تبریز آذربایجان تئاتری
ایلهام رحیملی- کؤچورن: احمد عسگرپور- (۹)
۱۹۴۵- آفیشا و پروگراملاردا تبریز تئاتری کیمی تقدیم اولونان و خالق آراسیندا دا بئله تانینان کوللئکتیوین ایلک تاماشاسی میرزه‌فتحعلی آخوندزاده‌نین “حاجی قارا” کومئدیاسی اولوب. شن یومورو میللی کارناوال ائسته‌تیکاسی اساسیندا حاضیرلانمیش تاماشا۱مارس ۱۹۴۵ینجی ایلده گؤستریلیب.
“حاجی قارا”نین قورولوشچو رئژیسورو صمد صباحی، رساّمی معّزی‌زاده، مسئول مودیری ا .فریور ایدیلر. محمدعلی رشدی تاماشادا آکتیورلوقدان اوول تاماشالارینا دیققت و حسّاسلیقلا یاناشیب. “حاجی قارانین” پرئمیئراسیندا اوچ گون سونرا چیخان “وطن یولوندا” قزئتی یازیردی کی “تزه تشکیل ائدیلمیش تبریز درام اوپئرا تئاترینین جاوان هیئتی بو اثری تاماشایا قویماقلا اؤز ایمتحانینی یاخشی وئردی”.
تاماشانین قورولوشچو رئژیسورو جاوان اکتیور صمد صباحی، تاماشایا بدیعی ترتیبات وئره‌ن رسّام آقای معّزی‌زاده ایله بیرلیکده وضعّیتین چتینلیگینه باخمایاراق، اثر اوزه‌رینده باجاردیقلاری قده‌ر ایشله‌میش و قناعتبخش بیر تاماشا حاضیرلایا بیلمیشلر.
تاماشانین اساس قلبینی تشکیل ائده‌ن آکتیورلارین اویونونا گلدیکده، تئاتر سالونوندا یاخشی تاثیرله چیخدیقیمیزی قئید ائتمه‌لییک. حاجی قارا رولونو اوینایان آقای جواد شفیع‌زاده حقیقتن بو صورتی یاخشی درک ائتدیگیند‌ندیر کی خسیس بیر سوداگری آنجاق خاریجی سیماسی‌ایله گؤسترمه‌ییب، بلکه بوتون داخیلی علائمی‌له تاماشاچیلار قارشیسیندا حاجی قارا رولوندا تجروبه‌لی بیر آکتیور کیمی اویناییردی (۲۳)
“حاجی قارا” تاماشاسیندا صمد صباحی‌نین (حیدر بی)، محمدعلی ولیزاده‌نین (ناچالنیک)، صالح احمدزاده‌نین (م کرتیچ)، محمدعلی رشدی‌نین (آراکل) بیوک محمدی‌نین (کرمعلی) اویونلاریدا تاماشاچیلار طرفیندن ماراقلا قارشیلانیب. گنج آکتریسالار صفورا سنبورانی‌نی و عالیه جفردایی‌نین ایفا ائتدیکلری توکذ و طیبّه روللاری هر دفه آلقیشلارلا قارشیلانیب. تجروبه‌سیز اولمالارینا باخمایاراق اونلار صحنه‌ده سربست داورانا، حادیثه‌لرین یوموروستیک– دراماتیک ماهیّتینی، وضعیّتین پئسیخولوژی اساسلارینی حسّاسلیقلا دویا بیلمیشدیلر.
سووئت آذربایجانیندان گلمیش یازیچی– ژورنالیست عوض صادق، اکتیور و رئژیسور اسماعیل افندیف تئاتر کوللکّتیوی‌نین یارادیچیلیق آختاریشلارینا بو ایل داها ثمره‌لی کؤمکلیک گؤستریبلر. تئاتر آلتی آی مدتینده میرزه‌فتحعلی آخوندزاده‌نین “حاجی قارا” کومئدیاسینی سلیمان ثانی آخوندوف‌ون “عشق و انتقام” فاجیعه‌سینی عبدالرحیم بی حقوئردیوف‌ون “آغاج کؤلگه‌سینده” درامینی، اوزئیر بی حاجی بی اوفون “اصلی و کرم”، “لیلی و مجنون”، “مشهدی عباد”،”آرشین مال آلان” موسیقیلی اثرلرینی ذولفقار بی حاجی بی‌اوف‌ون عاشیق قریب اوپئراسینی جعفرجبارلی‌نین “آیدین”، “سئویل”، “اوکتای ائل اوغلو”، “۱۹۰۵ینجی ایلده” درامالارینی، جلیل ممد قلیزاده‌نین حکایه‌سی اساسیندا صحنه‌لشدیریلمیش “اوستا زینال “(ایکینجی قورولوشدا) اثرینی، ثابت رحمانین “هوجومدا داوام ائدیر” کومئدیاسینی تاماشایا حاضیرلاییب.
