تبریز آذربایجان تئاتری
ایلهام رحیملی- کؤچورن: احمد عسگرپور- (۱۱)
تبریزده دولت تئاترینین فعالیته باشلاماسی بوتون خالق طرفیندن بؤیوک رغبتله قارشیلانیب. بونا گورا دا میللی دیلده چیخان قزئت‌لر بو بایرام طنطنه‌سینه اؤزونون مناسبتینی بیلدیریب. “وطن یولوندا” قزئتینده چاپ اولونموش رئسئنزیا موللیفی‌نین قناعتینه گورا “آنامین کیتابی” تاماشاسی “جاوان آذربایجان دولت تئاتری ایچون هم ایمتحان، هم بیر امید و ضامین‌دیر. “تئاتر حیاتینین بؤیوک سعی و دقتی نتیجه‌سینده رئالیستجه‌سینه و هم ده اؤزونه مخصوص بیر شکیلده تاماشاچیلارا چاتدیریلان بو پیئس ده بیر طرفدن بدیعی رهبر، او بیری طرفدن ایسه آکتیورلارین جیدّی و دوشونولموش اویونلاری اؤزونو در حال نظره چارپدیریر. جسارتله دئمک اولار کی، تبریز آرتیستلرینین چوخونون توتولموش اولدوغو اویونبازلیق، شارژ، بایاغیلیق، صنعی حرکت‌لر اساسلی صورتده آرادان قالدیریلمیش و رئالیزم عنصورلری محکم آدیملارلا تئاتر صحنه‌سینه داخیل اولماقدادیر. بیز بونون بوتون آرتیستلرین اویونوندا گؤروروک. روستم بی رولونو ایفا ائده‌ن محمدعلی ولیزاده، میرزه محمدعلی رولونو اوینایان اسماعیل مزدوری، صمد واحید رولوندا صمد صباحی، آنا رولوندا قمر خانیم نیکپور جانلی اینسانی صورتلر یاراتماق ایچون بوتون قووه‌لرینی صرف ائتمیشلر. تاماشاچی پیئسین آخیرینا دک اونلاری بؤیوک ماراق و هوسله ایزله‌ییر.
چوبان صورتینی آرتیست علعسگر رضوان چوخ ایناندیریجی و گؤزه‌ل یاراتمیشدیر. میرزه بخشعلی رولونو آرتیست احمدزاده لازیمی یوکسک‌لییه قالدیرا بیلمیشدیر. گول باهار رولونو ایفا ائده‌ن لیلا خانیم محسن‌پور، حسین شاهد رولوندا چیخیش ائده‌ن حسن صرافّی رول اوزه‌رینده بیر آز ایشله‌دیکدن سونرا سؤزسوز کی، داها یاخشی موفّق اولاجاقلار.
“آنامین کیتابی” پیئسی آذربایجان دولت تئاترینین قدرتینی شوبهه‌سیز کی بوتون دولغونولوغیله گؤستره بیلدی(۴۸)
تبریز تئاترینین اوینادیغی ایکینجی تاماشا “ناموس” درامی اولوب. تاماشایا صحنه قورولوشونو صمد صباحی و اسماغیل افندیف وئریب‌لر. تنقیدین فیکریجه “ناموس” تاماشاسی تبریزده بیر نئچه ایل بوندان اوّل وئریلمه‌یه باشلامیشدیر. آنجاق ایندی وئریلن تاماشا ایله “ناموس ” پیئسینین بیرینجی تاماشالاری آراسیندا فرق چوخدیر. بیرینجی تاماشالار، یاخشی تاماشا وئرمک ایچون کافی قده‌ر مادّی ایمکانی اولمایان و لازیمی معنوی یاردیم گؤرمه‌ین صاحیبسیز هوسکار درنکلری طرفیندن وئریلدیی حالدا، بو دفعه کی “ناموس ” میللی حکومتین تاسیس ائتدیی آذربایجان دولت تئاتری طرفیندن لاییق بیر شکیلده وئریلمیشدیر….
