قادین ادبیاتیندا گؤوده‌سللیک
سارای محمدرضایی
قادین ادبیاتی، قادینین تاپدالانمیش حاقلاری اوغروندا موباریزه‌سی، ائو موحیطیندن آیریلیب اجتماعیلشمه پروسئسی و اؤز جینسل کیملیگینه آگاهلیغیلا قاباریب و فرقلنیبدیر. کئچمیشده قادین یازیچی – شاعر هم سایدا ائرکک ادبیاتیندان گئری ده قالمیش، هم ده دوشونجه طرزی و دونیا گؤروشو ائرکک ادبیاتینا باغلی و دئملی بو ادبیاتین تابعی اولوب. قادین و اونون ادبیاتی مستقل بیر وارلیغا چئوریلمک‌چون و بو باغلیلیغدان قورتارماق‌چون، اؤز فلسفه‌سینی یارادیب، ائلئمئنتلرینی اوزه چیخارمالییدی. البت کی لاکانجا «قادین یوخلوغو سیمگه‌سل ائرکک دوزنینده» اونون داها دا بو وارلیغا چئوریلمک‌چون جان آتماغینا ندن اولدو. بو سیمگه‌سل آلان( ساحه) دیلده وارلاشیب، اولایلاشیر.
سؤیلم ( دیسکورس) آنالیزینده دئییلیر کی : «دیل همیشه متنده وارلاشیر. دئملی دیل متن دویارلیغی‌دیر.» فوکو دئییر کی «سؤیلم باسقینچی سیستئملرین مناقشه آلانی دئییل، بلکه مناقشه قونوسودور.» بئله‌لیکله قادین ادبیاتیندا دیل چرچیوه‌سی و دیلدن دولایی سؤیلم، ها بئله ان اؤنملیسی ائرکک سیمگه‌سل دوزنینین قارشیندا اؤزو اوچون مستقل دیل و دوزن یاراتماق و وارلیغا چئوریلمک اوزرینده دارتیشیلیب یئنی تئوریلر یاراتدی. بو تئوریلرده ائرکک دوزنینده یوخلوق سویه‌سینده اولان قادین نئجه کی گؤوده‌سیله تاپدالانیب، کنترل اولونوب و بو گؤوده ایله ده قوولوب، ائله جه ده اکتیو بیر وارلیغا چئوریلمک‌چون ایلک اؤز گؤوده‌سینه ال آتیر.
مرلوپونتی دئییر کی: «گؤوده و جنسیت تاریخسل بیر دوشونجه‌دیر.» سیمون دوبوار دا قادین و ائرکک حاقدا بئله بیر دوشونجه‌یه مالیکدیر. اونون ان تانینمیش جومله‌سی کی «قادین، قادین دوغولمور، بلکه قادین اولور» ائله بو سؤزون اینجه‌له‌مگی اوچون دئییلیب کی جنسیت توپلوم و تاریخین تیکینتیسی‌دیر. دووبوارجا قادین بدنینی نسنه اولاراق تجروبه ائتدیگی مئتودلا زامان پروسئسینده اؤزو ایله، اؤزگه و یابانجی بیر گؤوده قوروملاشدیریر. فوکودا دئییر کی «گؤوده و جنسیت تاریخ فئنومنلریدیرلر. گؤوده گوج و اتوریته (اقتدار) سؤیلمی‌نین سونوجودور و مطیع گؤوده‌لر اوتوریته‌دن دولایی فورمالاشیرلار.»
ژولیا کریستوا قادین -مستقل دیل و دوشونجه‌سی ایله ایلگیلی اوچ اؤنملی رول اویناییب:
۱- گؤوده‌نی، اینسان بیلیملری سؤیلمینه قایتاریش حاقدا چالیشماسی
۲- پری اودیپال ( Pre- Oedipal) دؤنمی و آنالیغین اؤنمینی ذهن یاپیلماسیندا قابارتماق
۳- آلچالتماقدان آنلاییشینی، تاپدالاماق و آیری – سئچکیلیک شکلینده آچیقلاماق
او آنالیق تئوریسی ایله چالیشیب قادینین اؤز دیلی و سیمگه‌سل دوزنینی یاراتماق‌چون یول گؤسترسین.
