فضولی‌نین بوگونو صاباحی یوخدور؛ هر گونو، هر آنی وار…
آراز آصف
تقریبا اوچ دؤرد ایل‌دیر کی، چیلله گئجه‌سی مناسبتی ایله بؤیوک فضولی‌نین شعرلریندن قرائت اولونور و گئت گئده عنعنه‌یه چئوریلمکده اولان بو گؤزل ایش هر ایل قاباقکینا نسبت داها گئنیش صورتده قارشیلانیر. اما تاسفله بو اوخونوشلاردا نه اینکی ایلدن ایله هئچ بیر ایره‌لی‌لیشه شاهید اولموروق، بلکه بعضی اوخونوش سهولری هر ایل تکرار اولماقدادیر.
من بیر فضولی‌سئور بیریسی کیمی بو یولدا امه‌یی کئچه بیلنلری بو ایره‌لی‌لیشین الده ائدیلمه‌سینده آددیم گؤتورومه‌یه دعوت ائدیرم و اوزومده بو حاقدا نظریمه گلن مؤوضوعلارا اشاره ائتمک ایسته‌ییرم. اومورام کی، گلن ایللره عؤمور باقی اولسا، فضولی شعرلری‌نین دوز اوخونوشونا شاهید اولاق. پس گلین فضولی‌نی بیر گئجه‌یه حصر ائتمه‌ییب اونون شعرلری‌نین اوخونوشونا آرتیق آلیشاق!
بیر میللتین شاه اثری اولان هذا دیوان فضولی بغدادی (غزل کیتابی) و بیر خالقین گؤوندییی شاعیری اوخویوب لذت آپارماق، منجه بولودلو بیر هاوادا آراز ساحیلینده بایات اولمامیش بایاتی‌لارا سیغینماق و زومزومه ائتمک لذتی‌نی یاشاماق‌دیر؛ من گنج چاغلاریم دا بو لذذتی آراز ساحیلینده اوستاد اصغر فردینین دیلیندن دینله‌دیییم فضولی غزل‌لری ایله یاشامیشام.
بو دردلر کی منیم واردیر بعیرین باشینا قویسان
چیخار کافر‌جهنم دن گولر اهل عذاب اوینار…
خلوت یانی بیر روح یوکسک‌لیینده اولوب او شاعیرین روحوندان تؤکولن قان ترین عطش‌لییینی یاشاماق ایسته‌یی سنده جوشورسا اگر دئمه‌لی بو جوشقونون بوگونو صاباحی یوخدور؛ هر گونو وار هر آنی. و فضولی بو هر آنلیق هر گونلوگ شاعیردیر. ساده‌جه بو لذتی یاشاماق ایچون او شاعیری دوزگون اوخوماق چیخارینا مالیک اولماق لازیم. دوزگون اوخوماق ایسه سسی‌نین ذاتیندا دوران کلمه‌لری و کلمه‌لرین ذاتیندا دولاشان مفکوره‌نی آنلاماق شرطی ایلادیر.. نسیمی دئمیشکن :
” بیر کیمسه نسیمی سؤزونو فهم ائده بیلمز
بو قوش دیلی‌دی بونو سولئیمان بیلر آنجاق.”
دیلین چالارلاری شاعیرین نه اندازه ده تفککور سیراسیندا دولاشماسینی و او دوشونجه‌نی لذت باخیمیندان یئترلی یئتیرمه‌سینه سبب اولور. سیز بونو اوخویون شعرین ائستئتیکاسی؛ بو ائستئتیکانین یووارلاق قورلوشوندا اولان لذت. یووارلاق دئییرم، چونکی منجه گؤزه‌لییینی منطیقینده دؤور باطیل دئییل. سیز هر دؤنه بیر بیتین اوخونوشونا قایدیرسیزسا او اوخونوش‌دا قاباقکی اوخونوش‌دان داها فرقلی بیر لذتی دادماق ایمکانینا مالیک اولورسوز. اودور کی، فضولی کیمی شاعیرین هر هانسی‌سا بیتینده یئنی لذت و یئنی ائستئتیک دویوم آلماق قاچیلمازدی و او آلینان گؤزه‌للیک یووارلاق یانی دایره‌وی گؤزه‌للیک‌دیر؛ بونو بیر زنجیرین حلقه‌لری کیمی ده ظن ائتمک اولار.