“حاجی قارا” کومئدیاسینین یارادیجی هیئتی میرزه فتحعلی آخوندزاده‌نین “لنکران خانین وزیری” اثرینین موتیولری اساسیندا یازیلمیش “عملیات وزیری” مسخره‌سینی ده تاماشایا حاضیرلاییب. دیگر اثرلرله موقایسه‌ده بو تاماشا اوغورسوز آلینیب.
“اصلی و کرم” اوپئراسی تبریز تاماشاچیلارینین بؤیوک ماراق گؤستردیکلری و داها تئز-تئز رئپئرتواردا اوینانیلان تاماشالاردان بیری ایدی. اوپئرانی تاماشایا صمد صباحی حاضیرلامیشدی. تاماشایا مسئول مودیر ا.فریور ایدی. اساس روللاری لیلا محسن‌پور (اصلی )، علعسگر رضوانی (کرم )، بیوک محمدی (کشیش)، محمدلی ولیزاده (اصفهان شاهی )، محمدعلی رشدی (صوفی)، اسماعیل مزدوری (حلب پاشاسی) ایفا ائدیردیلر. تاماشانین ان پارلاق آکتیور ایفالاری لیلا خانیم‌لا علعسگر رضوانا مخصوص‌ایدی. هر ایکی اکتیور مغنی اوزئیر حاجی‌بی‌اوفون موسیقی پارتیتوراسینی یوکسک سویه‌ده و دقیقلیک‌له سسلنمه‌سینه سعی‌له چالیشمیشدیلار. اونلارین سسلرینین شیرینلیگی و ملاحتی، دراماتیک اکتیورلارا خاص اولان ایفاده واسیطه‌لرینین رئالّلیغی اوبرازلارلا طراوت وئرمیش، اونلارین رئاللیغینی آرتیرمیشدیر.
اوزئیر حاجی بی اوفون(آرشین مال الان ) اوپئراتیسی تبریز تاماشاچیلارینین داها چوخ سئودیکلری و همیشه سئوینجله رغبت و محبّتله قارشیلادیقلاری اثرلردن اولوب. اوپئرتانی تزه قورولوشدا تبریز تئاترینین رئپرتوارینا رئژیسور صمد صباحی، رئژیسور آسیستانتی جوادخان شفیع‌زاده، رئژیسور معاونی محمدعلی رشدی، بوتافورچو صمد تمیز و مودیر مسئول ا.فریور تقدیم ائتمیشدیلر. شن اویون اساسیندا قورولموش و موسیقی‌نین اورکستر چالقیسی یوکسک سویه‌ده ایشلنمیش تاماشادا روللاری لیلا محسن‌پور (گلچهره )، علعسگر رضوان (عسگر )، مدینه علی‌اکبراووا (آسیه)، محمدعلی رشدی (سلیمان)، بیوک محمدی (ولی)، سارا خانیم (تئللی) چ.ش (سلطان بی)، صفوره سنبورانی (جهان خالا) ایفا ائدیردیلر.
آذربایجان اکتورال هیئتی “عبرت آینه‌سی” آدیله عبدالرحیم بی حاقوئردیف “بختسیز جاوان” درامینین تاماشاسینا‌دا رپئرتواریندا یئر وئرمیشدی.
بو ایل مای آیینین ۲۷سینده تبریز تئاترنین تروپاسی محمد بی‌ریا‌نین یومورلو ساتیریک و عبرت‌آمیز “روزنامه اداره‌سی” پیئسینی تاماشایا حاضیرلاییب. تاماشایا قورولوشو صمد صباحی وئریب “روزنامه اداره‌سی” تاماشاسی ایچون بوراخیلمیش آفیشادا همین دؤرده تبریزده تاماشالارین تشکیلی و بلیط‌لرین ساتیشی ایله باغلی ماراقلی فاکتلار وار. آفیشادا (۲۴) گؤستریلیر کی، تاماشانین بلیط‌لری توپخانا خیابانینداکی هلال ناصری کیتابخاناسیندا شیشه‌گرخانا بازارینداکی صبا مغازاسیندا، باشماقچی بازارینداکی موزه‌ده، پاساژین یانینداکی لطفعلی خرازی‌نین توکانیندا ساتیلیر. آفیشادا پارتئر و لژلارین قیمتلری ده آیری آیریلیقدا گؤستریلیب.
