تئللی ممی(رومان‌دان بیر پارچا)
صدیار وظیفه(ائل اوغلو)
“او تای زمی ،بو تای زمی
اونو اکن، تئللی ممی”(حورزاد خانیم) *
گولـله سسی قامیشلیقلارا یاییلان کیمی توراج دسته‌لری شام یئرلرینده کوللانمیش مورغوزلوقلاردان قالخیب، دوز یئرلرینده آدام بویدا قالخان بوغا زمی‌لرینه تؤکولوشدو. ساری بوغدا زمی‌سینده دیکدسته ووران آلیجی چنگه‌سینده‌کی سونبوللری کؤکسونه سیخیب اوزونو شاققیلتی‌نین قوپدوغو یئره چئویردی.
هئچ نه سئزمه‌ییب بافاسینی ورین اوّلینده سردیگی بنده‌مین آراسیندا اولان بافالارین اوستونه قویدو و اوراغی آرخا طرفدن بئل قاییشینا تاخیب, درزی باغلاماق ایسته دیکده, ایکینجی گولـلهنین سسی ائشیدیلدی. بو دفعه آراز قیراغیندان دوزلره قدر اوزانان شام یئرلرینی دقتله نظردن کئچیردی. شئه گؤتورولموش و هاوا ایلیقلانمیشدی. یای گونشی‌نین شاخیدیغی آران یئرلرینده بیر ملرتی بئله یوخ ایدی. ائل- اوبا یایلاغا چکیلمیشدی. یالنیز هردن بیر زمی‌لرده پیریلدایان بیلدیرچینلرین سسی سوکوتو پوزوردو. «بو نه گولـله‌سی دیر؟ دئیه آلیجی اؤز- اؤزوندن سوروشدو. بلکه ده اووچودور دئیه اؤزونو آرخایین سالماق ایسته دیسه ده قوشلارین بالا واختی اولدوغونو خاطیرلاییب, سهو ائتدیگینی باشا دوشدو. سکوت داوام ائدیردی. آلیجی درزی باغلاماغا باشلادی. بنده‌مین ایکی اوجوندان یاپیشیب آراسینداکی بافالاری ساغ دیزیله تیخجادی و بنده‌مین اوجلارینی بیر- بیرینه چاتاقلادی.
باغلادیغی درزلرین بیر نئچه‌سینی توپلاییب برده‌ک قورماق ایسته‌ین آلیجی اوچونجو گولـلهنین ده شاققیلتی‌سینی ائشیتدی. یئنه ده اوزونو شام یئرلرینه چئویریب ساغ الینی قاشلارینا دایاییب گولـلهنین آتیلدیغی یئری معین‌لشدیرمک ایسته‌دی. «گؤره‌سن مورغوزلوغون هاراسیندان قوپدو بو سس؟» دئیه دوداق آلتی میزیلداندی. او، اوچونجو گولـلهنین سسینی ائشیتدیکدن سونرا اؤزونو ایتیرمیش کیمی گؤرونوردو.
قونشولوقدا قاراقیلچیق درزلریندن برده‌ک قوروب کؤلگه‌سینده چای ایچن درمس عمی، «ایه نه باخیرسان، گولـله قامیشلیقلاردان آچیلدی. اودو باخ، هله باریت توستوسو گؤرسه‌نیر» دئدی.
تالا قامیشلیق سؤزونو ائشیدن کیمی ایچینده دیکسینن آدام تک گؤرونن آلیجینین رنگی آتدی. «تئللی ممی‌دیر!» دئیه آلت دوداغینی ساپا دوزولموش اینجی تک گؤرونن دیشلرینین آراسیندا اهمالجا سیخدی. هله ده ساغ الی قاشلاری‌نین اوستونده قامیشلیغا باخیردی. آز قالا چینار اوجالیقدا اولان قامیشلار آرا- سیرا ترپه‌نیردی. آرازین مئهیندن یارانان اسینتی دوزلرده‌کی زمیلره چاتاندا ایلیقلانیر و گاه ایستی گاه دا سرین دالغالارا چئوریله‌رک اوزونه توخانیردی. آلنیندان اوزونه یووارلانان تر گیلدیرلرینی سویوداراق عصب‌لرینی دینجلدیردی. لاکین ایچه‌ریسینده یارانان نگرانچیلیق آلنیندا قالین قیریشلار یاراتمیشدی.