بو بحثین دوغرو و اعیانی ثبوتو خانیم میر حسینی‌نین فضولی‌نین لئیلی مجنون اثریندن اوخودوغو لئیلی‌نین مناجاتی‌دیر. بو دیکلمه ده سیز شعرین بدیعی‌لییندن هابئله بیر آزدان ایره‌لی سوره‌جه‌یییم حرکت و روایت لذذتیندن و هم ده سسین و دیکلمه‌نین تکنیکال قابیلیتیندن سوراغ توتا بیلرسیز.
شیخ محمد فضولی‌نی دوز و دقیق اوخوماق اؤزو بیر هنردیر. آخی بو تور اوخونوش اونون دوزگون قاوورانماسیندان و درک‌یندن ایره‌لی گلیر. تورک میللتی‌نین ذهنینده سیررلی بیر سوال کیمی‌اولان فضولی دوهاسی بو میللتین خاراکتئرینده قورولموش بیر قورلوش کیمی‌دیر. اولا بیلسین فضولی‌نین وطن‌ده غریبلییی داها درین اولسون آخی واختیلا نسیمی‌نین شوریده‌لییی هابئله نسیمی شعرینده، مفکوره سینده اولان داغیدیجی ایمئیج، سولچو ایقتیدارینا یاخین اولدوغو ایچون تورک خالقیندا نسیمی‌یه رغمن فضولی‌نین روح و سئوگی دوشگونلویو اونا وطن‌ده غربت یاشاتمیش‌دی. بوتون بونلارا رغمن، سول اقتیداردان سونرا فضولی یئنی‌دن کشف اولونموشدو. بو کشفین سببی ایسه اوسته قئید اولونان تورک خاراکتئرینین فضولی مرحله‌سی‌دیر.
آنجاق بوتون بونلارا رغمن فضولی بیزده هله معین و دوزگون بیر اوخونوش‌لا دیکلمه اولونماییب. هابئله دیکلمه‌نین تکنیک‌لریندن ایراق دا دوراریق‌سا دوزگون اوخونولماییب. بیز حتی فضولی‌دن ازبر اولدوغوموز بیت‌لری بئله دوز اوخونوش‌لا یایماغا چتین‌لیک چکیریک. منه ائله گلیر کی، بو بوتون دوستلارا عایید دیر. فضولی‌نی سون دؤنم ده تصحیح ائتمیش اوستادلاردان توت تا فضولی‌نی ساده‌جه سئومیش اولان شاعیر یا باشقا وطنداشلاراجان.
عمومیتجه فضولی دامغاسی وورولموش شعرلرده روایتین ذاتیندان گلن حرکت مؤوجودور. حرکت ایسه بو شعرین هم تکنیکال (وزن، قافیه) قورلوشوندان هم ده دوشونجه ( دیل و مفکوره)-سیندن ایره‌لی گلیر. فضولی‌نی دوز اوخوماغین بیر یولو اونون روایی حرکتینی درک‌ائتمک‌دیر. یئرلی یئرسیز سکوت یا خود دا سرعتلی و دال بادال یاغدیریلان کلمه و وزن آهنگی ایله اوخوماق، اونو محو ائتمک‌دیر. بو حرکتین مناسیب ریتمینی تاپیب، اوخونوشو اونونلا توخوماق داها دوغرو اولا بیلر. سون زامانلاردا فضولی ادعاسی ایلا چیلله گئجه‌سینه بیز ایکی‌یؤنلو اولان، هم تکنیک هم دوشونجه قابلیتینی کشف ائتمه‌دن دیکلمه‌یه ال وورموشلار.