تاماشا ایچون جاوان رسّام ولی خاکدان طرفیندن چکیلمیش دکورلار، تئاترین پالتار شعبه‌سی طرفیندن حاضیرلانمیش تزه گؤزه‌ل کوستیوملار، تئاتردا یارادیلمیش اورکئسترین تاماشا زامانی چالدیغی آهنگدار موسیقی پارچالاری تاماشانین بؤیوک موفقّیتینه سبب اولموشدور(۴۹).
“ناموس” تاماشاسینین رئژیسورلاری اثری دراماتیک فاجعه ژانریندا حاضیرلامیشدیلار. آکتیور اویون- اوسلوبو دا محض همین ژانرین ائستئتیک پرینسیپ‌لری اوزه‌رینده قورولموشدو. تاماشانین قورولوشچو رژیسورلاریندان بیری صمد صباحی سیران رولونو اویناییب. دیگر اساس صورتلرده کلئکتیوین عضولریندن محمدعلی ولیزاده (رستم). لیلاخانیم محسن پور (سوسن) اسماعیل افندی‌اوو (سیران) قمر خانیم نیکپور (قمر خانیم ) صفوره سنبورانی (صنم) سارا حیدرزاده (شپانیک) آناخانیم آبو (سوسنبر) عالیه جعفردایی (مریم) جواد شفیع‌زاده و مهدیزاده (برخوردار) محمدعلی رشدی و ایرج احمدزاده (آیراپت) بؤیوک محمدی (مارتیروس) حضی نیکپور(تامادا) ایفا ائدیبلر. آکتیورلارین اویونلارینداکی رئاللیق و صمیمی طبیعی‌لیک تاماشادان تاماشایا آرتیب.
مطبوعاتدا چیخان رئسئنزیالاردا لیلا خانیم محسن‌پور ایفاسینین طراوتی و صمیمیتی دراماتیزمی و کؤوره‌ک لیریزمی خصوصی قید اولونوب. لیلا خانیم محسن پور بوتون پیئس بویو سوسنین آجی طالعینی تاماشاچیلارا چاتدیرماغا چالیشمیش. گوناهسیز اولدوغو حالدا ایفترایا دوشن و آخیردا دا بو ایفترانین قوربانی اولان، عینی زاماندا سئون و سئوگیسینه حسرت قالان بیر قیزین صورتینی یاراتماغا موفقّ اولموشدور.(۵۰)
تبریزلی‌لرین ان چوخ اوینادیقلاری “آرشین مال آلان” اوپرئتتاسی دولت درام تئاترینین رئپئرتوواریندا یئر توتان اوچونجو اثرایدی. تاماشاچیلار اوزئییر به‌یین ایرثینه همیشه حدسیز ماراقلا یاناشیبلار. بونو تبریز آکتیورلارینین بیر گروپونون ۱۹۴۵ینجی ایلین سئنتیابر آییندا، داهی بسته‌کارین آنادان اولماسینین ۶۰ایللییی موناسبتیله گؤندردیکلزی مکتوبدان دا آچیق – آیدین گؤرمک اولار . بؤیوک صمیمیت و احتراملا یازیلمیش مکتوبدا حرارتلی جومله‌لرله دئییلیر:
«حورمتلی بسته‌کاریمیز، بیز فخر ایله قئید ائدیریک کی سیزین اثرلرینیز یالنیز سووئت آذربایجاندا دئییل، بورادا، ایران آذربایجانیندا دا گئنیش یاییلمیشدیر.” بورادادا شهرلرین گورولتولو خیابانلاریندان توتموش. اوزاق کندلریندن دار کوچه‌لرینه قده‌ر هر یئرده سیزین بسته‌له‌دیینیز هاوالار ائشیدیلیر. ایبتدایی و یاردیمسیز حالدا اولان صحنه‌لریمیزده سیزین اثرلرینیز اوینانیلیر. بیرینجی اوپئرانیز “لیلی و مجنون” باکی‌دا اوینانیلاندان سونرا ۱۹۰۹ینجی ایلده تبریزده اوینانیلمیشدیر. او زاماندان اعتبارن سیزین یازدیغینیز اوپئرالار و اوپئرتتالار تبریز هوسکارلارینی همیشه روحلاندیرمیشدیر. هر