آلیجینی اؤز فیکریندن یاییندیرماق و آرخایین‌لاشدیرماق ایسته‌ین درمس عمی دئدی:
– ایه، اوشاق اولما، او ایندی قیرمالاردا مئه‌له‌نیر. ایلان مه‌له‌ین واخت موغانا گلمز. ممی بوش حرکتلر ائله‌مز. او بیلیر کی، بیچین واختی‌دیر، گل= گئتدیر، گؤزه گؤرونر.
آلیجی درمس عمی‌نین سؤزلرینه قولاق وئره- وئره مورغوزلوقلاردان دقّتینی کسمیر و ایتی باخیشلاری ایله قامیشلیقلاری آراییردی.
هئچ بیر ترپه‌نیش دویمادی. قولپونون زاغی گئتمیش چینی قوروشقادا پور رنگ چایین سونونجو قورتومونو ایچن درمس عمی، «ایه گؤزونون زاغی گئتدی، بری گل، اوشاق اولما، دئدیم کی، او دئییل، گل چای ایچ» دئدی.
آلیجی کؤنولسوزجه‌سینه گؤزونو قامیشلیقدان چکدی. برده‌کلرین کؤلگه‌سی گئت- گئده ییغیلیردی. درمس عمی‌نین یانیندا اوتوردو. قاباقجادان اونون اوچون تؤکولوب تارپین باشینا قویولان قوروشقانی گؤتوروب دستمالین آراسینداکی قارا توت قوروسوندان ایکی- اوچونو آغزینا آتدی و چایی ایکی قورتوم ائله‌ییب قوروشقانی درمس عمی‌نین قاباغینا ایته‌له‌دی. درمس عمی پاپیروز چکیر، هردن ده «او اولماز» دئییردی.
*
آلیجی اؤز وری‌نین اوّللرینده قوردوغو برده‌یین کؤلگه‌سینده اوتوروب فیکره گئتدی. گؤزو تالا قامیشلیقدا قالمیشدی. هله ده گؤیه‌ریب اوجالماقدا اولان له‌لکلری اراسیرا ترپه‌نیردی.
تئللی ممی اؤتن ایل بو واختلاردان آرانا گلمیش و قورد- قوش یاتاغی اولان تالا قامیشلیقدا گؤی قامیشلارین قارغیسیندان چاویستان قاییریب، گوندوزلری اورادا دالدالانیر، گئجه‌لری آی دوغاندان سحر آچیلانا کیمی آلیجینین ورینه دوشوب بیچمگه باشلاییردی. بیچینچیلر زمیلره آخیشاندا ایسه شاما چکیلیر و قامیش داخماسیندا دالدالانیردی.
بونو ایلک دفعه باشا دوشن آلیجی گئجه‌نی زمیده قوردوغو چارداقدا قالدی. تئللی ممی بیچینه باشلاییب ایلک درزی باغلایاندا آرالاریندا رمز علامتی اولان فیشدیراقلا اونو چاغیردی. تئللی ممی جاواب وئره‌رک «ایه هارداسان، گل» دئدی.
آلیجی ایلک آخشامدان اوزانیب پوسدوغو بره‌دن دیک آتیلیب اوزون بوغدا سونبوللرینی یارا- یارا اؤزونو ورین آغزینا یئتیردی. اونلار بیر- بیرلرینه سارینیب اؤپوشدولر. ایه بوردا نه گزیر سن؟ اؤزونو اودا- کؤزه نیه سالیرسان؟ ازل الله، ایکی ائو سهلدیر، لاپ بئش ائوین تاخیلین ییغماغا جانیمدا قووات وار، دئین آلیجینین گؤزلری سئوینج یاشیلا دولموشدو.
تئللی ممی، سنه کمک لازمدیر، قیرمادا قالیب مئهلنمک غیرتدن دئییل. بوندان سونرا بیر آز ائرته گل، قوی منیم بوردا اولدوغومو بیلن اولماسین، دئسینلر کی، آلیجی ائرته گئدیر،چوخ دا ایشله‌ییر. یوخسا قازاقلار بیلر، سوراغیما گلر، دئدی.
