شاعر، یازیچی، ناشر، ژورنالیست زؤهره وفایی‌نین اؤلوم خبریندن کدرلندیم. اونونلا یاخیندان تانیشلیغیم اولماسا دا، یارادیجیلیغینی آراشدیریب، علمی مطبوعاتدا و کیتابلاردا درج ائتدیرمیشدیم. اؤنجه اونو بیلدیریم کی، او جنوبدا (ائله‌جه ده ایراندا) ساتیریک یؤنلو ژورنال حاضیرلاییب نشر ائده‌ن ایلک قادین رئداکتور ایدی. ۱۹۹۰-جی ایللرده تبریزده نشر ائدیلن پوپولیار تورکجه- فارسجا «جوالدوز» ساتیریک درگیسی‌نین گونئی ساتیریک(طنز) ادبیاتی‌نین و مطبوعاتی‌نین گلیشمه‌سینده بؤیوک رولو اولوب.

***

تبریزده دوغولان زؤهره وفایی ستاری ایلک و اورتا تحصیلینی بو شهرده تاماملادیقدان سونرا تهران اونیوئرسیتئتی‌نین فیلولوژی فاکولته‌سینه داخیل اولوب. ایلک قلم تجروبه‌سینه ۱۹۷۳-جو ایلده باشلاییب، ائله همین ایلده ده «آذربایجان ناغیل‌لاری» آدلی ایلک اثری چاپ اولونوب. چوخ دیرلی ساتیریک ژورنا‌لی اولان و ایکی دیلده یایینلانان (فارسجا و تورکجه) «جوالدوز»ین رئداکتورو اولوب. قئید ائدک کی، «جوالدوز» درگیسی‌نین گونئی آذربایجان ساتیریک ادبیاتی‌نین و ژورنالیستیکاسی‌نین گلیشمه‌سینده بؤیوک رولو اولوب. ز.وفایی‌نین بیر نئچه قلم یولداش‌لاری ایله بیرلیکده چیخاردیق‌لاری «جوالدوز» درگیسی اوچ ایل چاپ اولوناندان سونرا نشری دایاندیریلیبدیر.
زؤهره وفایی گونئیده ادبیات و کولتورون موختلیف ساحه‌لرینده چالیشیب، اثرلر یارادیب.
زؤهره وفایی میرزه جلیلین کلاسیک اوسلوبونو خاطیره اوسلوبوندا داوام ائتدیرن یازیچیلاردان‌دیر. اونون خاطیره ائلئمئنتی‌نین گوجلو اولدوغو اثرلرینده آوتوبیوقرافیک جیزگی‌لر چوخدور. ایستر رئداکتورو اولدوغو ساتیریک «جوالدوز» درگیسینده‌کی دوزلو فئلیئتون‌لاری، ایسترسه ده خاطیره- مراجعت شکلینده‌کی یازی‌لاری بونو بیر داها تصدیقله‌ییر. اونون «مکتوب» اثری مئموآر-خاطیره سیلسیله‌سینه داخیل اولان ان گؤزه‌ل نمونه‌لردن‌دیر: معین سبب‌لردن وطنی ترک ائتمک مجبوریتینده قالیب قوربتده یاشایان قوهومونون اونو یانینا سسلمه‌سینه مؤللیف میرزه جلیل سایاغی جاواب وئریب. اؤزونو قول-بوداقلی آغاج سانان مؤللیف مکتوب مؤللیفینه یازیر: «تورپاقداکی کؤک، کؤتوک‌لریمی نئجه قیریم، بلکه اؤزومله گؤتوروم؟! بس اوندا اونون بار بوداغیندا یووا قوران قوش‌لاری نئینیم…». سونرا ایسه فیکرینی اوبرازلی شکیلده اورتایا قویا‌راق یازیر: «منه گل دئییرسن… من موغان چؤلونده آت چاپدیرمیشام، آرازین سویوندان ایچیب، اونون آخارلیغینا آند ایچمیشم. خالخالین دوم ‌دورو هاواسیندان آلمیشام، خزرین سویوندا اللریمی یویوب، اردبیلین آدینی اؤزونه قایتارماق اوچون آند ایچمیشم. تالیش داغ‌لاریندا قورولان کوما‌لارا باش اوزادیب، بیر-بیر یاشایانلارینا سلام وئرمیشم. من کلئیبرین دومانلی مئشه‌لرینده بابکه های وئرمیشم. قاراداغ ائلات‌لارینا بوردایام دئمیشم. یوردومون گذرلرینده اولان کوتان آغاج‌لاردا یادیگار قازمیشام. میانانین دوگو زمی‌لرینده ساری بولبول کیمی اوچموشام. زنجانین اکینچی‌سینه «یورولما، قارداشیم» دئمیشم. قزوینده ایتن-باتان قارداشیما «دایان! ایتمه!» دئمیشم. من کؤتوگومله بو یوردومون قاریش-قاریشینا باش چکمیشم. سلام وئریب سلام آلمیشام. بو تانیش اوزلری نئجه ترک ائدیم. من اولماسام اگر، آتا‌لاریمیزین مزارینی خزل باسار، توز باسار. من اونلاری سیلیب آیدینلاتما‌لییام.»
