(بو یازی ۱۳۹۲ینجی ایل، سایتیمیزدا ان چوخ اوخونان اثرلردندیر.)
بولاق سؤزو، بولاق آنلامی آذربایجان آغیز ادبیاتیندا مهم یئر توتان موضو‌علاردان بیری‌دیر. ماهنی‌لاردا، ناغیل‌لاردا، بایاتی‌لاردا، آتالارسؤزو، دئییم‌لرده و باشقا شیفاهی ادبیاتی نمونه‌لرینده بو موضوعیا چوخ- چوخ راست گلیریک. اؤنجه ناغیل‌لارا کئچیریک:
ناغیل‌لاردا:
بوگونه کیمی هئچ بیر یئرده یازییا آلینمایان و ائشیدیلمه‌ین بیر ناغیلدا بولاغین سئحیرلری اولدوغوندان سؤز گئدیر و بو سئحرین ایچینده ایسه اینسانلارا اؤیود وئریب، اونلاری دوشونمه‌یه دوغرو چکیر، همین ناغیلی بوتونلوکله اوخویوروق:
«بیری وارایدی، بیری یوخ ایدی، تانریدان باشقا هئچ کیمسه یوخ ایدی.آتا-آناسینی الدن وئرمیش بیر اوغلان واریمیش. او هر یئره جان آتیب ایش تاپا بیلمیرمیش، اونا گؤره‌ده هرگون بولاق باشینا گئدیب، آجی-آجی آغلایارمیش. گونلرین بیرینده او آغلایا-آغلایا یوخویا گئدیر، آناسینی یوخودا گؤرور. آناسی اونا دئییر: اوغول آغلاماغینا سون وئر، بس‌دیر.
اوغلان دئییر: آی آنا گؤرمورسن نئجه یاشاییرام، هرنه‌یه‌ده ال آتیرام، قولپوندان یاپیشیرام، قولپو الیمده قالیر.
آنا دئییر: اوغول بوندان سونرا سنی قویمایاجاغام آغلایاسان.باخ بو بولاغین آشاغی‌سیندا اوچ قمیش بیتیب. اونلاری دریپ چالسان، بیرینده گؤز یاشلارین قورویاجاق، ایکینجی‌سینده ایسه گوله‌جکسن، اوچونجوسون چالاندا ایسه اوینایاجاقسان.
بو سؤزلری ائشیده‌ن اوغلان سئوینجیندن آتیلیب دوشور. بو حرکت ایسه اونو یوخودان قالدیریر.
اوغلان یوخودان دورماق همن بولاغین آشاغی‌سینا باخیر، او گؤرور،آناسی دوز دئییرمیش، اورادا اوتلاردان سئچیلن یالنیز اوچ قمیش وار.
او بیرینجی قمیشی دریپ،چالیر و گؤز یاشلاری اونون تأثیری نتیجه‌سینده قورویور. ایکینجی قمیشی چالیر، اونون اوره‌یه یاتان سسی اوغلانی بتر گولدورور. داها سونرا اوچونجو قمیشی چالاندا، اونون سئحیرلی سسیندن اوغلان اویناماغا باشلاییر.
او گوندن باشلایاراق اوغلان شن‌لنمه‌یه باشلاییر. بونونلادا اوغلان اؤزونو تاپیب، بیر وارلی آدامین مال-داوارینی اوتاریب، ایشسیزلیکدن قورتاردی.
گونلرین بیرینده، ماللار تنبل‌لیکدن یاتیب، اوت اوتلاماغادا اولسون بئله دورماقلاری گلمیردی، بیردن یادینا قمیش‌لری سالدی سونرادا گؤردو اونلاری ایتیریب، بو وضعیتدن ناراحات اولان اوغلان دوشونمه‌یه باشلادی، چوخ گؤتور-قوی ائتدیکدن سونرا، الی هئچ بیر یئره چاتمادی. مأیوس حالدا بولاق باشینا گلدی. قمیش‌لرین یئنی‌دن گؤیردییینی گؤروب، بتر سئویندی. تئز اونلاری دریب، قاییتدی. اوغلان اوچونجو قمیشی چالماق همن، ماللار سیچراییب، اویناماغا باشلادیلار.
بو حالدا اؤلکه حؤکمداری یولدان کئچیرمیش، قمیشدن چیخان غریبه سس‌لری ائشیتدیکده اویان طرفه باخیب،گؤرور، هه!قمیشین سسینه، اینک‌لر، اؤکوزلر اویناییر. حؤکمدار یاخین گلیب،گؤرورکی، اؤزونون میندیگی آت دا، او سس‌لره اویناییر.
اوغلان چالماغی دایاندیراندا، حئیوانلاردا ساکیت‌لشمه‌یه باشلادی.
اؤلکه باشچی‌سی تئز اوغلانی سورغو- سوآلا چکدی. اوغلاندان بو قمیش‌لری یاخین بولاقدان دردییینی سویله‌دی.