کریستوا بو حاقدا آنانی مرکزلشدیریب «ایلکین دیل بیلیمی-» نی پری اودیپال و دلالت‌سیز دوزنی، پروسئسی اولاراق اونو گؤسترگه بیلیم (semiology) دیلی آدلاندیریب. دلالت و گووَنج پروسئسی بیزیم بؤیومه‌میزله بیرگه تاپدالانیر، بیزیمسه آتارکیل و منطیقسل دیلله یعنی توپلومون سیمگه‌سل دیلی ایله تانیشلیغیمیز، دئمک گؤسترگه بیلیم دیلینی ایتیرمک‌دیر. گؤسترگه بیلیم پروسئسی دئوریم شکلینده ده اورتایا چیخا بیلر.
کریستوا آنا گؤوده‌سینی کولتور و دوغا آراسیندا بیلمکله آنالیغی دوغا سویه‌سینه ائندیرن کلیشه‌لری بوراخیر؛ یعنی او چالیشیر آتا ارکیل سیستئملرین ترسینه آنا گؤوده‌سینی نسنه‌لیکدن چیخاریب اؤزنه‌لیگه چئویریب و بوتون ذهن ایلگیلرینه بیر مدل اولاراق قوللانسین.
کریستوا آنالیق حاقدا بئله دئییر: «آنالیق ایسته‌نیلمیش مجبورلوق اولورسا اونون اوستَلَنمه‌گه( تعهد) احتیاجی واردی. بئله‌لیکله آنالیق گئرچک بیر یارادیجی حرکته چئوریلیر.» البت قادینسی متنین یارانماسینا او قدر امین دئییلدی کریستوا، آنجاق قادینین مستقل دیلی یارانماسیندا بؤیوک رولو اولوب اونون.
اوستده دئدیگیمیز کیمی او بو دیلی گؤسترگه بیلیم دیلی اولاراق آچیقلاییب. کریستوا اینانیر کی بوتون آنلام ایچَرمه (دلالت)لری گؤسترگه و سیمگه‌دن یارانیبلار. گؤسترگه، آنلاما یول تاپان فیزیکسل موتیواسیون(انگیزش)دور. گؤسترگه‌لی قونو ریتم، موزیک و ایچَرَن(دلالتگر) حرکت اَیلَم‌لری(عمل) ایله ایلگیلی‌دیر. گؤسترگه‌لی قونو موتیواسیونلارین بوشالماسی کیمی، آنا گؤوده‌سینه، بوتون اینسانلارین ایلک ریتم، موزیک و حرکت قایناغی‌دیر. آنجاق‌سیمگه‌سل شئی همن‌دیر کی رفرئنسی مومکون ائدیر؛ یعنی سؤزجوکلر دیلین سیمگه‌سل قورولوشونا گؤره رئفرئنسلی آنلاملاری وار. گؤسترگه و سیمگه‌سللیگی ایلگیلندیرسه‌میز دئمک اولار کی سیمگه‌سللیک اولماسا آنلام ایچَرمه‌لری بوتون هذیان اولاجاق، آنجاق گؤسترگه‌سیزلیکده ده آنلام ایچَرمه‌لری بوش اولاجاق؛ یعنی بونلار سیخ ایلگیلی‌دیر‌لر. نئجه کی فیزیکسل موتیواسیونلار آنلاما یول تاپیرلار، آنلام منطیقی ده گؤوده ده اکتیودیر.
