چاغداش شعریمیزه اؤتری باخیش
کریم قربانزاده
((“آذربایجان مدرن شعری گئجه‌سی ” مراسیمینده کی چیخیشین متنی))
چاغداش شعریمیزین دوننینی دوشوننده مشروطه انقلابی یادا دوشور. آذربایجان سماسیندا ابدی پارلاق بیر اولدوزا چئوریلن مشروطه، خالقیمیزین طالعینده یئنی بیر باشلانیش‌ایدی.
مشروطه انقلابی آذربایجاندا تکجه سیاسی اویانیشا یوخ، بلکه عمومی ساحه‌لرده خصوصیله ادبیاتیمیزین دیرچه‌لیشینده بؤیوک رول اوینامیشدیر. انقلابدان دوغولان سیاسی، اجتماعی، مدنی، ادبی تشکل‌لر، خصوصیله مستقل مطبوعات، قافقازدان گلن انقلاب سسی، آوروپادان گلن الوان ادبی نوع‌لر، ادبی مدنی جمعیتلرده طراوتلی بیر اتمسفر یاراتمیشدی.
بو زاماندا ائلیمیزین درین دوشونجه‌لی ائولادلاری عباسقلی باکیخانوف، میرزا فتحعلی آخوندوف، سید عظیم شیروانی، عبدالرحیم طالبوف، میرزآقا تبریزی، حسن بی زردابی، جلیل ممد قلیزاده، میرزا علی اکبر طاهرزاده (صابر)، معجز شبستری و دیگر شاعر و یازیچی لار اؤز آمال- آرزولارینی یئرینه یئترمگه، ادبیاتی گؤیدن یئره ائندیریب، درباردان ائشیگه چکیب، ادبیاتی چؤرک اغاجی دوزلدنلردن، سیله‌یه ساتانلاردان قورتاریب، چاغداش آذربایجان ادبیاتی‌نین تمل داشینی قویدولار. بو چاغدان باشلایاراق, شعریمیز کئچمیشه، گون مسئله‌لرینه تنقید گؤزویله باخماغا باشلادی؛ استبدادین، ارتجاعی قوه‌لرین و خالقین مادی – معنوی ارثینی محو ائدنلرین علیهینه قالخدی؛ و بو قالخیش ائله بو گونه قده‌رده داوامدادی…
ادبیات دونیاسیندا بوتون خالقلار بیر بیرینه بورج وئریب، بورج آلیرلار. بو آلیش- وئریش, دونیانین ادبی خزینه‌سینی و معنوی ثروتینی گونو-گوندن آرتیرمیشدیر. آوروپادا ویکتور هوگودان سونرا شارل‌پی‌یر، بودلر، پول‌وئرلین، آرتور ریمبو، سونرالار ترکیه‌ده جلال ساهر، ناظم حکمت و آذربایجانداایسه رسول رضا مدرن اثرلر یازیب، یارادیب و شعر دونیامیزین سیماسینی دییشدیرمیشلر. آنجاق معاصر آذربایجان مدرن شعری بو دؤرده میرزا تقی‌خان رفعت کیمی شخصیتین آدی‌ایله باغلیدیر.
تقی رفعت ۱۲۶۸ ایلده تبریزده آنادان اولوب، عالی تحصیلاتینی استامبولدا بیتیرن زامان آوروپانین مدرن شعریله دریندن تانیش اولور. وطنه قاییداندان سونرا شیخ محمد خیابانی حرکاتیندا تجدد و آزادستان روزنامه‌لرینین بانیسی اولور. او، تجددده ملک‌الشعرای بهار و باشقا ادیب‌لرله یئنی ادبیاتین نماینده‌سی کیمی ادبی مجادله‌لر آپاریر. تقی رفعت له برابر شمس کسمائی نین شعرلرینی ده آذربایجان مدرن شعرینین ایلک آددیملاری کیمی حساب ائتمک اولار .