حؤکمدار بولاق باشینا گلدی. گؤردو بولاقدا او دئیه‌ن قمیش‌لر یوخدور. تئز اوغلانی آپاریب، اوغلان الینی اوزاتدی قمیش‌لری دردی.
پادشاه چالماق ایسته‌یرکن، نه‌قده‌ر چالیشدیسا چالابیلمه‌دی.آمما اوغلان اونو الینه آلان کیمین گؤزل هاوالار چالدی.
پادشاه دئدی: بوندان بویانا سن منیمله اولاجاقسان، بیرده، منیم قوشون حیصه‌لریمده بتر سوستلوق و تنبل‌لیک عمله گلیب، بیرده قونشو پادشاه زورلا گلیب، یئگانه قیزیمی الیمدن آلیب، آپاریب، قوشونومون سوست و تنبل‌لیییندن اونونلا ووروشا بیلمیر‌م. بلکه سن بو ایشله منه یاردیمچی اولدون. اوغلان بو ایشه راضی اولدو. سونرادا پادشاهین تکلیفی ایله یولا دوشوب اونونلا سارایا گئتدی.
اوغلان قمیش‌لری گؤتوروب، قونشو اؤلکه‌یه یوللاندی. بو اؤلکه حؤکمدارینین یئرینی اؤیره‌نیب، اونونلا گؤروشدو.
اوغلان قونشو اؤلکه پادشاهینا دئدی کی، من نه ایش گؤروم کی، او قیزی تورمه‌دن آزاد ائله‌یه‌سن.
پادشاه دئدی، بورا کیمین هئچ کیمسه منی شن‌لندیره بیلمه‌ییب، سن بو ایشی گؤره بیلسن او قیزی آزاد ائله‌رم. اونسوزدا غضبیمه توشلانیب، بوینونو ووردوررام. اوغلان قمیشی چالماغا باشلاییر. او بیرینجی قمیشی چالارکن، تورمه‌ده گئجه-گوندوز آغلایان قیزین آغلاماغی کسیلدی. ایکینجی‌ده شاه شن‌لندی و اوچونجونو ایسه چالاندا، شاه اویناماغا باشلادی. شاه بو حالدا قیزی آزاد ائله‌ییب، اؤز اؤلکه‌سینه گؤنده‌ردی. بو وضعیتی گؤره‌ن باشقا بیر آدام،هر یئری آختاردی و هر بولاغی آرادیسا تاپابیلمه‌دی. اؤز آختاریشیندان مأیوس اولان آدام یولدا بیر قوجایا راست گلدی، قوجا اونون نه‌دن ناراحات اولدوغونو سوروشدوقدا بو آدام، اوغلانین پادشاه حضوروندا گؤردویو ایشلرینی دئیه‌رکن، قوجا کیشی باشینی ترپه‌دیب،الینی بو آدامین چییین‌لرینه قویدو: «هه اوغلان! هر بولاقدا او دئدییین قمیش بیتمز و هر آداما او قمیش نصیب اولماز» دئدی.
بیر چوخ ناغیل‌لاریمیزدا بولاغین باشینی کسن اژدهالارا دا راست گلیریک. بولاغین باشینی کسن اژدها اهالینی سو گؤتورمه‌یه قویمور. بو ایش اوچون اورتالیغا بیر شرط قویور، اودا هرگون بیر اوشاق بئینی‌نی یئمک اوچون اونا وئریلسین. نهایت بیر نفر ایگید تاپیلیب،اژدها ایله ساواشا گیریر و اژدها ایسه مغلوب اولور و اؤلور.
بو ناغیلدا اژدها واسطه‌سی ایله، بؤیوک ایمپئریالار و گوجلو دؤولت‌لر تصویر ائدیلیر. بولاق ایسه ایشغالا معروض قالان اؤلکه‌لرین دیریلیک رمزی کیمی ایفاده اولونور. دونیا خالقلاری تاریخ بویو بو حادثه‌لرین شاهیدی اولموش و اولاجاقدیر. بودا ناغیل‌لاریمیزین سیاسی آنلام داشیدیغینی گؤستریر.
آتالارسؤزو و ضرب‌المثل‌لرده:
بولاق ایفاده‌سی آتالارسؤزو و ضرب‌المثل‌لرده ده گئنیش عکسینی تاپیر: بولاغین اوستون مووقئعینی گؤستر‌ن بیر ائل کلامیندا گلمیشدیر: “بولاق اؤزو ترپنمز، ائل اوبانی آیاغینا گتیره‌ر.”
حیله‌کار آداملا، ساده بیر شخصین چیخارلاری بولاق سؤزوایله بللی اولور و بئله دئییلیر:
- بولاغا سوسوز آپارار،سوسوز گتیره‌ر.
لیاقتسیز آداملارین یئرسیز مقاملارا یوکسلمه‌سی باره‌ده دئیه‌رلر:
- قوتور کئچی بولاغین لاپ دورو یئریندن سو ایچر.
عئیبه‌جر و چیرکین بیر شخص گؤزل بیر قادینلا ائولنسه یئنه بو مثلی ایشله‌درلر.