بیر آکتیور دسته‌سی تاماشا وئرمک ایسترکن هر زامان سیزین اوپئرا و اوپئرتتاّ تئاترلارینیزی باشقالارینا ترجیح ائتمیشدیر. بیز سئوینه‌رک بیر رقمی ده سیزین نظرینیزه چاتدیرماق ایسته‌ییریک. دورد ایل مودتینده (۱۹۴۱-۱۹۴۵ینجی ایللر نظرده توتولور) وئریلن ۲۷۵ تاماشانین یالنیز ۹۸ای “آرشین مال الان ” اولموشدور. بو موسیقیلی کومئدیانین وئرلیشی خالق ایچون بیر بایرام، بیر سئوینجلی گون اولور. بو مودتّده تبریز صحنه‌سینده و جنوبی آذربایجانین باشقا صحنه‌لرینده سیزین “لیلی و مجنون “، “اصلی و کرم” “شاه عباس و خورشید بانو” اوپئرالارینیز، “آرشین مال الان “، “مشهدی عیباد ” موسیقلی کومئدیالارینیز دفعه‌لرله تاماشایا قویولموشدور. ایران آذربایجانینین آرتیستلرینین چوخو بو اثرلرینیزده کی روللاری ایفا ائده- ائده یئتیشمیش و اؤزلرینه شؤهرت قازانمیشلار(۵۱).
اوزئییر بی حاجی بی‌یوو ۲۹ نویابر ۱۹۴۵ینجی ایلده تبریز صنعتکارلارینا جاواب مکتوب یازیب.
«……تبریز تئاترینین موفقیّتلری منی اولدوقجا سئویندیریر. معلوم دور کی خالقین مدنی سوییّه‌سینی آرتیرماق ایشینده تئاترین و عمومیّتله اینجه صنعتین اهمیّتی چوخ بؤیوکدور. آذربایجان خالقی عصرلر بویو اینجه صنعتین دوستو مهارتله یاردیمجیسی اولموشدور و اولماقدادیر. سیز خالقیمیزین بو ساحه‌ده الده ائتدیی تاریخی موفقیّتلری داوام ائتّدیرمه‌نیزله فخر ائده بیلرسینیز و من امینم کی اؤز یورولماز فعالیتّینیزله دوغما اینجه‌صنعتیمیزی داها یوکسک ذیروه‌لره قالدیراجاقسینیز. (۵۲).
گوروندویو کیمی آرشین مال آلان تاماشاچیلار آراسیندا چوخ سئویلن اثر اولوب. اوپئراتتانین تبریز دولت درام تئاترینداکی یئنی قورولوشو بدیعی – ائستئتیک مزیّتلری، پارتیتورانین زنگین موسیقی‌سینین تام شکیلده ایفاسی و آکتیور اویونو باخیمیندان اوّلکی صحنه تفسیرلریندن مثبت شکیلده فرقله‌نیب. ناثر دراماتورق ایلیاس افندیوین اسکی الیفبا ایله یازدیغی و آرشیوده قورونان رئسینزیاسی تاماشانین اوغورونو دویوب درک ائتمک باخیمیندان دا یئرلیدیر.
“آرشین مال آلان تبریز تئاتریندا” مقاله‌سینین مؤللیفی یازیر کی تبریز تئاتری بو اثرله “اوچونجو بیر ایمتحان وئرمیش و موسیقیلی اثرلر اویناماقدا دا اؤز لیاقتینی گؤسترمیشدیر”.
کئچمیشده موسیقیلی اثرلر بیر شرق اوچلویو طرفیندن ایداره اولوندوغو حالدا، هاوالار آرتیستلر و چالانلار طرفیندن نوتاسیز ایفا ائدیلدییی حالدا بو دفعه تاماشا اورکئستر طرفیندن موشاییعت ائدیلمیش، ایستر آرتیستلر، ایسترسه ده چالانلار هاوالاری نوتا اوزره حاضیرلامیشلار. بو تاماشانین موسیقی کیفیتینی تامین ائتدییی کیمی تئاتریدا گئت گئده داها موکمّل بیر شکیل آلان دکور، رئکویزیت، بوتافور، البسه، ایشیق سئخلری تاماشانین قورولوش موکمّلیینی باشا چاتدیرمیشلار.
