“کسمه یولدور بو شهر”
محمدرضا باغبان کریمی
الیمیزده اولان “کسمه یولدور بو شهر” آدلی شعر دفترینی علی کریمی‌نین یازدیغی اثری اینجه‌له‌مک ایستردیم. سئویندیریجی حالدیر کی اؤلکه‌میزده تورک دیلی هله رسمیت تاپمامیشسا دا، تورکجه یازیلان کیتابلارین سایی گونو – گوندن آرتیر؛ اؤزه‌للیکله گنج شاعیرلر اؤز قلم‌لرینی آنا دیللرینده سیناییرلار. گاهدان بو چالیشمالار ایچه‌ریسیندن ائله ده‌یرلی اثرلر چیخیر و ائله هنگامه‌لر یارانیر کی هله رسمی دیل اولان، بوتون ملتین هزینه‌سیندن یارارلانان دیلده بئله اثرلری گؤرمک بیر معجزه کیمی‌دیر. ایندی گؤرمک لازیمدیر کی بیزیم دیلده نه‌لر واردیر کی هر ایل نئچه – نئچه بئله معجزه‌لره شاهید اولوروق!. دیلیمیزین گؤزه‌للیگی، اؤزه‌للیگی و شاعیرلریمیزین غیرت و همتی ایله بئله هنگامه‌لر یارانیر و گله‌جگه اومود چیچکلری تومورجوقلانیر.
ادبی اثرلر و شعر دفترلرین هامیسی آخساقسیز اولا بیلمز و شاعیرلریمیز ده تشویق‌سیز بیر یئره چاتمازلار. آنجاق یئنی اثرلر اینجه‌له‌مه‌لره، آراشدیرمالارا و تشویقلره نیازلاری واردیر. بو گؤسته‌ریلر، انتقادلار و تشویقلری منتقدلر گؤرمه‌لیدیرلر. نه قده‌ر بو منتقدلرین سایی چوخالیرسا، تنقیدلر دوزگون و علمی اولورسا شعر دفترلریمیز ده آخساقسیز و یاخشی اولاجاقدیر. بو تنقید و تشویقلر شعر دیلیمیزی گؤزلله‌ده‌جک و گله‌جگه یول آچاجاقدیر. قیسساسینی دئمک بودور کی بوگون منتقدلره نیاز دویوروق، آراشدیرمالار، تنقید ائتمک و شاعیرلرین یارادیجیلیقلارینی آغیر – یونگول ائتمک شعریمیزین یولونو آیدینلاشدیرمادا یاردیمچی اولار. ایندی بو باخیشلا، علی کریمی‌نین کسمه یولدور بو شهر اثرینی اله آلیب، اونا توخونماغی بیر بورج کیمی گؤز اؤنونه آلیرام.
ایلک اؤنجه شعرین دیلی حاققیندا دانیشماق لازیمدیر. هر شاعیرین اؤز شعر دیلی اولمالی‌دیر. شاعیر بو دیله توخونمالی و اونا دقت یئتیرمه‌لی‌دیر. شاعیر ایلک پلاندا دیل و شعر دیلینه دقت ائتمه‌لی‌دیر. دیلین بوتون گؤزه‌للیکلرینی تانیمالی، دوزگون ایشه آپارمادان علاوه، اونون گؤزه‌للیکلرینه ال تاپمالی‌دیر. او، دیل ایله دوستلاشمالی، اونو دریندن تانیمالی، اونونلا اوینامالی، روحونو منیمسه‌مه‌لی‌دیر. شاعیر دیل ایله او قده‌ر اوینامالی‌دیر کی یئنی اینجه‌لیکلر، یئنی گؤزه‌للیکلر اوندا تاپاراق اونا دا قول – بوداق وئرمه‌لی‌دیر. شعر، یانی دیل؛ دیلسیز شعر اولاماز. شعر سؤیله‌مک ایسته‌ین هر کیمسه، اؤزونه مخصوص بیر دیل صاحبی اولمالی‌دیر، یوخسا بیر تقلیدچی و اؤزگه‌لرین شعرینی یانسیلایان و باشقا شاعیرلرین شعرلرینی گؤتوروب، بوروشدوروب اونا تای بیر سؤیلملر یاراداجاق و داها اونون شعری اولمایاجاقدیر. بونا شعر دئمک بیر آز چتین. بو، داها شعر یوخ، بلکه تقلید سؤزودور. “دیل وارلیغین ائوی‌دیر”. شاعیرین وارلیغی اونون دیلی‌دیر. شاعیر اؤزونه مخصوص شعر دیلینی کشف ائتمه‌سه، بو ائوه و بو وارلیغا صاحب اولمایاجاقدیر. هر شاعیر بو ائوی اؤزو تیکمه‌لی‌دیر. دیلیمیزی بو ائوسیزلیکدن قورتاران، بو پوزقونلوغا سون قویان شاعیرلره عشق اولسون!