ایلاهی گؤزللییه مالیک اولانلارا دئیه‌رلر:
- بو, گؤزللر بولاغیندان سو ایچیبدی.
بوگونه کیمی جاماعات آراسیندا گئنیش یاییلان بیر چوخ مثل‌لر واردیر؛ اونلاردان بیری‌ده «بولاق یئریندن گرک بولاق اولا، سو تؤکمک‌له، بولاق اولماز» مثلی‌دیر.
بو مثلین کؤکونو و منشأیینی بللی ائده‌ن ماراقلی بیر ریوایته توخونماغی یئرلی گؤروروک:
کئچمیش‌لرین سؤزودور، دئییرلر: ایکی قونشو واریمیش، اونلارین بیری وارلی، او بیریسی یوخسول‌ایمیش.
اونلارین هم‌یاشید اولان اوشاقلاری وارایمیش. کاسیب اوشاغی چوخ شعورلو باجاریقلی اوشاق ایمیش، بونون عکسینه دؤولتلی اوشاغی یاراماز و ایش‌باجارمایانمیش. بونا گؤره دؤولتلی قونشو هرنه چالیشیرسا، اوغلونو او سویه‌یه گتیره بیلمیر. نهایت او اوغلونو دؤیمه‌یه باشلاییر. ننه واسیطه دوشوب اوغلانی آتانین الیندن آلمالی اولور. ننه اوغلانی آتاسی‌نین الیندن آلا-آلا دئییر:آی کیشی«بولاق گرک یئریندن بولاق اولا سوتؤکمک‌له، بولاق اولماز». یعنی سن اونو دؤیمکله او بیر یئره چاتماز.
ماهنی‌لاردا
آذربایجانین ایلکین ائل ماهنی‌لاریندا بولاقلا باشلانان، بولاق ایله ایلگیلی ماهنی‌لاریمیزین سایی آز دئییلدیر. اینسان بو ماهنی‌لاری دینله‌یه‌رکن گؤز اؤنونده تمیز کند محیطی یادا دوشور و بو محیطین سرین- سرین سیزغین آخان بولاقلاریندا، جئیران باخیشلی، کهلیک یئریشلی قیزلارین سو دولدورمالاری، قاب و پالتار یومالاری و… سینما پرده‌سی کیمی گؤز اؤنونده جانلانیر. بو ماهنی‌دا گلدیگی کیمی:
بولاق باشی توز اولار
اوستو دولو قیز اولار
اییل دسمالین گؤتور
من گؤتورسم سؤز اولار
آذربایجان ائل ماهنی‌لاریندان بیری‌ده «هاردا قالدین گلمه‌دین» ماهنی‌سیدیر. بوماهنی‌نین بیر بندی ایسه، بولاق تصویری ایله بنزه‌نمیشدیر، همین حیصه‌ایله تانیش اولوروق:
اندیم بولاق باشینا
باخدیم یار سیرداشیما
هرنه دئدیم او گلدی
آخیر منیم باشیما
حئیرانیم، ترلانیم، هاردا قالدین گلمه‌دین
قاش قارالدی گلمه‌دین
بولاق سؤزوایله بزه‌نن اونلارجا ماهنی‌لاریمیز واردیر. آنجاق ماهنی بویو بولاغین تام خصوصیتینی«بولاقدادیر»آدلی ماهنی‌دا گؤرمک مومکون‌دور:
گئتدیم گؤردوم بولاقدادیر،
بولاقدادیر،بولاقدا،
ال-اوزونو یوماقدادیر،
یوماقدادیر،یوماقدا،
قوشا خاللار یاناقدادیر، یاناقدا،
قیزیل اوزوک بارماقدادیر، بارماقدا.
بیر بئله جان آلان اولماز،
اولماز، اولماز
بیر بئله قان سالان اولماز،
اولماز، اولماز
سؤزومون سونوندا، محبت داستانلاریمیزدا سئوگی مکانلاری، گؤروش یئرلری عمومییتله بولاق باشلاری اولموشدور. بو عنعنه‌یه گوره اصلی- کرم، بابک، کوراوغلو، قاچاق نبی کیمی قهرمانلاردادا گؤروش یئرلری بولاق باشی اولموشدور. دئییرلر, سئویلن‌لر، بولاغین تمیزلییینی، صاف‌لیغینی تانیق گتیره‌رک، همیشه اوره‌ک‌لرینی بولاق، کیمی دوم- دورو ساخلایاجاقلارینا آند ایچرمیشلر.
2 پاسخ
تشکور
دوشونجه مین کیچیک داملاسی اولان بو یازینی اوخویانلاردان خصوصی ایله آذربایجان مدنیتینه خضوضی یئر وئرهن ایشق سایتینا اؤز تشکورومو بیلدیریرم
بهروز اقا استادیم چوخ ساقول بولاق مسئله سی گوزل وچوخ کونولی بیر موضوع دیر نه قدر یازسان یئنه تاپیب یازاجکسن اللرین اقریماسین خوشوما گلدی…