کریستوا قادینسی متنین یارانماسینی سیمگه‌سل ائرکک ائگئمن دوزنینی سیندیریب و گؤسترگه دوزنینی قابارتماقلا مومکون بیلیردی. یعنی گؤسترگه‌لی سؤیله‌مین یارانماسی، موزیکال، ایشارتلی و ارجاع‌دان اؤنجه‌لیکلی(prereferential) اؤزللیکلرله کریستوانین ایسته‌دیگی قادینسی متن ده اؤنملی‌دیر. بونلارا اساسن دئمک اولار قادینسی متن تکجه قادین یارادیجیلیغی دئییل، بلکه ائرکک‌لرده بئله بیر متنی یارادا بیلرلر. دئملی دیل قورولوشو، ایچری و مضمونونلا بیرگه دییشمه‌لی‌دیر و قادینسی ادبیات،قادینسی تجروبه‌لر و گؤوده‌سللیک‌له یارانا بیلر
لوس ایریگاری ده ائرکک سیمگه‌سل دوزنی و سئکسوال سؤیلمین ایچینده بو قونونو بئله آچیقلاییر کی: «قادین جینسل ذؤوق پروسئسینده اؤزو ایله اؤزگه‌لشیب تام آشاغیلانیر. او جینسل ذؤوقو اوچون گؤوده‌سی و جینسی ایستگی ایله یابانجی اولور.» او سکسی تکجه عادی بیر ایلگی لذت‌چون یوخ، بلکه یئنی بیر جینس یارادیجیسی بیلیر کی پِنیس(قضیب) اوتوریته‌سی و واژینال نسنه‌سینی یارادیر. او پنیس و واژینال گؤسترگه‌لری ایله ائرککسل دوزنده قادینین نئجه گؤوده‌سیله جینسل لذت پروسئسینده اؤزگه‌لشمه‌سینی آراشدیریب و بو ایلگی‌دن چیخماق و آلترناتیو قورولوشو، قادینین باشقا جینسی اورقانلارینی جینسل ذؤوق‌چون سیناماغی اؤنریر. ایریگاری قادینسی متنین یارانماغی‌چون اینانیر کی قادینلار گرکدیر جینسل تجروبه‌لرینی ادبیات چرچیوه‌سینده یازسینلار.
هلن سئکسو فرانسه‌لی فمنیست قادینسی متنین تئرمینینی ۱۹۷۵ ده «یئنی دوغولان قادین» کیتابی و «مئدوسا گولومسه‌مه‌سی» تئزینده اورتایا چیخارتدی. او بو قونونو وورغولاییردی کی قادین اؤزونو یازمالی‌دیر و قادینلار سیمگه‌سل ائرکک ائگئمن دوزنینده یابانجیلیقلارینی دویوب و بو دوزندن ائشیکده اولدوقلارییلا قارشی دورمالیدیرلار.
هلن سئکسو «مئدوسا گولومسه‌مسی» مقاله‌سینده بئله یازیر: «قادین اؤزونو و قادینلاری یازمالی‌دیر، قادینلاری متنه گتیرمه‌لی‌دیر؛ همن یئر کی شیددتله اوردان قووولوبلار، نئجه کی گؤوده‌لریندن قووولوبلار، عینی سببلرله، عینی قایدالارلا، عینی اؤلدوروجو اوخشار آماجلارلا. قادین اؤزونو متنه داخیل ائتمه‌لی‌دیر، دونیا و تاریخه اؤز حرکتیله گیرمه‌لی‌دیر.»
سئسکو بو مقاله ده قادین گؤوده‌سینی، ائرکک ائگئمن سیمگه‌سل دوزنینی ییخماق و قادینسی متنین یارانماسی‌چون گوجلو و قادینسل دئوریم و دییشیکلییه سبب اولان یول بیلیر. او قادین گؤوده‌سی دیلینی دئوریمجی اویقولاما(پراتیک) اولاراق ائرکک بلاغتینه قارشی قوللانیر.
هلن سئکسو، قادینسی متنی قادین گؤوده‌سیله یارانان دوشونجه بیلیردی، او دوشونجه کی پنیس اوتوریته‌سینین قیسقلیغینی(محدودیت) چالیشه چکیب، قادین گؤوده‌سینی دوشونجه‌یه سونوجلانان یول تانیتدیریر؛ یعنی قادینلار ائرکک دوزنینده گیزلین اؤزلرینی تاپمالی‌دیرلار. او بو حاقدا مئدوسا میفیندن فایدالانیر. یونان میفلرینده مئدوسانی، مینروا تانریجاسی قارقادی، اونون ساچلاری ایلان شکلینه دؤنوب سونرا پرسیوس اونو اؤلدوردو. فروید مئدوسانین باشینین کسیلمه‌سینی اودیپال دؤنمینده ادیپوس کمپلئکسی بیلیر، آنجاق سئکسو مئدوسانین باشینین کسیلمه‌سینی ائرکگین، قادین سسینی سوسدورماسی، قادین دیلینین کسیلمه‌سی بیلدیریب، مئدوسانین ایلانلارینی قادین کاراکتئرلرینین چئشیدلیلیگی اولاراق اونلارین یوخ اولماسی یعنی بو چوخلوقلارین قیسیلیب بیرلشمه‌سی‌دیر دئییر. بئله‌لیکله فرویدون اودیپوس کمپلئکسی و لاکانین سیمگه‌سل دوزنینده بیر تور یاپی سؤکومو ائدیر.