او گوندن بری آلیجی هامیدان اوّل وره چاتاردی. بیچینچیلر اونون نئچه برده‌ک قوردوغونو گؤروب، ماشاالله، آلیجی کی، آلیجی. عجب سحر جیل دیر، قولو قوواتلی‌دیر. بیز گله‌‌نه کیمی نئچه برده‌ک قورور، دئییردیلر.
هر گون اوباشدان تئللی ممی گونده‌لیک یئمه‌یینی دسترخانا باغلاییر و قیشلاغا گئدیردی. دان یئری آغارمازدان اوّل زمیلره چاتان آلیجی؛ قاغا، بئله گئتسه بیلن اولار. سن چوخ آز گل، گؤزو گؤتورمه‌ین اولار، دئمیشدی. آلیجینین فیکرینده جانلانان منظره‌لرین داوامیندا درمس عمی؛ آرخایین اول، او ساییق آدامدی، قویروق اله وئرمز دئییب کؤکسونو دردی.
چای گورولتوسو کیمی آخیب گلن سسدن بیر آنلیق اؤزونه گلمیش کیمی اولوب درمس عمی‌نین الینده کی چایی ایلیقلانمیش قوروشقانی آلیب بیر قورتوما باشینا چکدی. «ایه آجیقلیسان، گل سنه بیر جیغالا ائشیم» دئمک ایسته‌ین درمس عمی‌یه سؤزونو بیتیرمگه آمان وئرمه‌دی:
– من پولومو توستولتمه‌رم.
درمس عمی اونون کؤنلونو آلماق اوچون ارک یانا بیر ظارافات ائله‌دی:
– هه، دئییرم آخی توستودن قورخوسان! ایه او قامیشلیقدا شاریلداتماقلارینا باخما، ازل الله، اوستومه یوز قازاخ گلسه، یوزونو ده فنیکدیره‌رم. ایه نه قورخورسان، لاپ قازاق اولسون، تئللی ممی بوردا نه قاییریر؟ بیزی ده کی، هم پوست تانی‌ییر، هم جاماعات. اؤزونو بوش یئره اوزمه، بیر شئی اولماز.
سونونجو گولـله ده‌یدی، دئییب یئریندن قالخان آلیجی هله قددینی تام دوزلتمه‌میش شاملاردان دوزه چیخان اوچ آتلی‌نین باشیندا قازاغی پاپاقلارین تونج دویمه‌لرینین پاریلتیسینی گؤروب یاری حیرت، یاری قورخو ایچینده دایانیب دوردو. آتلارین هنیرتیسینی اوزاقدان اوزاغا آلان درمس عمی؛ «ایه ائله بیل آتلی گلیر»، دئییب آرتیردی:
– اوغرشلردن اولسا، سن دینمه، اؤزونو لال‌لیغا وور، الین سینه‌نده اولسون. قوی سوروشدوقلارینا من جاواب وئریم، دؤیسه‌لر ده دینمه، لالام- لال، کارام- کار. یئمک ایسته‌سه‌لر، جلد گتیر. قوی یئییب ایتسینلر جهنمه . . .
آتلارین تاپپیلتیسی یاخینلاشدیقدا درمس عمی ده آیاغا قالخدی. شاخمار هندی دئییلن زمی‌نی سوووشوب درمس عمی‌نین ورینه چاتان آتلیلار کیشی‌نین ور آغزی قوردوغو برده‌گینه ساری یورتوردولار. قالین کولش آتلارین او زنگیسینه چاتیردی. آتلارین آیاق ایزلری یای گونشیندن قوزولامیش تورپاقدا تندیره یاپیلان پئنجه‌ییشین اوستونده‌کی ال ایزی کیمی گؤرونوردو. زهمی آدامی کسن یئکه گؤوده‌لی آتلیلارین باشچیسی «نایب سلطان» ایدی. جماعت آراسیندا فاطی اوغلو نایب تانینیردی. پوستا گلندن بری هامی‌نین سسینی کسمیشدی. آناسی‌نین اوغلو آغزی موردار بیر آدام ایدی. برده‌یه چاتاندا آتلارین باشینی چکیب ساخلادیلار. اونلار ایسه فینخیریر و دایانماق ایسته‌میردیلر. درمس عمی نایبین قاباغینا یویوروب؛ خوش گؤرموشوک دئدی و اللرینی سینه سینه قویوب تعظیم ائتدی. اوجا بویونا گؤره گنجلیک یاشلاریندا «اوجیبینیق درمس» تانینان درمس عمی قددینی دوزلدنده آز قالا آت اوستونده دیک اوتوران نایب سلطان بویدا گؤرونوردو. نایب سلطان اونو یاخشی تانی‌ییردی. نئجه دئیرلر قاباغیندا یئمه‌ین آدام اولدوغونو و برک آیاقدا اوچ دؤرد آداما یاخا دیددیرمه‌دیگینی یاخشی بیلیردی.