تاماشا عینی زاماندا آرتیستلرین جیدّی یارادیجیلیق یولونا دوشدوکلرینی گؤسترمیشدیر. تبریز تئاتری آرتیق کؤهنلمیش پریمیتیو اصوللاردان واز کئچه‌رک اوینادیغی اثرلری آیلارلا حاضیرلاییر. آرتیستلرله تئاتر تاریخی آکتیور یارادیجیلیغی، دانیشیق تئکنیکاسی قاباقجیل صحنه اوستالارینین یارادیجیلیقلاری حاققیندا کئچیلن مشغله‌لر اوز ثمره‌سینی وئرمکده‌دیر. آرتیستلرین هامیسی اؤز رولّارینی گؤزه‌ل اوینامیشلار.(۵۳).
آرشین مال آلانین تزه قورولوشوندا روللاری علعسگر رضوان (عسگر)، لیلا محسن پور (گول چوهره)، محمد علی ولیزاده (سولطان بی)، سارا میان‌پور (جهان خالا)، قاسیم شعرباف (سولیمان)، آناخانیم سیف‌اللهی (آسیه)، بؤیوک محمدی (ولی)، سارا حیدرزاده چه‌دان (تئللی)، ایفا ائدیبلر. اونلارین طراوتلی صمیمی ایفالاریندا شن اویناق اوره‌یه یاتیملی تاماشا آلینیب.
۱۹۴۴-۱۹۴۵ینجی ایللرده تبریز تئاترینین و ۱۹۴۶ینجی ایلده تبریز آذربایجان دولت درام تئاترینین رئپئرتووارلاریندا میرزه فتحعلی آخوندزاده‌نین (حاجی قارا)، (موسیو ژوردان) و (درویش مستعلی شاه)، نجف بی وزیراوفون (ائو تربیه‌سینین بیر شکلی)، (اغا کریمخان اردبیلی)، (حاجی قنبر)، جلیل محمد قلیزاده‌نین (آنامین کیتابی)، سلیمان ثانی آخونداوون (عشق و انتقام)، جعفر جاببارلی‌نین (سئویل)، (اود گلینی)، “۱۹۰۵ینجی ایلده”یئرلی دراماتورقلارین “ارباب و اکینجی “، “اذربایجان آناسی”، “چتیربازلار” ، “آذربایجان نومایشی” اثرلری اوزئییر بی حاجی بیوف “لیلی و مجنون”، “اصلی و کرم “، ذولفقار بی حاجی بیوفون “عاشیق غریب” اوپئرالاری، اوزئییر بی‌ین “آرشین مال آلان”، “مشدی عیباد” اوپئرئتلری میخاییل لرمانتوفون”ایکی قارداش”شمس‌الدین ثامی‌نین “دمیرچی کاوه” دراملاری براندون توماس‌ین “طلبه‌لرین کلکی” مسخره‌سی ممد سعید اردوبادی و سعید روستموفون”بئش ماناتلیق گلین” موسیقیلی کومئدیاسی واردی.
دولت تئاترینین تروپّاسیندا داها ثمره‌لی چالیشمیش اساس صنعتکارلار آشاغیداکیلار اولوبلار.