سئکسویجا قادینسی متن ده قادین گرکدیر آلت بیلینجینی دویماق چون گؤوده‌سیندن یازیب، ائرککسل دوزنینه قارشی دورسون. «یئنی دوغولموش قادین» کیتابیندا سئکسو اوچ اؤنملی قونونو بو متن اوچون صادالاییر:
« ۱- سس اوستونلویو، یعنی دانیشیق دیلینه یاخینلیق. هر قادیندا بیر آنا یاشاییر و بو آنا دویوزدوروب، اووندوروب و آیریلیغا دؤزور» بو ایلگی یعنی قادینلا – آنا ایلگیسی استعاری ایفاده ایله تصویر اولونور.
۲- ایکینجی قونونو قادین گؤوده‌سینین آیریجالیغیلا (امتیاز) آچیقلاییر. تاپدالانمیش قادین گؤوده‌سی دئمه‌لی قادینین کسیلمیش دیلی اولور و دیلله گؤوده سیخ ایلگیلنیر. روح آغریسی بدنسل‌لشیر؛ بونا گؤره ده دئییر: «گؤوده اولماسا، متن ده اولمایاجاق» سئکسو بو متن ده گؤوده سؤزجوکلرینی داخیل ائدیب و نئچه سسلیلیگ و دیل اوینونو اؤنریر.
۳- اوچونجو اؤزللیک ده، مولکییته قارشیلیق و کیملیکله کاراکتئره قارشیلیق اورتایا گلیر. بئله کی باشقاسینین، اؤزگه و یابانجی اولاراق گیریشینه ایمکان یاراتماق همن چئشیدلی جینسل کیمیلیردن سؤز آچماق‌دیر؛ یعنی قادینلیق حیاتینین تجروبه‌لریندن یارانمیش اؤزنه، آچیق قاپیلی اؤزنه و بو قادینلیق تجروبه ایلک آنالیق تجروبه‌سی‌دیر، ایکییه بؤلونن گؤوده، اؤزونده باشقاسینی بیتیریب اؤزونو یئنی دن آنلایان اؤزنه.»
سئکسودا کریستوا کیمی سس و شیفاهی ایفاده‌نی ائرکک ائگئمن سیمگه‌سل دوزنین اؤنونده قادین دیلی بیلیب اؤنملیسی آنا موتیوی و گؤوده‌سیندن اولدوقجا فایدالانیر. نئجه کی کریستوا بو گؤسترگه بیلیمینی ذؤوق و شیفاهی ایفاده ایله ایلگیلندیریب، اونو سیمگه‌له‌مگه اوستون بیلیر کی اؤزو ایچ گودو(غریزه)دن یارانیر؛ آنالیق تئوریسینی ده اورتایا چیخاردیب و اونون گؤوده‌سیندن دانیشیر. سئکسو و کریستوا هر ایکیسی شعیر دیلینی قادین دیلینه یاخین بیلیرلر. کریستوا دئدیگی بو ایچ گودولر شعیر دیلینده ریتمیک سئمانتیک شکلینده گؤرونور. سئکسودا شعیر دیلینی اسکی بیر دیل یوخ بلکه نئچه آنلاملیلیغی اؤزونده سیغیشدیرا بیلن و قادین جینسللیگینی و گؤوده‌سینی عکس ائتدیره بیلن بیر دیل بیلیر. سئکسو اؤیکونو دورومو یانسیلاماق (محاکات) آنجاق شعیر دیلینی دئوریمجی بیر دیل گؤستریر. سئکسو دئدیگی قادین کاراکتئرلرینین چئشیدلیینی کریستوادا دا گؤرمک اولار. او اینانیر کی قادین قوروپلاشدیرماغین ان گوجلو دستکچیسی‌دیر و‌سیمگه‌سل ائرکک ائگئمن دوزنیندن آیریلدیقجا او قدر ده چئشیدلی جینسل کیملیگی و قادینلیغی آیدینلاشاجاق.
