صنعت» هنر اثرینین مرکبلیگینی منطیقی تکلیفلره قدر آزالتماق مومکونو اولمادیغینی سؤیله‌ین «کانت”»ین سؤزونه قاییدیریق. باشقا سؤزله گؤزللیک فورماسینی گؤرمه‌مزلیک اولاسی، مومکون دئییل.
بو دئدیکلره رغمن، سئوگیلی رحیم بئی حقی‌نین فورما باخیمدان بو شعیرینه دیققت ائدین لوطفن؛
«اوزاق بیر کتده اولایدیم
آدسیز، سوراغسیز
ایتمیش جغرافیانین بیر بوجاغیندا
کئشکه
اوزاق بیر کتده
بیر گونه‌باخان اولایدیم
ساواشدان قاچان بیر آج اوشاق
منی دریب
اؤلموش آناسینی دوشونرکن
اوچموش ائوین اؤزله‌یرکن
ایچیمی یئییب
قابوغومو
توپوروردو
جلادلارین صیفتینه.»
لازیمدیر شاعر اؤزونه باغلی هنر و جیسارتی‌ایله بیر فندلر «شگرد”» ایشه آپارسین کی پئشه‌کار منتقدلر و مخاطبلر بو شاعرین ایشینه حئیران قالاراق الینی دیشله‌سینلر.
«من سویوق گئجه‌ده یاشامیشام
گولوشو بیر فاجعه بیلنلر ایچینده
من سویوق بیر گئجه‌ده یاشامیشام
ائله بیر گئجه کی هئچ یولچو
بیرجه دؤنه
اود الینده کوچه‌سین آددیملامادی
بوردا، هئچ اوشاغین یوخوسو
یاخشی سونا چاتمیر
و آنالارین دوداغیندا لای، لای، لار
کؤرپه، کؤرپه سولور
بوردا بوغدالارین یوخوسو آغیردیر
و آجلیق غورورلو آددیملاریلا
یاری قویور سینیخمیش نامازلاریمیزی
من سویوق چوخ سویوق بیر گئجه‌ده یاشامیشام
حسرتلر اوجاغیندا آرزیلار یاندیرمیشام
قیزیشماغا…»
فورمالیستلرین نظرینه رغمن، اثرین مفهومونو گزیب آختارماق یئرینه، لازیمدیر فندلری کشف ائتمک آرخاسیندا اولسونلار. بو، همن بؤیوک فورمالیست نظرییه‌چی ویکتور آسکئلووسکی‌نین «هنر همن فنددیر» دئدیکلرینین معناسیدیر.
بلی بو تئخنیکانی باشا دوشمک‌ایچین هنر اثرینین ماتئریالینی «ماده اثر هنری» شکیلدن سالماق و پوزوب داغیتماق نؤوعونو تعین ائتمک لازیم گؤرونور.
البتده بونو گؤزلجه‌سینه بیلیریک؛ شعیرین مضمونو، یاراشیغی، یئنیلیگی و ماتئریالی «دیل»دیر. بیز متفاوت و باشقانلی و فرقیلی شکیل و یوللارلا شعیر دونیاسینا یول تاپا بیله‌ریک. البتده یئنه لازیم گؤرونور شعیر نجور اولور شعیررر اولور یولونو تاپیب و بیلمه‌ییمیز گره‌کله‌نیر…
اوسته وورغولادیق، شاعرین جیسارتی و شعیرین ماتئریالی دیلدیر. دیل شاعرین نئجه هنرینه، جیسارتینه باغلیدیر. بلی شعیرین هر میصراعلاریندا‌ایچ موسیقی، چؤل موسیقی، رایج قایدالاری سیندیریب پوزماق، یئنی نورمالار و قورولوش، و یئپ- یئنی دیزاینلار و طرحلر، فونتیکا”، حرف تنظیمله‌مه‌سی، “واج آرایی_فونولوژی”، صرف” مورفولوژی،و نحو”سینتاکس” و معنا “سئمانتیک” و… لازیم و اهمیتلی گؤرونور.
“ویکتور شکلووسکی” “حقیقت و زیبایی” کیتابیندا “شعیرین شعیریتینی دیلین یادلاشماسیندا و یابانجی اولدوغوندا بیلیر.” و آرتیریر؛ “دیلده لاریمدیر یئنی عادتلر اوز وئرسین”
لوطفن رحیم حقی‌نین بو «تاکسی» آدلی شعیرینی، دیل باخیمدان دیققت بویورون:
(هئی تاکسی!
