«او اولماسین، بو اولسون» (مشدی عباد) آدی ایله مشهور اولان دؤرد حصه‌دن عبارت اوپئرا ۱۹۱۰نجی ایلده یازیلمیشدیر. آذربایجانین او ایل‌لری‌نین اجتماعی- معیشت مناسبت‌لرینی عکس ائتدیرن بو کومئدیا دا اوزئیر حاجی بئیلی‌نین دیگر اثرلری کیمی، ملی کلاسیکامیزین اینجی‌لری سیراسیندادیر. بو اوپئرا ایلک دفعه ۱۹۱۹نجی ایلده ائکرانلاشدیریلمیشدیر. ایکینجی دفعه ۱۹۵۶نجی ایلده باکی کینو استودیاسیندا لئنته آلینمیشدیر. «ثابت رحمان»ین سناریسی اساسیندا چکیلمیش بو فیلمین رئژیسورو «حسین سیدزاده» اولموشدور.
حادثه‌لر ییرمینجی عصرین اول‌لرینده باکیدا جریان ائدیر. مفلس «رستم بئی»‌ین قیزینی ۵۰ یاشلی تاجر «مشدی عباد» آلماق ایسته‌ییر. رستم بئی‌یین قیزی «گولناز» ایسه گنج یوخسول بیر طلبه‌یه عاشیقدیر. او دؤرون قانونلارینا گؤره قیز آتاسی‌نین سؤزوندن چیخا بیلمزدی. مساله‌نی طلبه اؤز دوستلاری ایله بیرلیکده حل ائدیر. نتیجه‌ده مشدی عباد قوللوقچو «صنم»له ائولنیر.
یوز ایله یاخیندیر کی، مشدی عبادین آدی، سؤزو-صؤحبتی، عبرتلی ضرب‌المثل‌لری، جانلی بنزتمه‌لری، هئچ واخت یئرسیز و کؤهنلمیش گؤرونمه‌ین کلام‌لاری دیلیمیزین ازبری‌دیر. اوزئیر بئی مشدی عبادی اویدورماییب، قوراشدیرماییب، دوهاسی‌نین نادر فیرچاسی، موسیقیسی‌نین نادر اعجازی ایله حیاتدان آلدیغی مشدی عبادی بیر شکیلده، ائله بیر نفسده، ائله بیر الوانلیقدا حیاتین اؤزونه قایتاریب، قوووشدوروب کی، بیلمیرسن مشدی عباد حیاتدان اثره گلیب، یوخسا اثردن حیاتا؟ اثرین باشقا قهرمانلاری‌نین اوبرازلاری دا او ایل‌لرده آذربایجانین اجتماعی حیاتیندا حؤکم سورن حادثه‌لری آینا کیمی عکس ائتدیریر.
اثرین بوتون روحوندا خالقا، اونون عادت و عنعنه‌لرینه، ذوق- صفاسینا هم بؤیوک و هم ده اینجه بیر احترام وار. اوخوجولارا تقدیم ائده‌جه‌ییم نمونه ائپیزودلاردان، ایکی کادری وورغولاییرام:
بیرینجی کادر: مشدی عباد گولناز خانیمی ایلک دفعه گؤرمه‌یه گلیب، گولناز اونو گؤرن کیمی یانینداکی صنمه دئییر:-«من بو کیشی‌دن قورخورام.» صنم آغزینی بوزمک‌له، قاش-گؤزونو اویناتماق‌لا، ایکی اللی «کول باشینا» دئمک‌له مشدی عبادی اله سالیر و هر ایکیسی اوخویور:
«قوجا کافتار سنه اون بئش یاشی اولان قیز نه گرک،
قورخماییرسان، آخیردا گله باشا کلک؟!»
و بو زامان کی، بیردن مشهور حنا صؤحبتی باشلاییر و مشدی عباد دئییر: «ائله کی، حنانین واختی کئچردی، منیم رحمتلیک آنامین باشی آغرییاردی.» «رحمتلیک آنام» سؤزونو ائشیدن کیمی مشدی عبادا گولن خانیم‌لار عادی، احترام علامتی اولاراق آیاغا قالخیب، «آللاه رحمت ائله‌سین» دئییرلر. بو چوخ کؤورک بیر صحنه‌دیر.