قادینسی متنینی تنقید ائدنلرده اولوب؛ اؤرنک چون کریستیان پلانته، ویرجینیانین بو سؤزونه :«هر نه‌ییک‌سه اؤنملی بودور کی اؤزوموز اولاق” دایاناراق بوتون قادینلار اوچون عینی یازی مودئلی، اینسانلارین اؤزل تجروبه‌لرینی و بیرئیسه‌للیکلرینی گؤرمزدن گلمک بیلیب دئییر: «قادینلار و (ائرککلر)ین آختاردیقلاری حیات و متن ده (یازی)، باشقاسیلا فرقلنمک و دیلدن دولایی اؤزو اولماق حاققی‌دیر.»
بئله‌لیکله ان بؤیوک تنقید قادینسی متنینه چئشیدلیک‌لر و بیرئیسه‌للیک‌لییه قارشی دورماق‌دیر. اوسته‌لیک بو تنقیدچیلر بو قدر قادینی آنا – مرکزلیک بیر چئوره ده گؤرمه‌یی دوزگون بیلمیرلر. چونکو قادین همیشه آنا دئییل.
سوندا دئمک اولار قادینسی متن قادینلارین یاشادیقلاری قادینسل تجروبه‌لری و قادینسی و گؤوده‌سل تجروبه‌لرینی قاباردیب اونون آراجلیغیلا قادینی متنین ایچینه اؤزنه اولاراق گتیرمک‌دیر. بس ایلک آدیمدا بو گؤوده‌سللیگین اؤزنه‌لیک دوروموندا قوللانماغی اؤنملی‌دیر، نییه کی بعضن قادین گؤوده‌سی ائرککسل دوشونجه‌نین نسنه‌سی اولاراق دا قوللانا بیلر. نسنه‌لیک قادینسی متن ده یئرسیزدیر. چیلپاق یا ائروتیک یازی او زامان قادینسی متنه چئوریله بیلر کی قادین مستقل دوشونجه و دیلی اوندا دویولسون. بونون اوچون ده ائروتیک یازی قادینسی متنله فرقلی اولا بیلر.
ائرککسل توپلوملاردا اؤزللیکله دینسل – ایدئولوژیک چئوره‌لرده، گؤوده ده سیاسی‌لشیب عصیان دیلینه چئوریلیر. یعنی دئوریمجی بیر گؤوده اولور. قادین اؤزو اؤزونو یاراتمالی‌دیر و هئچ گئنل یازینسال آلان‌دان بویروق قبول ائتمه‌ملی‌دیر. اوسته‌لیک بو عصیانچی گؤوده‌نی دوشونجه یارادیلیشیندا قابارتمالی‌دیر.
قادینسی متن: دیل اویونلاری، ریتم و سس، یئنی قادینسال استعاری سؤزجوکلر، گؤوده و جینسل تجروبه‌لردن یازماقلا آنلام و دوشونجه ده یاراتمالی، یعنی متنین اوزوندن علاوه ایچینده ده یاپی – سؤکومو و تکراردان اوزاقلیق گؤرمه‌لییک. دئمک بو یاپی سؤکومو قادینین آلت بیلینجینی گؤوده‌سیندن دولایی متنه دوغرو یؤنله‌دیر.
قایناق‌لار:
۱- تانگ، رزمری/ درآمدی جامع بر نظریه های فمنیستی/ منیژه نجم عراقی/ نی
۲- جودیت،باتلر/ آشفتگی جنسیتی/ امین قضایی
۳- سارا، میلز/ تحلیل گفتمان /مؤسسه ی خط ممتد اندیشه زیر نظر نرگس حسنلی/ نشانه
۴- آبرامز، ام، اچ/ نقد ادبی فمنیستی/ سمانه صبا واصفی/ چیستا/ شماره ی ۲۳
۵- کلی الیور/ یادداشتی بر زمان زنانه ی کریستوا/ مهری جعفری