اینسانی کؤورلدن بو سطیرلر جنوبون بللی جغرافیاسینی خاطیرلا‌دیر. وطنی آددیم-آددیم تصویر ائده‌ن یازیچی‌نین نثر تحکیه‌سینده داخیلی مونولوق اساس یئر توتور. اثرده نثردن چوخ، پوئتیک دئییم طرزی ایله اوزلشیریک.
باشقا بیر اثری، «مکتوبا جاواب» ماراقلی مضمونو ایله دقتی جلب ائدیر. اثر خاطیره، کئچمیشه دؤنوک روحلو شعیرلر سیلسیله‌سیندن‌دیر. زؤهره وفایی بیر کؤرپو کیمی کئچمیش ایله گله‌جک آراسیندا دایانا‌راق نوستالژی خاطیره‌لری جانلاندیریب اونلارا گوزگو توتور. «قوربت جنت اولسا دا، هئچ زامان دوغما ائلین یئرینی وئرمیر» فیکرینی خاطیرلادیب سؤزونه یئکون وورور.
زؤهره وفایی اثرلرینده آذربایجان طبیعتی‌نین، جغرافیاسی‌نین رنگارنگ‌لیگینه گئنیش یئر وئریلمیشدیر. هئچ بیر فصیلده شاعر طبیعتی آنجاق صیرف گؤزه‌للیک معناسیندا تصویر ائتمه‌میش، بلکه اونو اینسانین آرزولاری و سئوینجی ایله عضوی وحدتده گؤتورموشدور.
بو باغلی‌لیق و وحدت چوخ آیدین حیس اولونور. اصلینده، شاعر طبیعتیمیزین گؤزه‌للیک‌لری ایله مدنیتیمیزین قدیم‌لیگینی، کئچمیشیمیزین اولولوغونو اوخوجویا چاتدیرماغا چالیشیر. «میانا»نین دوگو زمی‌لرینده ساری بولبول کیمی اوچموشام؛ «زنجان»ین اکینچی‌سینه، «یورولما، قارداشیم»، «قزوین»ده ایتن-باتان قارداشیما «دایان! ایتمه!» دئمیشم؛ کؤتوگومله بو یوردومون هر قاریشینا باش چکمیشم، سلام وئریب، سلام آلمیشام. بو تانیش اوزلری نئجه ترک ائدیم. من اولماسام اگر، آتا‌لاریمیزین مزارینی خزل باسار، توز باسار. من اونلاری سیلیب آیدینلاتما‌لییام. من بیر گوزگو کیمی کئچمیش ایله گله‌جک آراسیندا دایانما‌لییام. آخی کئچمیشی گله‌جه‌یه گؤسترن لازیم‌دیر»
گؤرکملی آذربایجان شاعری صمد وورغون یازیردی: «محبتین حاکیم اولدوغو اوره‌ک‌لر یاغیشدان سونرا آچیلمیش شفاف و لکه‌سیز بیر یاز سماسینی آندیریر کی، اورادا یالنیز آیدینلیق، آل-الوان شفق‌لر، طراوت و قدسیت گؤرونور. محبت اینسان قلبینی سوزگجدن کئچیریر، اؤترگی و ضررلی حیس‌لردن تمیزله‌ییر، یاشاماغین معناسینی گؤز‌للشدیریر، اینسانی خئیرخواه اولماغا، عالیجناب و نجیب اولماغا دعوت ائدیر». زؤهره وفایی‌نین «نه یازیم؟» شعیری سئوگییه حصر اولونموش ان گؤزه‌ل پوئزیا نمونه‌لریندن بیری‌دیر:
دیلی دیلیمدن‌دیر، اما سؤز آلمیر،
یالواریرام یوخومدا بللی قالمیر
آیلار، ایللر اؤتور قاپیمی چالمیر،
بو دردیمه گؤرن چاره، نه یازیم؟