یوخاریدا آدلاری چکیلن صحنه اثرلری ایچریسینده مای آییندا اوینانیلان “سئویل” تاماشاسی داها بؤیوک اوغور قازانیب. فردوسی و “تبریز” تروپالاریندا حاضیرلانمیش “سئویل” تاماشالاری یئددی اون گونه حاصیله گتیریلدیگی ایچون بدیعی سویه‌سی آشاغی اولوردو . تاماشانین قورولوشچو رئژیسورو صمد صباحی‌نین سعی و گرگین امه‌یی ایله تبریز تئاتریندا ایلک دفعه محض “سئویل” ایچون مخصوصی دکوراسیا حاضیرلانیب. دکوراسیالار ایسه اوولجه‌دن چکیلمیش و کوللکتیوین یارادیجی هیئتی طرفیندن مذاکره ائدیله‌رک بیه‌نیلمیش اسکیزلر اساسیندا حاضیرلانیب. تاماشاداکی بوتون پرسوناژلار ایچون کاراکتئریک و کولوریتلی، هر اوبرازین اؤزونون پئسیخولوژی توتومونا اویغون گلن لباس‌لار تیکیلیب. تاماشانین حاضیرلانمیش پروسسی پئشه‌کار سویه‌ده کئچیب، مشق‌لر اوولجه‌دن ترتیب اولونموش ثابیت جدول – گرافیک اوزره مونتظم آپاریلیب.
همین دؤرده تبریزده اعزامیت ده اولان تئاترشوناس عالیم جعفر جعفراوف مشقلرده ایشتراک ائدیب. او ایفاچی آکتیورلار قارشیسیندا جعفر جبارلی‌نین “”دراماتور یارادیجیلیغی و “سئویل” پیئسی، بو درام اثرینین صحنه تجسومو حاقیندا معروضه‌لرله چیخیشلار ائدیب. اوچ گون ایسه “سئویل “درامینین ،اونون آیری- آیری صورتلری‌نین بدیعی – ائسته‌تیک تحلیلینه حصر اولونوب. بوتون بونلار اؤزونون ثمره‌سینی وئریب. “سئویل” تاماشاسی بدیعی توتومونا، ائسته‌تیک تاملیغینا، فلسفی درینلیگینه، اجتماعی – سوسیال مضمونونون احاطه‌لیگینه و ان اساسی، پئشه‌کارلیق سجیه‌لرینه گورا تبریزده گؤستریلمیش اوول کی صحنه اثرلریندن مثبت استقامت‌ده تمامیله فرقله‌نیب. قید ائدیم کی “سئویل” دن سونرا سلیمان ثانی آخونداوفون “عشق و انتقام ” فاجیعه‌سی ده همین ایش اوسلوبوندا تاماشایا حاضیرلانیب (۲۵).
سئویل تاماشاسیندا باش روللاردا لیلا محسن پور (سئویل)، مدینه علی اکبرزاده (گولوش)، سارا حیدرزاده (دیلبر)، اوغورلا و یوکسک پئشه‌کارلیقلا (۲۶) چیخیش ائدیبلر. بو آکتریسالارین “هر اوچونون صحنه‌یه ” یاخین زامانلاردا گلمه‌لرینه باخمایاراق، آز مدتدّه ده تاماشاچیلار آراسیندا بؤیوک حؤرمت قازانمیشلار” (۲۷). محمدعلی ولیزاده‌نین ایفاسیندا بابا کیشی و محمدعلی رشدی‌نین اوینادیغی آتاکیشی روللاری بدیعی کولوریتلری، کاراکتئریک اویون اوسلوب پرنسیپلری، بدیعی ایفاده واسیطه‌لرینین اورژیناللیغی ایله سئچیلیب.