*
قاش- قاباغیندان زهر یاغان نایب سلطان؛ – اشی بورالاردا قاچاق آدام گؤرمه‌میسن؟ – دئیه سوروشدو.
درمس عجی جواب وئردی:
– یوخ، باشین اوچون گؤرمه‌یشم. آرانین ایلان مه‌له‌ین چاغیندا نه قاچاق؟
سونرا ایسه اونلارین کیمی آختاردیقلارینی بیلمک ایسته‌ییب آرتیردی:
– نایب، سن ده بئکارسان‌ها، بو یورکوده قاچاق نه گزیر، باشینا هاوا گلیبمی موغاندا دالدالانسین؟
نایب داها آرتیق ایضاحات وئردی:
– بیز پوستا گئدیریک. تئللی ممی آرانا یئنیب، دونن تالا قامیشلیغا سیغیندیغینی سئزیبلر. او اولسا، بایاق بیرینی ناللادیم، هاراسیندان توتار توتوب، اؤلمه‌سه سورونوب دوزلره چیخاجاق. اونو گؤرن کیمی تونقال یاندیر. قاراووللارا دئیه‌جم بورانی گؤزدن قویماسینلار، تاپشیراجاغام یؤنلری بری‌یه اولسون. یاخشی گیره سالمیشام، یاخاسی الیمه کئچسه بوراخان دئییلم.
عادتاً تئز- تئز چای دمله‌ییب ایچن درمس عمی؛
– نایب ساغ اولسون، من چای قایناداندا آز- ماز توستو اولور، قاچاغی گؤرموشم دئیه پوستدان اوزو بری تئیلنمه‌سینلر. باشین اوچون تئللی ممی‌نی گؤرن کیمی بوغدا بردکلری‌نین بیرینی یاندیراجاغام، دئدی.
درمسدن اوچ- دؤرد آددیم اوزاقلاشان نایب سلطان آتین باشینی چکیب سرعتله گئری دؤندو. درمسین اله سالدیغینی باشا دوشوب آجیغیندان چای کیمی کوکره‌دی. او یاخشی بیلیردی کی، درمس عمی هئچ واخت تئللی ممی‌نین چوغوللوغون ائله‌مز. قامچی‌نین دسته‌سینی درمسین سینه سینه سؤیکه‌ییب گئری ایته‌له‌دی؛
– دئدیم کی، گؤرنده اود یاندیر، آرتیق- اسکیک دانیشما. بیر نئچه گون چای ایچمه، زهریمار ایچ!
نایب سلطان آتینی پوستا ساری یؤنلتدیکده باشچیلیق ائتدیگی آتلیلار دا اونو ایزله‌دیلر و آتلی بورون دئییلن تینده یئرله‌شن پوستخانایا چاتدیلار. هله ده قامچی‌نین مامیزی‌نین باتدیغی یئر درمس عمی‌نین کؤکسونده کؤز باسیلمیش یانیق یئری کیمی گؤینه‌ییردی. بولود کیمی دولموشدو. او، بئله واختلاردا یا هؤنکور- هؤنکور آغلایار یا دا قاراباغ شیکسته‌سی ایله اوره‌گی‌نین آلووونو داغا- دره‌یه پوسکورردی. اونون چوخ ده‌گرلی و مجلسلره ذوق وئرن سسی وار ایدی. داها چوخ کدرلی آنلاریندا و سازسیز- بالابانسیز اوخویار و سؤز اوستالارینی حیران قویاردی.