تقی رفعتین نظرینجه کلاسیک ادبیات گون ایستکلرینه جواب وئر بیلمزدی. او یورولمادان اؤز گوجلو قلمی‌له، درین دوشونجه‌سیله، چوخ جسارتله کهنه فیکیرلرین قارشسیندا دایانیر، موباریزه آپاریر. آنجاق بو موبارزه نین عؤمرو چوخ چکمیر. رفعت ۱۲۹۹ ایلده ۳۱ یاشیندا هله آرزلاری یئرین توتمادان حیاتینی بیر یوللوق ایتیریر.
تقی رفعتین لاییقلی دوامچیسی حبیب ساهر اولور. حبیب ساهر۱۲۸۲نجی ایلده دونیایا گلیر، انقلابین حال و هاواسیندا، تبریزین ادبی محیطینده بویا باشا چاتیر؛ اؤز معلیمی، فیکیرداشی تقی رفعت کیمی ۱۳۰۶دا استامبولدا تحصیل آلماغا گئدیر؛ فرانسا دیلینی بیلدیگی اوچون ٱوروپا ادبیاتیندان خصوصیله فرانسانین مدرن شاعر یازیچسی بودلرین اثرلریله یاخیندان تانیش اولور و سونرالار اونو فارسجایا چئویریر.
ساهر تورکیه ده تورک شعرینین آدلیم نظر صاحیبی، مدرن شاعری جلال ساهرین اثرلریله تانیش اولور. بو حادثه اوندا ائله درین تاثیر بوراخیر کی تخلصونو اوندان گؤتورور. دئمک آذربایجان ادبیاتیندا بؤیوک بیر حادثه اوز وئریر و شعریمیز زامانلا آددیملاماغا باشلاییر.
حبیب ساهر سربست فورملو شعری آذربایجان ادبیاتینا گتیریر. آمما ساهر یالنیز شعری سربستلشدیریر؛ داها دوغروسو اونو کلاسیک دن آییراراق، چاغداشلاندیریر. بونا باخمایاراق، او بو گونکو معنادا تام مدرن بیر شاعر اولمور. بو زامان هله ساهرین شعرینده رومانتیزم چوخ گوجلودو. (بوردا قیسا ایضاح وئرملی‌یم کی رفعتین وفاتیندا ایکی ایل سونرا ۱۳۰۱ده نیما یوشیج “افسانه”نی یازیر و فارس شعرینده یئنی‌لیگین و تجددون تملین قویور.)
حبیب ساهردن سونرا سربست شعریمیزده قیرخ ایل لیک بیر اوچوروملوق وار.
چاغداش ادبیاتیمیز ملی حکومت دؤرونده شاعرلر مجلیسی‌نین قورولماسیندان فایدالاناراق، ادبیاتیمیزدا بیر فرصته چئوریلیر. بو دؤردن اون‌لار شاعر ادبیاتیمیزدا قالارقی اولورلار. اوجمله دن: سهراب طاهر، علی توده، مدینه گولگون، بالاش آذر اوغلو، محمد بی ریا ، هاشم ترلان، یحیی شیدا، مظفر درفشی، عباس بارز، میر مهدی اعتماد، سهند و . . .
پهلوی رژیمی‌نین الیله ملی حکومت قانا چکیلندن سونرا، شاعرلر مجلسیندن قالان یادگارلار و قیرخینجی ایللرده ادبیاتا اوز گنیرن شاعرلر، بهمن انقلابینا قده‌ر چاغداش شعریمیزین نماینده‌لری کیمی چیخیش ائدیرلر. استاد شهریار، محمدعلی محزون، مفتون امینی، عباس صابری، سلیمان ثالث، قافلانتی،احمد شایا آلاو، علیرضا نابدل، حبیب فرشباف، حسین دوزگون، چای اوغلو، کریم باریش، سؤنمز، کریمی مراغه‌ای، میرزا شهرک و باشقالاریندان آد آپارماق اولار، بودؤروده دیلیمیزین یاساق اولدوغونا گوره، نادر شاعرلرین اثری چوخ آز سایدا ایشیق اوزو گؤرور.
