شعر و گئرچکلیک
حیلمی یاووز
شعرین، گئرچکلیکلیکله اولان علاقه‌سی، پروبلئماتیک‌دیر: گئرچکلییی، هر هانسی بیر دییشدیرمه‌یه اوغراتمادان دیله گتیردیینده، شعر اولماز؛ گئرچکلییی، دییشدیرمه‌یه اوغراداراق دیله گتیردیینده ایسه گئرچکلیک، گئرچکلیک اولماقدان چیخار.
بو پروبلئماتیک علاقه‌نین حللی، شعر دیلینی، گونده‌لیک دانیشیق دیلیندن آییرماق؛ شعر دیلینی ‘سیموولیک دیل’؛ گئرچکلییین دیلینی‌ده ‘گونده‌لیک دانیشیق دیلی’ اولاراق تعیین ائتمکدیر. بئله‌جه گئرچکلیک، دونیایا عاید بیر گئرچکلیکدن، شعره عاید بیر گئرچکلییه چئوریلر: دونیایا یا دا طبیعته باغلی گئرچکلیکله، صنعته، باشقا سؤزله‌ده شعره عاید گئرچکلیک آیری-سئچکیلییی اورتایا چیخار.
گونده‌لیک دیلین ایشاره ائتدییی گئرچکلیک، ائمپیریک (تجروبی، غئیر علمی) اولاراق تصدیقلنه بیلر یا دا یانلیشلانا بیلر ملاحظه لرله دیله گلیر. مثلن، من ایندی ‘چؤلده سیییق‌سیییق قار یاغیر’ دئسم، بو درحال پنجره‌دن چؤله باخیلاراق سهولَنه بیلر. حال بو کی مثلن، پول ائلوارین:
‘دونیا ماوی بیر پورتاغالدیر’ مصراعسی، سهولمه یا دا تصدیقلمه حرکتیندن قیراقدادیر؛ بو گونه قدر هئچ کیم، دونیانین ماوی بیر پورتاغال اولمادیغینی ثبوت ائتمک، باشقا سؤزله‌ده ائلوارین بو مصراعسینی یانلیشلاماق گرگینی دویمامیشدیر.
داها اَیلنجه‌لی بیر نمونه وئریم: آتیلا ایلهانین:
“نه واخت ماچکا”دان گئچسم / لیماندا همیشه گمیلر اولاردی” مصراعلارینی، ‘آتیلا ایلهانا ائله گؤرونموش؛ گؤره سن دوغرومو بو؟’ دئیه، هر سحر ماچکادان کئچه‌رک لیمانا باخماغی سیناییب تصدیقلمه‌یه یادا یانلیشلاماغا چالیشان بیرینه شاهید اولسانیز، کیم بیلر نه دوشونردینیز؟
شعرین، بو معنادا گئرچکلییی دیله گتیریشده دوزگونلوک یا دا سهون بیر علاقه‌سی اولمادیغی اورتادادیر. آمما بوندان، شعرین یالان دانیشدیغی نتیجه‌سی چیخاریلا بیلرمی؟
فضولی‌نین او مشهور:
” گر دئرسه فضولی کی گؤزللرده وفا وار
آلدانما کی شاعیر سؤزو البتده یالاندیر”
بئیتی، عومومیتله شاعیرلرین یالانچیلیغینا شاهید گؤستریلر. حال بو کی منشایی، قدیم یونان فلسفه‌سینه قدر گئدن بیر پارادوکسدور بو: فلسفه تاریخینده ‘ائپیمئنیدئس پارادوکسو’ دئیه تانینان پارادوکس: ائپیمئنیدئس، ‘بوتون گیریتلیلر یالانچیدیر’ دئمیشدیر. ائپیمئنیدئس، گیریتلیدیر: ائله ایسه بیر گیریتلی گیریتلیلر یالانچیدیر’ دئیرکن دوغرونو سؤیله ییرسه یالانچیدیر؛ یا دا یالانچیدیرسا دوغرونو اولاراق ‘بوتون سؤیله ییر ائپیمئنیدئس. فضولی‌ده، بیر شاعیر اولاراق ‘بوتون شاعیرلر یالانچیدیر’، دئیرکن، ائپیمئنیدئسین پارادوکسونو دیله گتیرمیش اولور: شاعیرلر دوغرونو سؤیله یرکن یالانچی، یالان دانیشارکن دوغروچودورلار!
فضولی‌نین بو پارادوکسونو نیچه‌ده تکرارلاییر: ‘انجاق شعورلو و ایستنجلی اولاراق یالان سؤیله‌یه بیلنلر- کی، بونلار یالنیز شاعیرلردیر’ دئیر نیچه، ‘آنجاق اونلار دوغرونو سؤیله‌یه بیلر.’
فئرناندو پئسسوانین دا بونلارا یاخین احتیوا ائتمه لری اولان بیر دؤردلویو وار؛- بئله:
“شاعیر، فیریلداغین بیریدیر / ائله اوستالیقلا ائدر کی بونو / گئرچکدن آجی / آغریلی چکرکن‌ده/ آجی / آغریلی چکیرمیش کیمیدیر”
آراگون دا لئ مئنتیر ورای’ده بوسبوتون بونو ایضاح ائتمک ایستر. بوندان یاردیم آلیرام: ‘رومان (دیله سنیز، بونا ‘شعر’ده دئیه بیلرسینیز)، یالان دانیشمانین ان اوجا فورماسیدیر: یالان، بورادا دوزگونلویه چاتماغا کؤمک ائدر.’
عربجه‌ده شاعیرلر اوچون دئییلن بیر سؤز واردیر: آحسنتُ اَکذبُ (شاعیرلرین ان یاخشیسی، ان یاخشی یالان دانیشانیدیر). ماراقلی اولان بودور: آلمانجادا دا Dichten فعلی، دیققت یئتیریلسن، هم ‘شعر یازماق’ هم‌ده ‘اویدورماق’ معناسینی وئرر.
شاعیرین یالانچیلیغی، گئرچه یی کؤچورمک یا دا چاتدیرماقدان اؤتری دئییل، گئرچه یی یا دا حیاتی، یئنیدن یاراتماق اولماسیندان اؤتریدیر!
شعرین گئرچکلیک ایله اولان علاقه‌سینه گلینجه، او باشقا بیر مسئله‌دیر.
قایناق: زامان قزئتی، ۳۰ مای ۲۰۰۷، چرشنبه
آذربایجان تورکجه‌سینه اویغونلاشدیران: همت شهبازی