جعفر جاببارلی‌نین قادین آزادلیغینا حصر اولونموش “سئویل” درامینین تاماشاسی باکیدا نئجه جوشغون معنوی تکامول، شعورلاردا اویانیش یاراتمیشدیسا، تبریزده ده عینی معنوی اخلاقی بدیعی ائسته‌تیک تاثیر قدرتیله صحنه‌ده جانلاندیریرلیب. ایون آیینین ۲۳ده (شیر خورشید) تئاتریندا “سئویل”ین ایکینجی تاماشاسی گؤستریلیب. سالون باشدان باشا دولی ایدی. بیرینجی تاماشانین شؤهرتی تبریز شهرینه یاییلدیغیندان تبریز اهالیسی آرتیق هوسله بو قیمتلی تاماشانی گؤرمه‌یه جان آتمیشدیلار ….
تاماشا عمومیتله گؤزه‌ل حاضیرلاندیعی کیمی، آرتئست‌لرده اؤز روللارینی چوخ گؤزه‌ل ایفا ائدیردیلر. بیز تبریز تاماشاچیلاری آکتریسالاردان و آرتئست‌لردن خیلی متشککوروک (۲۸).
سئویل تاماشاسی گوندوزلر مخصوصی قادینلار ایچون‌ده اوینانیلیب. تبریزین ان اوزاق محله‌لریندن قادینلار دسته- دسته تئاترا گلیب‌لر. اوول‌لر تئاتر بلیط‌لری سیفارشله ائولره گؤندریلیب. بیر نئچه تاماشادان سونرا ایسه قادین تاماشاچیلار آچیق کاسسالاردان اؤزلری بلیط آلیب‌لار. تاماشاچیلار اکتیورلاری خصوصن سئویل رولونو اوینایان مدینه‌نی آلقیشلامیش، اونلارا چیچک باغیشلامیشلار. او بیری روللاری اوینایان آکتیورلاردا حقیقتا تقدیره لاییق‌دیلر. اونلار اؤز رئژیسورلاری آقای صمد صباحی ایله بیرلیکده نوماییشین یاخشی حاضیرلانماسیندا سعی گؤسترمیش و چالیشمیشلار کی، بو عالی اثر لایقی‌له جاماعاتا چاتدیریلسین و بیر فایدا حاصیله گلسین”(۲۹)
تئاتر تاماشالارا گلن تاماشاچیلاردان صنعت اوجاغینین ایشی، باخدیقلاری اثر باره‌ده اؤز رای‌لرینی یازماغی خواهش ائدیب. یوزلرله تاماشاچی خوش تاثّرلرینی یازاراق تئاترین رهبرلیینه تقدیم ائدیب. یازیچی – ژورنالیست عوض صادق همین رای‌لرین بیر نئچه‌سینی اؤزونون “تبریز تئاتری ” مقاله سینده چاپ ائتدیریب (۳۰) ماراقلی و مضمونلو اولدوغونا، صحنه صنعتینه محبّت ترّنم ائتدیینه گورا اونلاری اوخوجولارا چاتدیرماق ایسته‌ییره‌م.
خانیم فخری: سئویل کیمی جلب ائدیجی تاماشالارین وئریلمه‌سی چوخ یاخشیدیر. خصوصیله قادینلار باخیب اؤزلرینین کیشی‌لرین اسارتینده نئجه یاشادیقلارینی گؤرورلر. بیز ایران قادینلاری امید ائدیریک کی بو جور پیئس‌لری گؤرمک‌له بلکه بیزیم‌ده گؤزوموز آچیلار و ایشیقلی گونه چیخاریق و اوشاقلاریمیزا دا دوزگون تربیه وئریب ایشیقلی گونه چیخاراریق. بیزه بئله یاخشی تاماشا وئره‌ن آرتیستلرین گله‌جکده داها بؤیوک موفقیّتلر الده ائده‌جکلرینه امینیک.
احمد مهدیزاده، خالچاچی – رسّام: “ناموس” تاماشاسیندا گؤزه‌ل دکورلار و آرتیستلرین اؤز روللارینی گؤزه‌ل ایفا ائتمه‌لری بیزی حیران قویموشدور. بو جور بیر آکتیور دسته‌سی یئتیرمک، شبهه‌سیز بؤیوک زحمتین نتیجه‌سیدیر. سووئت – ایران جمعیّتی تبریز شعبه‌سینین تئاتر دسته‌سی تبریز اهالیسی‌نین معارفینه بؤیوک خدمت گؤستریب. بو تقدیره شایان‌دیر.