آکتیورلار: محمدعلی ولیزاده، محمدعلی رشدی، عباسعلی اسدی. حضی اعشاری، یداله نباتی، سلمان سلیمان‌پور، قاسم شعرباف، جواد شفیع زاده، بؤیوک محمدی، علعسگر رضوان، اسماعیل مزدوری، اسماعیل دلبرپور، حبیب قلیزاده، پرویز پرویزی، مجید ضرابی، ولی خاکدان(رسّام و آکتیور)، تمجیدی، محمد خسروشاهی، محمد مهدیزاده، محمد محمدی، محمد سیمایی، بهمن حیدرزاده، صمد دبّاغ زاده، صمد باقرزاده، صمد سهرابی، دیبایان، خسرو شاهد، رضا قلیزاده شریفلی، دوکتور اورنکی، حضی حسین زاده، م. رسولی،
آکتریسالار: لیلا محسن پور، عالیه جعفردایی، نجیبه جعفری، فاطمه زرگری، سارا حیدرزاده (چه‌دان)، سارا میان پور، سارا بدخم، سارا علی اکبرزاده، سارا بفهم، صفورا سنبورانی، آنا خانیم سیف‌الهی، انا خانیم ابو، قمر حسین زاده (نیکپور)، والده کهنه شهری، محبوبه جمشیدی، لیزا شاهگلدی، عزیزه، عالیه راونده، بؤیوک خانیم نیکخو.
تئاتر آکتیورلاری معاشی مارکا حسابیله آلیردیلار. آکتریسالارین معاشلاری حتّی تجروبه‌لی آکتیورلارین امک حاقلاریندان دا چوخ ایدی. بونو او مقصدیله ائتمیشدیلر کی آکتریسالارین صحنه‌یه گلیشلرینه ماراق اولسون.. حتی تئاترین مودیریتّی خانیملارلا نزاکتلی داورانیش باره ده تئاتر داخیلی امر وئرمیشدی. تاماشادان سونرا آکتریسالار موطلق کولئکتیوین نوبتچی نوماینده‌لرینین موشایعتیله ائولرینه اوتورولوردیلر. آکتریسالارین ارلرینه، والدین‌لرینه و بؤیوک قارداشلارینا مشق‌لرده اوتورماغا اجازه وئریلیردی. بوتؤولوکده تبریز دولت تئاتریندا ائتیکا مسئله‌لری معین نظاما دوشوردو.
تئاترین رهبرلییی نه قده‌ر چالیشسادا صنعت اوجاغینین یئرلشدییی “شیرخورشید”بیناسینی بیر دفعه‌لیک کیرایه گؤتوره بیلمه‌دی. بو معین معنادا تئاترین ثمره‌لی یارادیجیلیق آختاریشلارینا انگل تؤره‌دیردی. ان عمده‌سی ایسه بو ایدی کی دولتین تئاتر تاماشاسی حاضیرلانماسینا آییردیغی پولون بؤیوک بیر قیسمی بینانین کیرایه‌سینه وئریلیردی..
۱۹۴۰-۱۹۴۶ ینجی ایللرده تهران شهرینده آذربایجانلی تئاتر فدایی‌لری “فرهنگ سینما”، “هنر” ،”شیرخورشید” تئاتر بینالاریندا تاماشالار اویناییبلار. رئپئرتوواردا میرزه فتحعلی آخوندزاده‌نین “لنکران خانینین وزیری”، “خرس قولدورباسان”، اوزئییر بی حاجی بیوون بوتون اوپئرتّا و اوپئرالاری، عبدالرحیم بی حاقوئردیووون، نجف بی وزیراووون کیچیک حجملی مضحکه‌لری اساس یئر توتوب. بو دؤرده جنوبی آذربایجانین ماراغا، اردبیل(رئژیسور فیضی چوبک‌زن)، خوی، زنجان، میاندواب، اورمو، اسکو، شبستر، قره‌ضیاالدین، مشکین شهرلرینده ده تئاتر تاماشالاری اوینانیلیب.
تبریز تئاتری ایرانین آذربایجانلیلار یاشایان بؤلگه‌لرینه منتظم سفرلر ائدیب.
تبریز شهرینده دولت تئاتریله یاناشی، گنج‌لرین درام درنه‌یی، سووئت مکتبینین شاگردلریده تاماشالار حاضیرلاییبلار. ۱۹۴۶ینجی ایلده ماکودا “حاجی قارا”، مرندده “آرشین مال آلان” تاماشالاریله یئنی تئاتر کولئکتیولری فعالیته باشلاییبلار. ماکودا نسیمه نوروزی آدلی قیزین صحنه‌یه چیخماسی حادثه‌یه چئوریلیب و تئزلیکله اونون بورادا و دیگر شهرلرده آردیجیللاری اولوب.