اوراق- بولوونو و هئیبه‌سینی گؤتوروب آلیجی‌یا؛ «گل او باشا» دئیه شاملا دوزون قووشدوغو نقطه‌یه گئتدی. او، همین نقطه‌نی بیر- بیریندن آییران یارغانین باشیندان وره دوشوب بیچمگه باشلادی. زمی، دؤنه‌جه‌گه بیر، ایکی آددیم قالمیش سئیرک‌لیک ایدی. اورانی بیچیب، ورین سایتال سونبوللو قالین یئرینه یئتیشدی. سونبوللر ائله دنه دولموشدو کی، دسته سون درجه آغیرلیق ائدیردی. آلیجی دا اؤز ورینه دوشوب درمس عمی ایله یاناشی بیچمگه باشلادی. بایاقدان دینمه‌ین درمس عمی بیر قاراباغ شکسته‌سی گلدی:
من عاشیق گؤردوگونو
آی دوغدو، گؤردوگونو
نامرد ده سؤز ائیله‌مز
مرد دئمز گؤردوگونو.
بایاتینی دینله‌ین آلیجی اونون تئللی ممی‌یه چاغیردیغینی باشا دوشدو. خصوصیله اونون سون مصراع‌سینی، «مرد دئمز گؤردوگونو» ائشیدنده کؤوره‌لدی. دردی دئشیلن آلیجی بیر آرازباری هاواسی گله‌رک اوخوماغا باشلادی:
او تای زمی
بو تای زمی
اونو اکن
تئللی ممی
هر ایکی بیچینچی الدن ایتی اولدوقلارینا گؤره چوخ چکمه‌دن یارغانلارین باشیندا قوشا برده‌ک قوردولار. دینجلمک اوچون اونون کؤلگه‌سینه کئچدیلر. آیران دوغراماسی توتوب ناهار ائله‌دیلر. گونون لاپ قیزمار چاغی ایدی. اوزاقلارا باخاندا آدامین گؤزو سیری‌ییردی. درمس عمی کؤلگه‌ده اوزانیب اوزاقلاری سئیر ائتمگه باشلادی. اؤتن گونلر فیکریندن تالا- تالا سوووشوردو:
۱۵- ۱۶ ایل بوندان قاباق تئللی ممی‌نین تویوندا زیل ساری تئل اوخویوب مجلسده‌کیلرین آلقیشینی قازانمیشدی. گلین آتدان دوشمک همن آتین بئلینه سیچراییب جیددیردا یاریشا گیرمیش و بیرینجی‌لیگی قازانمیشدی. حورزادین جیدیر غالیبی اوچون توخودوغو یون جورابی آلیب ائولرینه دؤندوکده حیات یولداشی زر قلم مغرور بیر افاده ایله؛
– آکیشی، ماشا الله هله ده جاوانسان. جیدیردا هامینی توزا باتیردین. قوی اوزه‌رلیک یاندیریم، دئمیشدی.
ارینه یال زمیده چای- چؤرک آپاراندا ایلدیریما دوشن زر قلمین اؤلوموندن اوچ ایل کئچیردی. بو اوچ ایلده هئچ کیم درمس عمی‌نین اوخودوغونو گؤرمه‌میشدی. بیردن اوز ووروب اوخودارلار دئیه هئچ بیر تویا دا گئتمه‌میشدی. بوگون ایسه یالنیز تئللی ممی‌نی آرخایین سالماق اوچون او معنالی بایاتینی اوخودو.
*
او بیلیردی کی، تئللی ممی سالامات اولسا بو بایاتیدان باشا دوشه‌جک کی، درمس عمی گیلین اونون آرانا گلمه‌سیندن و نایب سلطانین اونا گولـله آتماسیندان خبرلری واردیر.
آخشام اوستو گونش اگیلیب هاوا سرینله‌دیکجه درمس عمی ایله آلیجی زمیه اود قویور، اللرینی گؤرمک اولموردو. آرتیق گونش اوفوقه سانجیلمیشدی و یالنیز سارالتیسی قالیردی. درمس عمی اوجا سسله، «ایه گئری دؤن» دئیه آلیجینی سسله‌دی. او، ایسته‌ییردی تئللی ممی باشا دوشسون کی، اونلار هله زمیده‌دیرلر. بونلارین هامیسینی یاخشی باشا دوشن آلیجی، «هه دؤندوم، عمی دؤندوم»، دئیه درمسه جواب وئردی.