حسین جوانمرد معلیم: اصلی و کرم تاماشاسینی تاماشاچیلار چوخ بیندیلر. بو تاماشا دکور صحنه‌دن چوخ یاخشیدیر. من مؤحترم آکتیورلارا اؤز تشککورومو یئتیریرم و گله‌جکده موفقیتلر آرزو ائدیرم.
۱۹۴۵-ینجی ایل آوگوست‌ین ۱۷سینده تبریز تئاتریندا سلیمان ثانی آخونداوفون “عشق و انتقام”فاجعه‌سینین یئنی قورولوشدا پرئمیاسیی اوینانیلیب. ایران – شوروی دوستلوق جمعیتینین نوماینده‌لری نیکدجی و رسولی تاماشادان اوول تئاترین سککیز آیدا قازاندیغی صنعت نائلیت‌لریندن دانیشیبلار. سووئت مدنیّت ائوینین (تبریز مدنیّت ائوی‌ده آدلانیب) تئاترین اینکشافینا گؤستردیگی قایغی و لطفکارلیق خصوصی وورغولانیب (۳۱).
ثابت رحمانین مخصوص تبریز تئاتری ایچون یازدیغی “هجوم داوام ائدیر” مسخره‌سی کوللئکتیوین مختلف صحنه قورولوشلاریندا داها چوخ اوینانیلان اثرلردندی. تاماشایا بدیعی صحنه تفسیرینی صمد صباحی وئریب. اساس ساتیریک روللاری تئاترین آپاریجی کومیک صنعتکارلاری مهدیخان شفیع‌زاده “رودولف ” و بیوک محمدی “مودولف” ایفا ائدیبلر. لیلا محسن پور “لیلا” رولونو مهارتله ایفا ائدیب.
۱۹۴۵ینجی ایلده “ایبلیس” فاجیعه‌سی علی کنعانی‌نین رئژیسورلوغوندا، رسّام ولی خاکدانی‌نین بدیعی ترتیباتیندا تاماشاچیلارا تقدیم اولونوب. اساس روللاری نعمت و نریمان ابراهیم‌زاده (ایبلیس)، لیلا محسن‌پور (خاور)، سلمان سلمان‌پور (ابن یمین)، حبیب قلیزاده (اختیار) ایفا ائدیبلر.
قیسا زامان کسیینده تاماشاچیلارین سئویملیسینه چئوریلن تبریز تئاتر دسته‌سینین تروپّاسی یالنیز تاماشالار اویناماقلا کیفیّتلنمه‌ییب. کوللئکتیو رسمی گونلرده نوروز و اوروجلوق بایراملاریندا، خصوصی موسامیره‌لرله، بدیعی کومپوزیالارلا چیخیشلار ائدیب. جلیل محمد قلیزاده‌نین وفاتینین ایل دؤنومو موناسبتبله ادیبین مشهور (اوستا زینال) حکایه‌سی صحنه‌لشدیره‌لرک تاماشایا قویولوب. بدیعی کومپوزیسیا قورولماقدا سررشته‌لی اولان کوللئکتیو بوندان سونرا میرزه‌علی‌اکبر صابرین ساتیریک شعرلری اساسیندا مرکّب دراماتیک کونفلیکتلی پوئتیک تاماشا حاضیرلاییب.
الکساندر شیوانزاده‌نین (ناموس) درامینی تاماشایا صمد صباحی حاضیرلاییب. اساس روللاری محمدعلی ولیزاده (رستم )، لیلا محسن‌پور(سوسن)، جواد شفیع‌زاده(برخوردار)، صمد صباحی(سیران)، محمدعلی رشدی (آیراپت)، اسماعیل مزدوری(جواد)، بیوک محمدی(مارتیروس) اویناییبلار.
“سئویل و ناموس”دان سونرا سلیمان ثانی آخونداوفون (عشق و انتقام) فاجیعه‌سیده تزه صحنه تفسیرینده تبریزلی‌لره گؤستریلیب. بو، تئاترین فعالیت گؤستردیگی آلتی آیدا صنعت اوغورو کیمی ده‌یرلی‌ایدی. تاماشایا رئالیست –دراماتیک صحنه قورولوشونو صمد صباحی وئریب. معنوی – اخلاقی پرابلئم‌لر اؤنه چکیلمیش، فاجیعه‌لر تؤره‌دن حادثه‌لر اجتماعی – سوسیال زمین‌له باغلانمیشدی.