دیل، دوشونجه‌نین، دویغونون، باخیش و گؤروشلرین بیان واسیطه‌سی‌دیر. دوشونجه‌نی دیل ایله وارلاندیرماق اولار؛ وجودا گتیرمک اولار. دویغونو دیل ایله بیان ائتمک و یاراتماق اولار. شاعیر بو دیله مالیک اولمالی‌دیر. شاعیرین اؤزونون شعر دیلی اولماسا، شعری ده اؤزونونکو ساییلماز، بئله‌لیکله شاعیرین ایلک گیره‌وی اونون دیل کشفی و اونا صاحب چیخماسی‌دیر. سون سؤز بودور کی: مدرن شعر سؤیله‌مک اوچون مدرن دیل گره‌ک! بورادا سؤزوموز داها چوخدور. شاعیر مدرن اولماق ایسته‌ییرسه، مدرن شعر سؤیله‌مک دیله‌ییرسه، مدرن دیل یاراتمالی، دیلینی اله گتیرمه‌لی و اونا مالیک اولمالی‌دیر.
علی کریمی، “کسمه یولدور بو شهر” شعرینده، بو آلاندا نلر ائتمیشدیر؟
هر زامانین اؤز دردی و اؤز دوشونجه طرزی واردیر. بوگونون دردی ۸۰۰ ایل بوندان اؤنجه ایله توتوشدورمالی دئییلدیر. دردلر، مساله‌لر و دوشونجه‌لر یئرلی – دیبلی فرقلنمیشدیر، گلیشمیشدیر. بوگون داها گولدن – بولبودن، شمع و پروانه‌دن و باشقا خولیالاردان دانیشماقلا شعر سؤیله‌مک اوره‌یه یاتان دئییلدیر. دوغرودور شاعیر آزاددیر، اما آزاددیرسا شعری آلقیشلانمادیرسا ده اوموب – کوسمه‌سین. بلکه اؤزوندن کوسسون!
تعارفسوز دئمک گره‌کیر؛ شعر- دوشونجه، دویغو و بیلیم ایله قارماشیق بیر اولای‌دیر. بیلیم‌سیز، دوشونجه‌سیز شعر نه‌یه گره‌ک؟ بونلار اولدوقدا، اونو ائله بیر فورمایا و قالیبا سالماق گره‌کدیر کی اوخوجودا دویغو یارادا بیلسین. بونلار بیرلشیرلرسه اوخوجودا ائتکی بوراخاجاقدیر و شاعیر اؤز هدفینه چاتاجاقدیر.