یوخاردا آد چکدیمیز شاعرلرین بیر چوخونون اثرلری انقلاب عرفه‌سینده و اوندان سونرا باسیلیر. او زامان چاغداش ادبیاتیمیزین اوغوروندا چالیشانلار، شعرین محتواسین، معناسین، بویالارین، حیران ائدیجی درجه‌ده ارتقا وئریب، کلاسیک شعرین محتواسین بوتؤلوکده دئیشیب‌لر. منجه بونا ساهر،شهریار و سهند ان گوزل اؤرنکلردیلر .
معاصر آذربایجان ادبیاتی‌نین گؤرکملی شاعری بولود قارا چورلو سهند ۱۳۰۵ ایل ده آنادان اولوب. سهندین شعرینده مضمون، یئنی و مدرن چاغین مضمونلارینی داشییر. آمما سهند فورماجا هله اؤزونو کلاسیک شعردن قیرا بیلمیر. “سازمین سؤزو” و “شهریارا بیر مکتوب” بو ادعانین ثبوتودور.
علیرضا نابدل(اوختای) ۱۳۲۳ ینجی ایلده آذربایجانین دؤیونن قلیبی تبریزده آنادان اولموشدو و نحصیلاتینی حقوق رشته‌سینده بیتیرمیشدی. اوختای ۴۰ ینجی ایللرده آذربایجان اوشاق ادبیاتی‌نین تمل داشین قویان صمد بهرنگی‌له تانیش اولور. بو تانیشلیغین عؤمرو آز اولسادا ثمره‌سی چوخ دیرلی و اونودولمازدیر.
اوختاین شعری اونون حیاتینا اوخشاییر. یئنی‌لیک، مدرن‌لیک اونون دونیا گؤروشوندن آسیلیدیر. اوختای قیرخینجی ایل‌لرینده تام معنادا آذربایجان مدرن شعرینین تمل داشینی قویور. آمما اگر ایسته سک قیسا بیر باخیشدا مدرن شعرین نه اولدوغونو بیلدیرک، ایلک باخیشدا مدرن شعر دئییلنده اونون فورما گؤزللیک‌لری و بدیعی‌لیگی گؤزوموزون اؤنونده جانلانیر. بو باخیمدان کلاسیک شعرین بوتون عادت عنعنه لرینه قارشی دوران شعره مدرن دئییریک و تام معناسیندا رومانتیزمین شعردن گؤتورولمه‌سینین شاهدی اولوروق.
اوختای تمامیله مدرن بیرشاعردیر. اونون شعرلری زیباشناسی باخیمینداندا تمامیله قدیم شعردن قیریلیبدیر. اوختایین فیکیر دونیاسی او قده‌ر گئنیشدیر کی اونون اوخوجولاری اونو اوخودوقدا منیمسه‌یه‌جکدیر…
بوردا قیسا بیر سؤزده دئمک اولار کی حبیب ساهر و نیما یوشیج آذربایجان شعرینین ، فارس شعرینین آرتیق چاغداشلاندیرانلاری، اوختای و فروغ فرخزاد، شاملو تام معنادا مدرنلشدیرنلریدیلر.
قیرخینجی ایلردن ۷۰ینجی ایل‌لره قده‌ر معین سبب‌لره گؤره، او جمله‌دن: دیلیمیزین یاساقلیغی، شاعرلرین شعرلرینین ایشق اوزو گورممه‌سی ادبیاتیمیزدا خصوصیله مدرن شعریمیزده بؤیوک بیر بوشلوغون سببی دیر. بو ایل‌لره تکجه سحرخانم “یاشیل ماهنی” ایله بیر کؤرپو سالیب.
۷۰اینجی ایللردن بری مدرن شعریمیزین دوامیندا اون‌لار شاعر اوز عطیرین، بویاسین شعریمیزه جالاییب، مدرن شعریمیزین تمثیلچی‌لری اولوبدولار: ناصر مرقاتی، هادی قارا چای، کیان خیاو، حمید شهانقی، لاله جوانشیر، صالح عطایی، سونرالار رضا غفاری‌دن و دیگرلریندن آد آپارماق اولار…