منه یئتیر هر نه دردی، کدری
خنجر اولوب ییرتایدیم بو قده‌ری
بوشلایا بیلئیدیم بئله هدری
اؤزگه ساندیغیندا واره، نه یازیم؟

یول اوزونده سیرا دوران خودک‌دن
آرزی اوزون، اللر اما گودک‌دن
حسرت یوکونه چئوریلن اورک‌دن،
شرح اولا‌راق مین بیر پاره، نه یازیم؟
زؤهره وفایی‌نین قیزینا یازدیغی «قیزیم، منی باغیشلا» مکتوبو بو گونوموزله چوخ سسله‌شیر. … {او} اؤزونو بیر آنا کیمی قیز ائولادینی باشقا بیر مکاندا و زاماندا دونیایا گتیرمه‌دیگی اوچون سوچلو بیلیر. اوشاقلیغی اوشاقلیقدا، گنج‌لیگی گنج‌لیکده یاشایا بیلممه‌سینه گؤره قیزیندان اونو باغیشلاماسینی ایسته‌ییر. زؤهره وفایی مصاحیبه‌لرینین بیرینده دئییب کی، «…. ائله گؤتورک، اؤز آنامی. اؤز حاق‌لاریندان بئله خبری یوخدور. قادین‌لارین حاق‌لاری نه‌دیر، کیشی‌لرله برابر حقوق‌لودور، یا یوخ، بیلمیر. ایسته‌ییرم دونیا بیلسین بیزیم نلر چکدیگیمیزی».
ادیب «قیزیم، منی باغیشلا» اثرینده بو موضوعنو بدیعی دیلله داها گئنیش قلمه آلیب داوام ائتدیریر: «چونکی من ایللر و عصیرلر بویو صبر داشی اولموشام. من بو قادین یاشاییشیمدا یانیب مؤحکملنمیشم. من ده قیز اولدوغوما گؤره چوخ سؤزلردن و چوخ آرزولاردان الیمی اوزموشم. اما یئنه ده دایانمیشام. گؤرورسن کی، من کئچمیشیمدن اوتانمیرام. چونکی اؤزومو تانیمیشام و اؤزومه اینامیم اولوبدو. من باشقا‌لارینا دئییلدیگی کیمی، ضعیف، یالانچی، حیله‌گر، یالتاق، چوخ دانیشان، چوخ خرجله‌ین، دوشونجه‌سیز، عقل‌سیز اولمامیشام. من آنا اولدوغوما گؤره فخر ائدیرم. بونلاری تک سنی سئویندیرمک اوچون یوخ، سنی سئودیگیم اوچون دئییرم. منه اینان و نهایت، اؤزونه اینان. صاباحین تاریخینی سن یازا‌جاقسان، سن یارادا‌جاقسان. بو باره‌ده آرتیق دوشون…».
زؤهره وفایی‌نین قیزینا عنوانلادیغی مکتوبدان چیخاریلان نتیجه بودور کی، آنا‌لار سیخینتی‌سیز بیر شراییطده یاشاییرسا، اونلارین بو روح حالی عائله فردلرینه، بونونلا دا بوتون سوسیال جمعیته مثبت تأثیر یارا‌دیر. آنانین راحت اولماسی او اؤلکه‌نین گؤستریجیسی‌دیر. حاقلاریندان محروم اولان، تحصیل‌لری انگل‌لنن، کیشی‌لر طرفیندن آشاغیلانان قادین‌لاری وارسا، او اؤلکه نه قده‌ر باشقا جهت‌لریله اؤیونمک ایسته‌ییرسه ایسته‌سین، سوسیال باخیمدان اینکیشاف ائتمیش دؤولت ساییلا بیلمز.
زؤهره وفایی‌نین گونئی ادبیاتی ساحه‌سینده اؤزونه مخصوص خیدمتی واردیر….