تبریزدن سونرا ۱۹۴۶ینجی ایلده اورمودادا دولت تئاتری آچیلیب. سراب‌دا، اهرده، آستارادا، قره‌ضیاءالدین‌ده، علمداردا، میانادا، هریس‌ده، بیناب‌دا، خوی‌دا، شبسترده، زنجاندا، مراغادا، درام درنکلری فعالیته باشلاییب. همین کولئکتیولرده تبدیل ائدیلمیش (خور-خور) “سویودومعلی آغا”، “وودئویللری یئرلی موللیفلرین کیچبک حجملی”، “جوربه جور ائلچیلر “، “اوچ آروادلی کیشی”، “اینتقام”، “ظولمون اینتهاسی”، “حقیقت آشکار اولدو”، “کندچی” ، “آذربایجان ” ، “آذربایجان آناسی”، “کدو تاجری ” پیئس‌لری تاماشایا حاضیرلانیب. زنجان، ماراغا و اردبیل شهرلرینده دولت تئاترلاری آچیلماسی نظرده توتولموشدو.
همین دؤورده اوزئییر بی حاجی بیووون “مشهدی عیباد” موسیقیلی کومئدیاسی اوسکو ده، شبسترده، زنجاندا “آرشین مال آلان” اوپئراتاسی اردبیلده، مشکین‌ده، قره‌ضیاءالدین‌ده دفعه‌لرله اوینانیلیب. یئرلی تئاتر هوسکارلارینین قورولوشلاریندا و ایفالاریندا ماراغادا “اود گلینی (جفر جبارلی )”، اردبیل ده رئژیسور آکتیورلار فیضی‌نین و حسن‌ین رهبرلییی ایله “شیخ صنعان “(حسین جاوید) ، “ار و آرواد”، “مشدی عیباد” ، “آرشین مال آلان” (اوزئییر بی حاجی بیوو) تبدیل اولونموش “آخشام صبری خئیر اولار”، “لیلی و مجنون” (اوزئییر بی حاجی بیوو)، هروآباددا”ناموس” (الکساندر شیروان زاده)، سراب دا (شاه عباس و خورشید بانو (اوزئییر بی حاجی بیوف)، “زوران طبیب” (جان باتیست مولیر) تاماشالارینا مینلرله تاماشاچی باخیب.
اردبیل تئاترینین انکیشافیندا هوسکار آکتیور حسن‌ین خصوصی خیدمتلری اولوب. آرتیست حسن‌ین صنعتی شوفرلیک‌ایدی. اؤزونون شخصی یوک ماشینی واریدی، تبریزه، تهرانا یوک داشییاردی. آنجاق اردبیلده ده، تبریزده ده اونو صنعتینه گؤره “شوفر حسن” دئییل، فطری استعدادینا گؤره “آرتیست حسن” چاغیریردیلار. آفیشادا “آرتیست حسن”ین اشتراکیله سؤزلری یازیلدیمی، او تاماشایا بلیط تاپماق چتین اولوردو.
رئژیسور فیضی‌نین باشچیلیقی ایله ۱۹۴۰ینجی ایلین باهاریندا تشکیل اولونموش درام درنه‌یی ۱۹۴۵ینجی ایلین باهارینا قده‌ر فعالیت گوستردی. دوغرودور، اونون بعضی عضولری ده‌ییشدی، حتی فیضی ۱۹۴۴نجو ایلده تهرانا گئتدی. او گوندن سونرا درنه‌یی آرتیست حسن رهبرلیک ائتدی (۵۴)
فیضی باکی دا تئاتر مکتبینده اوخویوب، حسین جاویدین طلبه‌سی اولوب. تئاتر دسته سینده آکتیور و رئژیسور کیمی چیخیش ائدیب.