مستقیم، مین‌ایل قاباغا
آل منی قاداسی،چوروسون زامان
آد قویان گونونه لعنت اولایدی
خاور میانه‌ده
یاشامیر اینسان
هئی تاکسی!
قاچیرام قاداسی دایان،
چمدان دولوسو نیسگیلدیر منم
اولکه‌می‌ییغمیشام بیر چمدانا
وطنین اؤلوسو نیسگیلدیر،منم
گیزلینجه آل بیزی باس گازا گئدک
اؤلکه‌می یاری جان قوتاریم بوردان
آماندیر وطنی چاققال‌لار یئدی
یاردیم ائت قاداسی آپاریم بوردان!
قویولار چوخ درین فیکره گئدیبلر
بولاردان بیزلره سو چیخمایاجاق
اورکلی بیر نفر آغاجا دئسین
چایلاردان بیر داها سو آخمایاجاق) .
بئله‌لیکله شعیرین دیلینده غریب بیر اتفاق دوشور و نتیجه ده تانیش دونیا بیردن قریب گلیر هر اوخوجو و مخاطب‌ایچین.
شعیر، شاعرین سلاحیندا آچیلان گولله‌نین آتشی‌دیر. شاعر بوتون کؤهنه کلمه‌لردن، تکرارلانان معنالاردان، جانینی قورتارماق، و پینتی سؤزلرین جسدینه قانلا باخماق ایسته‌ییر. و همچنین شاعرین‌ایچ ایلگیسینین سونوجو روحو اولاراق، مخاطبلرین دوشونجه‌سینی آرایا گتیریر و بو چووووخ موبارک بیر‌ایش حسابا گلیر منجه، بئله‌لیکله مخاطبلر، کلمه‌لرله شاعرین بئینینه یول تاپا بیلیر.
شاعر هر زامان سؤزلرین آرخاسیندا گیزله‌نیر و سئوییر روحونون درینلیکلرینده کی یوخلامیش سؤزلرینی اویاداراق، اؤزونو قورتارا بیلسین بو شاعر ایچین آیدینلیقدیر. شعیر بیر بویالی رویا و کابوسا بنزر بیر دونیادیر.
ها بئله بو رنگارنگ دونیانین محصولودا بللیدیر یام یاشیل و ائتگیلی و بعضنده اؤفکه‌لی، جنونلو و قانچیلجاسی اولمالیدیر.
تی. اس. ائلیوت دئییر:
بؤیوک بیر شاعر بو کی عادی انسانلارین گؤرمه و ائشیتمه ساحه‌سینده‌کی رنگلری و یا سسلری باشقالاریندان داها آیدین قاورامالی و تانیمالیدیر، همده عادی انسانین دویغولارینین چؤلونده کی ادراکلاری آنلامالی و بیلمه‌یی لازیم و واجیب گؤرونور. بئله شاعر عادی انسانلارین رنگلرینی ائشیدرکن دویور. عینی حالدا عادی انسانلار، شاعر گؤردویونو و ائشیتدیگینی، گؤروب و دویا بیلمز.
آرتیق وورغولادیم یاخشی بیر شعیر اوخوجونو ذؤوق و دوشونجه‌ایله مشغول ائدیر. یعنی اؤزو‌ایله مخاطبلر آراسیندا شعیری یارادیر شاعر.
اگر عزیز رحیم حقی‌نین شعیرلرینه بیر سؤزوله باخساق، رحیم بئی بیر شاعردیر.
لوطفن رحیم بئی‌یین شعیرینین بو نمونه سینی بیرگه اوخویاق؛
قارا گیله یادیندا،
گونشین دونون گئیمیشدین
دوپ دورو،سو کیمی
چیپچالانیردی گؤزللیگین ؟
سونرا من سنه اوزرلیک یاندیردیم .
یادیندا ؟
یادیندا پنجره‌نی آچاندا
قوشلار بیزه اوزاق چوللرین،
گولون گتیریردی ؟
سونرا من دویغومون دالیندا گیزله‌نیب
بیر اووج اونلاریچین آغلاییردیم،
یادیندامی؟
یادیندا باخیردیق گؤیه
چالیشیردیق اوچان قوشلاری سایاق
منیم بارماقلاریم دولوردو
سنین بارماقلارین دولوردو
داریخیب گویو …
…داریخیب گویو باسیردیق باغریمیزا،
یادیندامی؟
یادیندا دئدین اوزاق گئتمیرم
سو آتما دالیمجا
آمما گؤزلریم چوخدان‌ایدی باشلامیشدی
سن گئتدین من اردبیل بویدا
قیشین ایچینده
اوچوشسوز گؤیلری نئینیرم
دولان گل غریبیسه‌میشم
سنه،قوشا،گؤیه و بیر آز یوخویا .