طبیعی کی اوخونوش دئدیکده اوخونوش‌لا دیکلمه‌نین فرقینی آنلاییرام. و هر بیر دیکلمه‌نین باشلانقیج نؤقطه‌سی بیر اوخونوش بیر هرمونوتیک‌سل دویومون دوردوغونا اینانیرام و بیلیره‌م کی‌شعرین درکی، اونون ایفاده ائتدییی حیسی و هابئله مضمونو اوخونوش‌دان سونرا درک ائتمک لازیم‌دیر و بو درک‌دن سونرا سونوج اولاراق دیکلمه دایانیر.
بیرده شعرین، اؤزه للیک‌له غزلین ایچ قاتلاریندا دولاشان موسیقی‌نی کشف ائتمک فضولی‌نی دوغرو اوخوماغا و قاوراماغا سبب‌دیر. بیر چوخ دوستلاریمیز چیلله گئجه سینده اوخودوقلاری غزللرین کلمه‌سل موسیقی‌لرینی قاورایا بیلمه‌میش و ساده‌جه بعضی سهولری نظرده توتماساق اگر وزنین رعایتینه ایکتفا ائتمیش‌لر. ایچ موسیقی شعرین ریتمیک اوخونوشو دئمک‌دیر و اونون منشایی دیلین هارمونیک قابلیتی‌دیر. سیزجه بونو بیلمه‌دن فضولی‌نی حتی توپوق‌سوز اوخوماق اونون لذذتینی آزالتمازمی؟
البته چیلله گئجه‌سینده دینله‌دییم بعضی سس‌لر دوغوردان دا قانیما هوپدو. مثلا جناب آنار مولان‌دان کئچمیش‌ده دینله‌دییم بو یئتمزمی…. شعرینین ایفاسی‌نین آز دا اولسا بیر بندینی ائشیتمک او سسین قابلییتینده اوتوران یوماشقلیق و راحاتلیغین ترنمی ایدی. کاش کی بیر چوخلاری جناب انار مولانین ائتدییی خلاصه‌لییی رعایت ائتمیش اولاردیلار. دئییم کی جناب آنار مولانین اوخودوغو اشاره اولونان شعرین ایچ موسیقی‌سی‌نین محشر حددده رعایت اولونماسی بو کیشی‌نین نه اندازه ده فصولی دوهاسیندا غرق اولماسیندان خبر وئریر. و سسی‌نین فضولی‌لشمه مرحله‌سینه آیاق قویماسی‌نین اشاره‌سی‌دیر.
سسین فضولی‌لشمه‌سی دئدیک ده بیلین کی فضولی شعرینه عایید اولان سسین اؤزونه مخصوص چیخارلاری اولمالی دیر. کی بورا بو بحثین یئری دئییل. شعرین ماتیریالی و سسین جینسی قصد‌دیر کی، قالسین سونراکی بحث‌لره.
شاعیرین شعرسل تکنیک‌لریندن باش آچماق، اوخونوشون هاوادان واجیب نفسی‌دیر. شاعیر هر هانسی‌سا دولانباج و مرکب ایفاده‌لرله یاراتدیغی بدیعی گؤزه‌للیک‌لر او شعرین سیزه وئره‌جه‌یی حیس‌لرین نه اندازه ده دوغرو اولماسیندان آسیلی‌دیر.
آلدانما کی شاعیر سؤزو البته یالان‌دیر
دئین شاعیر هانسی بیر رئال آخیما اشاره ائدیر.
اسطوره‌لر( شاعیرلر) یارانمیش یالانلاردیلار کی گئت گئده رئاللیغا چئوریلیرلر. سیزجه بو آخیمی فضولی دیلیندن “آلدانما کی شاعیر سؤزو البته یالان دیر ” کیمی ائشیتمک لذذتی و حیسی، هانسی‌سا بیر گؤزه‌لیییی دویماق لذذتی اونون اوخونوشو ایله پوزولورسا، بو گوناه باغیشلانان دی؟.