علمدار قصبه‌سینده شیخ محمد خیابانی آدینا، جلفادا ستارخان آدینا(۲۵۰یئرلیک) تئاتر بینالاری تیکیلیب. ماراغا، آستارا، زنجان و میانا شهرلرینده ۸۰۰نفر تاماشاچی توتان تئاتر بینالارینین اینشاسی باشا چاتیب. آذربایجان حکومتی اردبیل و اورمو شهرلرینده دولت تئاتر بینالاری تیکیلمه‌سینی قرارلاشدیرمیشدی.
آذربایجان دموکراتیک گنجلر تشکیلاتی تبریز شعبه‌سینین درام درنه‌یینده نجف بی وزیروون «آغا کریم خان اردبیلی» کومئدیاسی، «تبریز سووئت مکتبینین آکتورال دسته‌سینده » مهدی حسین و الیاس افندیف یین «اینتظار»، آذربایجان دموکراتیک فیرقه‌سی تبریز شعبه سینین بیرینجی آکتیور دسته سینده محمد سعید اردوبادی‌نین «دومانلی تبریز» درام اثرلری حاضیرلاناراق تاماشاچیلارا گوستریلیب.
۱۹۴۶ ینجی ایلین دکابریندا ایران ایرتجاع رئژیمینین گوجلنمه‌سیله علاقه‌دار مرکزی تبریز اولان آذربایجان میللی حکومتی سقوط ائدیب. بوندان سونرا تبریز آذربایجان دولت درام تئاتری باغلانیب. ماراغا تئاتری ۱۹۴۸ینجی ایله قده‌ر معین بایراملاردا تاماشالار اویناییب.
۱۹۴۸-۱۹۴۹ینجی ایللرده تهرانین «زیبا» تئاتریندا آذربایجان دیلینده ده تاماشالار گؤستریلیب. بو صحنه اثرلرینین حاضیرلانماسیندا صمد صباحی، محمد علی ولیزاده، بهمن، سارا خانیم، حضی اعشاری، قمر نیکپور کیمی صحنه فداکارلاری چالیشیبلار.
اورمودا ۱۹۷۰ینجی ایلده «آریا»تئاتری یارادیلیب و قیسّا مودّتدن سونرا باغلانیب.
۱۹۵۰ینجی ایللرین سونرالاریندا و ۱۹۶۰ینجی ایللرین بیرینجی یاریسیندا تهراندا آذربایجانلیلارین «ماد فیلم» «آذرفیلم » کینو استودیولاری فعالیت گؤستریب. اورادا چالیشان آذربایجانلیلار معّین بایراملاردا تئاتر تاماشالاری دا گؤستریبلر.
اؤتن عصرین ۸۰ینجی ایللریندن ایرانین تهران و تبریز شهرلرینده آذربایجان دیلینده تئاتر تاماشالاری گؤستریلمه‌سینده معیّن جهدلر اوغورلو آلینیب.
ایراندا شاه رئژیمی دئوریلندن سونرا ۱۹۸۰ینجی ایلین نوروز بایرامیندا آذربایجانلی گنجلر تبریزده آمئریکا بیرلشمیش ایشتاتلارینین ایشغالچیلیق سیاستینی ایفشا ائده‌ن بیر تاماشا حاضیرلاییبلار. مجید بهداش‌ین یازدیغی پیئس «آمئریکا سون نفسین چکیر » آدلانیب. اثر ساتیریک – یوموریستیک ژانردا، سارکازملی دیالوقلار اساسیندا یازیلیب. تاماشا تبریزده کی «تربیت» کیتابخاناسینین سالونوندا گؤستریلیب. اساس روللاری کلاسیک آذربایجان شاعری محمد هادی‌نین قارداشی نوه‌سی یوسف هادی و محمد اکبرزاده ایفا ائدیبلر.
یومورلو ساتیریک مسخره ژانریندا حاضیرلانمیش، اجتماعی- سیاسی ده‌یرلی، اؤلکه‌نین سوسیال دورومونون چتینلیک‌لرینی بدیعی رئالّیقلا جانلاندیرماسیله یاددا قالان «امئریکا سون نفسین چکیر» تاماشاسی بیر هفته هر آخشام اوینانیلیب، حتی تاماشاچیلارین خواهشیله هفته‌نین دؤرد گونو گوندوزلرده گؤستریلیب.