بلی، اوخودوغونوز‌ایچین رحیم بئی‌یین شعیرلری بیزده یاخشی بیر حیس اویادیر و مخاطبلرین بدیعی ذؤوقونا یئنی بیر گؤزه‌للیک باغیشلاییر و وئریر.
باشقا بیر عبارتله دئیه بیلسم بو عزیز شاعرین شعیرلری ذهنی دئییل منجه، آرتیق حیسی‌دیر. و دیلینین و پوئتیک فورماسینین اؤزونو عکس ائتدیرن و حیران ائدیجی اولدوقونو قئید ائتمک یئرینه دوشور البتده…
کاریکلماتور :
رحیم معللمین اثرلرینده بعضن «کاریکلماتورجاسینا» میصراعلاردا گؤزه چارپیلیر. کاریکلماتور یا کاریکاتورجا و یوخسا کاریکاتورا؛ یعنی کلمه و‌کاریکاتورلا قاریشیب و ترکیب اولدوغوندا شعیر ایفاده‌لری یاراتماق‌ایچین بیر، بیرینه قاریشان سؤزلرین بیرلشمه‌سیندن عیبارت بیر سؤزدیر.
و…
«یووا اوره‌ییم»
و…
«منی پیچیلداییب گوندوز»
و…
«زامانین قولاغینا»
و…
«یوخو یولون ایتیریر “منده»
و..
«هاوا، اوره‌ییمدن توتولور»
و..
«یاغیش گؤزلریمدن باشلانیر»
و…
«پاییز، آهیمدان دوغولور»
و نه چوخ‌کاریکلماتورلار، کی رحیم بئی داها یاراشیقلار، روح، و جان باغیشلامیش اثرلرینده.
بو شاعرین قاوراییشینا و آنلاییش و دوشونجه سینه باخاندا، نقدر احساسلی، و مرحمتلی اولدوغونو گؤروروک. و اؤزلویونده اؤز نوعونون سئوینجینه و کدرینه آرتیق قاتلاشا بیلین بیر شاعردیر.
سئوگیلی رحیم بئی حقی بعضی سببلره گؤره، شعیر توپلوسونو نشر ائتمه میشدیر.
سوندا صمیمیتله عزیز قارداشیم رحیم بئی‌ایله دانیشیب و بیر قارداش کیمی سؤیله‌مک ایستیرم؛ اگر شاعر شعیرینی عینی شکیلده داوام ائتدیرسه، نفوذلو و تاثیر قویوجو بیر شاعر اولاجاقدیر.
و شعیر دیلینده بعضی سورونلار اولسادا، آنجاق رحیم داداش بو سورونلاری اؤزنده حل ائتمه‌سی و شعیرلرین هامی‌ایچین مقبول اولماسینا داها اومید گئدیر.
شاعر‌ایچین یاشیل اوغورلار و باشاریلار و یارادیجیلیقلار آرزومدیر.
سوندا بیر شعیر سئوگیلی شاعر رحیم حقی‌دن اوخویون لوطفن :
نییه باهار ؟!
نییه فقط باهار ؟!
هه ی ؟
قیشین نه‌ایدیر ؟
هله بیر مشتری گؤزو‌ایله باخ.
آغ آپپاق سکوت،
جوم جولوق سویوق،
روحلارین بورونموش پتودا گولمه‌لی حالی،
ایچینه سیخیلمیش گونلرین بوی بوخونو،
باخیشلارین،
کرپیج،کرپیج دونموش بوزلاری .
نولار یاخشی باخ،
هله بیر گئی،
بلکه اینینه گلدی یالقیزلیغیم،
تئز تصمیم توتما!!!
لعنت اولسون سنه،
اولانیم بودور،
منیم باهاریم یوخدور،
اولمایاجاقدا. “رحیم حقی”
۱۴۰۰/۰۵/۱۰
2 پاسخ
سایین دوکتور رحیم بَیین فرقیلی شئعیرلرینه ان فرقیلی باخیشینیز اورک اوخشایاندیر!
سلاملار چوخ گؤزه ل شعیرلروداهاداگؤزه ل باخیش ویاناشمالار،سئوه -سئوه اوخویوب لذت آلدیم.سیزه ورحیم بئیه آلقیشلارواوغورلار اولسون.