ایکینجی کادر: رستم بئی‌یین ائوینده، مشدی عبادین شرفینه ضیافت تشکیل ائدیلیب. دئمه‌لی، مجلیسین شیرین یئری‌دیر؛ هامی یئییب-ایچیر، کئف اوستونده‌دیر. مشدی عباد دا کناردا اَیلشیب چای ایچیر. بیردن موسیقی دیلله‌نیر، خواننده اوخوماغا باشلاییر. هامی الینی سوفره‌دن چکیب موسیقی‌یه قولاق آسیر، خیالا دالیر. تکجه «قوچو عسگر»ین نوچه‌سی «بال‌اوغلان» اؤز ایشینده‌دیر، یعنی قارنی‌نین هاییندادیر. ایری بیر تویوق بودونو قاپیب دیشینه چکن یئرده قوچو عسگر دؤزمور، نصیحت‌آمیز بیر سرتلیک‌له بودو بال‌اوغلانین الیندن دارتیب آتیر و اونو دومسوکله‌ییب موسیقیچی‌لری گؤستریر و سؤزسوز دئییر کی، موسیقی چالیناندا تیخمازلار. موسیقی‌نین احترامین ساخلامالیسان.
نمونه گتیردیگیمیز بو ایکی کادردا آذربایجان مدنیتینده «آنا»یا مقدس بیر وارلیق کیمی باخیش و «صنعتکار»ا، «موسیقی»یه حؤرمت آچیق- آیدین اؤزونو گؤستریر. گؤرونور کی، آذربایجان خالقی‌نین معنوی دونیاسیندا بؤیوک حؤرمت‌له دیرلندیریلن «آنا» و «صنعتکار» وارلیق‌لاری گونده‌لیک داورانیشلاریندان داها یوکسک مقامدا یئرلشیر؛ و ائله بو دیرلردیر کی، آذربایجان معنویاتینی زنگینلشدیریر و اونو اوزون عؤمورلو ائدیر.
بونون‌لا یاناشی، هله مشدی عباد دؤرونون گئریچیلیک علامتی اولان بعضی دیرلری‌ده یاشاماقدادیر. بو اوندان ایره‌لی گلیر کی، مشدی عباد و رستم بئی‌لرین دونیا گؤروشو و حیات فلسفه‌سی هله ده یاشاماقدادیر؛ او دؤورون تیپیک نمونه‌لرینه بو گون ده شاهیدیک و بو گون ده او دؤوره مخصوص بیر چوخ مساله‌لرله قارشی قارشییا دورموشوق. هله ده بیر چوخلاری یالنیز اؤز پول‌لاری و مال‌لاری اعتباری ایله ایستک‌لرینی حیاتا کئچیرمگه جان آتیرلار؛ هله ده پول و اونون اؤز صاحبینه بخش ائتدیگی قدرت بیر دیر ساییلیر؛ هله ده گنج قیزلارین ائولنمک و اونلارین اؤز اراده‌لری ایله سئوگیلی سئچیب حیات قورما حاق‌لاری سؤز قونوسودور؛ هله ده بیر چوخ حال‌لاردا اوشاقلیق ایل‌لرینی نورمال باشا وورمایان قیزلار واختیندان تئز و اوشاق ایکن ائولنمک مجبوریتینده‌ قالیرلار؛ هله ده فاناتیزمه دایاناراق رستم بئی‌ین «قیز منیمدیر اؤزوم بیلرم قوجایا وئرم یا جاوانا» سؤزو بیر چوخلاری‌نین دوشونجه‌سینه حاکم کسیلیبدیر.
دوشونورم، گؤره‌سن نه واخت «سرور» و «گولناز» حیاتی بوتون گنج‌لرین سئوگی دونیاسینی تام معنادا بزه‌یه‌جکدیر!

قایناق:
Məşədi İbad mənfi surətdirmi?!
Məşədi İbadın dilimizə düşən məsəlləri
http://modern.az