شاعیریمیز کریمی‌نین شعرینه گلدیکده، او شعر دیلینه یاخینلاشمیش و اؤزونه اؤزل دیلی منیمسه‌مه‌یه قادر اولموشدور. اونون ایلک شعر دفتریله بو یئنی شعر دفتری‌نین دیلی شاعیرین اؤز امضاسینی گؤستریر و بیرینجی دفتره گؤره بؤیوک آددیملار ایره‌لی آتمیشدیر. کریمی بو ساحه ده یاخشی ایشله‌میش و قبول اولونان بیر نومره آلا بیلمیشدیر. دوشونجه آلانینا گلدیکده، شاعیرین سؤزو واردیر. او، دوشونجه‌لی بیر شاعیردیر؛ مذهبی بیر قونونو سئچیب و دوشونجه‌لرینی بو قونویا باغلامیشدیر. تامام نوحه شاعیرلریندن فرقلی اولاراق، یئنی بیر باخیشلا، یئنی بیر دیل ایله بو قونودا دانیشماق ایسته‌میش و باشاریلار گؤسترمیشدیر.
بو دفتری یاراتمادا قوشما فورماسیندان یارارلانمیش و بیر آددیم کئچن دفتردن ایره‌لی گئتمیشدیر. “حیدربابایا سلام” اثری هله ده اؤز ایشینی گؤرمکده‌دیر. حیدربابا ۱۱ هیجالی اولاراق، هر بیر بند بئش مصرعدن عبارت بندلر تؤره‌دیر. کسمه یولون دا فورماسی هماندیر، آنجاق ۱۱ هیجا یئرینه ۱۵ هیجانی گؤتورموشدور. حیدربابایا سلام، هله ده وار بیر شاه اثر کیمی اؤز ائتکیسینی بوراخیر، هله اؤز یاخاسینی اونون الیندن قورتاران آزدیر. حیدربابا ۱۱ هیجاسیلا ساده و گؤزل اولاراق، ایچ بؤلوملری ده اونو داها دا گؤزللشدیرمیشدیر؛ بورادا ۱۵ هیجایا چاتمادا، داها او فورما و او تقطیعلر پوزولور؛ کی البتده بو اؤزو یاخشی‌دیر:
شهرین کؤنلونو
آز قالدی دیغیرتی داغیدا
وئردی اؤز قیلدیغینا
قارقیشی دا،
دانلاغی دا
خیرران پوندوره دوشدو گولو ده
یاپراغی دا
بویوخوب کندینه بیر جار
خزه‌ل ائتدی اؤزونو
قالخیزیب بیردن آیاق اوسته شل ائتدی اؤزونو.
گؤروندویو کیمی هر بیر مصرع هاوا جهتیجه یئنی شعره یاخینلاشمیش، آنجاق قافیه‌لر یئنه اونو زنجیرله‌میشدیر. گاهدان قافیه‌لر داها بؤیوک بیر ردیفلره چئوریلیر:
دام، نا دام!
اگنیمه
گؤی تاخدیم
اونون اوجباتینا
گونشین
آردیناجان آخدیم
اونون اوجباتینا
سن گلن یوللارا دا باخدیم
اونون اوجباتینا
اورا گؤستردی منه
عؤمرون
اجل چاتمازینی
ارودا من فتح ائله دیم
وارلیغین
ال چاتمازینی
تاسفله هئچ بیر نقطه، ویرگول دا یوخدور. قالسین هله. منجه شعر داها اسکی باخیشلارلا – قالیبا، قافیه‌یه باغلی اولمامالی‌دیر. تکرار الیندن قورتارماق لزومو دویولور. داها شعر حتمی اولاراق موسیقی، اؤلچو، قالیب و قافیه‌لره باغلی دئییلدیر. شعرده دیل دوزگون اولورسا، دوشونجه آغیر اولورسا، دویغو ایله اوخوجونو ائتکیلندیرمه‌یه باشقا یوللاردا واردیر و او، شعریت دورومودور.
دفتره دؤندوکده، کریمی یئنی بیر دیله مالیک اولموش، دیلی زنگان شاعیرلریندن فرقله‌نیر؛ یئنی و دوغروجول بیر دیلدیر بو دیل. بونونلا بئله کی شاعیری تانیدیغیم اوچون بیلیرم بورا شعرین سونو دئییل و شاعیر بو چالیشمالاری داوام ائده‌جکدیر. بو ایناملا بو شعر دفترینی ده‌یرلندیریرم. اونا اللرین آغریماسین دئییرم. گله‌جه‌یینه ده دوغرودان دوغروسونا اومود بسله‌ییرم. آنجاق باشقا طلبلرده شاعیردن واردیر؛
شاعیر شعری قوشوب، الینی یازمادان چکیر. ایندی اوخوجودور کی شعری اوخویوب، اونونلا سیر و سلوکا باشلامالی‌دیر. شعر اوخویوب قوتولدوقدان سونرا، اوخوجونون ایشی باشلاییر. شاعیر بورادا شعرینی بیتیرمیش حالدا اوخوجوسونا تحویل وئریرسه، اوخوجونو هئچه سایمیشدیر. داها میدانی باغلامیشدیر. بورادا اوخوجونون سیر و سلوکی توکه‌نیر. شعری بیتیرمک شاعیرین گیره‌وی یوخ، اوخوجونون گیره‌وی‌دیر. بودور کریمی‌نین شعری‌نین ضعفی!
منجه کریمی غزل شاعیریندن قوشما شاعیرینه یوکسلمیشدیر؛ اما هله شاعیر یوخ، بلکه بیر اوزان شاعیری‌دیر. هله قالیبدان آزاد اولمامیش، هله ده قافیه دالیجا گزیر؛ نه قده‌ر باشاری ایله بو قونویا توخونورسا دا، سؤزجوکلری باغلی بیر میداندا آت قوودورما کیمی‌دیر. هله تکرارلانمالارینی نظرده توتمورام. بونو دئمه‌لی‌یم کی شاعیر بیزی باشقا بیر دونیایا آپارماغا چالیشمیشدیر، ایمگه‌لر، سیمگه‌لر واردیرسا – واردیر – سیرالانیر، سرگی‌له‌نیر و تکرارلانماسیلا داها گؤزللیگی اوخوجودان آلیر. قافیه‌لی دونیا، داها قاپالی بیر دونیادیر؛ سیمگه‌لر طرد اولونمور بلکه بوگونون ایستک‌لری اساسیندا اولمالی‌دیر. سیمگه‌لر سئچیلیرسه، اولوسال، اولوسلار آراسی سئچیلمه‌لی‌دیر. شاعیر، اسکی موتیولری بوشلامالی، باخیش چرچیوه‌سین ده‌گیشمه‌لی‌دیر. کریمی بو ایشی گؤرموشدور. امام حسین(ع) اوچون نوخه خوانلار کیمی باخمیر.
شاعیرین سؤزجوکلر دونیاسینا گلدیکده، یئنی ایشلر گؤرونور کی زنگاندا ایلک دؤنه بو ایش گؤرولمکده‌دیر. کریمی دفترین ایلک صفحه‌لرینده نثر ایله باشلامیشدیر. شاعیرین یازدیغی اؤن سؤز، اونون شعری‌نین مانیفئستی کیمی ده‌یرلنمه‌لی‌دیر. تام شاعیرلر بئله بیر ایشی گؤرموشلر و گاهدان همین ایش ایله انقلاب یاراتمیشلار. کریمی ده بو ایشه ال وورموش. اما سؤزجوکلردن یارالانمادا کاشکی درین فیکیرله‌شیب و سؤزجوکلری دوزگون استفاده ائدیدی. اولقو ، اولای و حادیثه معناسیندا یوخ، بلکه نمونه معناسیندا – الگو شکلینده فارسیجایا دا داخیل اولموشدور. بئله – بئله خیردا خطالاری دا شاعیریمیزدن ایسته میریک. گاهدان دا بیر سیرا قاباقجادان یارانمیش سؤزجوکلری دوز اؤز یئرینده ایشلتمه‌میشدیر. بونلار البت کی اونون شعرینه ضرر وورمور. اما اوندان آرتیق انتظارلار اولدوغو اساسیندا بو سؤزلر ایره‌لی گلیر. سون سؤز بو کی: علی بی؛ چالیش، یاز، یارات و بیزی دویور! سنه یئنی باشاریلار و اسن گونلر یولدادیر!