هر ایکیسی قیشلاغا دؤنوب آرازین لام آخان یئرینه طرف گئتدیلر. شافاق اللشنده سویون قیراغینا چاتدیلار. اونلار بارداقلاری دولدوروب اؤزلری ایله قیشلاغا آپاراسی ایدیلر. سویو دولدوروب گئری دؤننده آلیجی دئدی:
– درمس عمی، قورخماسایدین یولوموزو تالا قامیشلیقدان سالاردیق. ائله بیل سونونجو گولـله ده‌یدی، آخی تاپپیلدادی.
درمس عمی، اولسون دئییب، آرتیردی:
– آمما مورغوزلوقدا قابان اولار، گؤز- قولاق اول.
آلیجی اؤتن ایل تئللی ممی‌نین قامیشلاری باش- باشا چاتیب دالداناجاق قاییردیغی یئری توشلادی و قامیشلاری یارا- یارا تالاقامیشلیغین اورتاسینا دوغرو ایره‌لیلدی. او هم قابان- دونوزدان، هم ده نایب سلطانین گودوکچو قویماسی احتمالیندان نگران ایدی. بیر آز ایره‌لیلدیکدن سونرا آرالاریندا رمز علامتی اولان فیشدیراقلا تئللی ممی‌نی سسله‌دی. یارالانمیش تئللی ممی بیر مورغوز کولونون دیبینده اینیلده‌ییردی. آلیجینین فیشدیراغی‌نی ائشیدن کیمی جانا گلدی. اینیلتیسینی اوجالدیب تیترک سسله، آی آلیجی بوردایام، دئدی.
*
آلیجی ایله درمس عمی، ممی‌نین سریلیب قالدیغی یئری تاپیب، کیشینی قوجاقلاییب، بیر آچیقلیغا چکدیلر. آلیجی سرعتله ممی‌نی آرخاسینا آلیب یاخینلیقدا اولان بوغدا زمی‌سینه چاتدیردی. بیر آز دینجه‌لیب، ممی‌نین تاپشیریغیله اونو «قارا قوزای» دئییلن بیر قیرمالیغا آپاردیلار. قوزایین سره یالنیا بئش روان آددیم قالمیش سال داش وار ایدی. داشین بیر طرفی یالین آشیریمیندا تورپاقدا ایتمیشدی، بیر طرفی ایسه بئش- آلتی آرشین اوجالیقدا کیچیک ایتمیشدی، بیر طرفی ایسه بئش- آلتی آرشین اوجالیقدا کیچیک بیر قایالیق منظره‌سی یاراتمیشدی. اوزونون خیناسی ایلدن- ایله تزه‌له‌نیب گؤی- قارا خاللاری ایله قوزایا خاص بیر عظمت و گؤزللیک باغیشلایانمیشدی. داشین دیبینده ممی‌نی کوره‌گیندن یئره قویان آلیجی گئجه‌نین قارانلیغیندا الینی یارالی‌نین بوینونا سالیب سؤوکه‌یینه گیرمک ایسته‌دی. ممی جوت اللرین یومروق کیمی ائله‌ییب، بتری- بیلک‌لی قوللارینی گؤده‌سینه ایکی یاندا قولتوغا دایانان ال عصاسی کیمی ائله‌ییب اؤزونو گئری چکیب قایایا سؤیکندی. او، دفعه‌لرله همین اوزو خینالی سال داشین کؤلگه‌سینده اوتوروب آراز قیراقلارینی سئیر ائتمیشدی. ایستی دوشندن سونرا قوزایین آرخاسیندان اوچوب داشین کؤلگه‌سینه قونان گؤزه‌ل کهلیک‌لر ممی‌نین باشینین اوسته قاققیلیداشمیش و اونو والئه ائتمیشدی. گئجه‌نین یاریدان اؤتدوگو آرتیق دویولوردو. هله ممی‌نین یاراسی تامامیله سویومامیشدی. اوره‌گینه داریخما گلن ممی گؤزلرینی دولاندیریب باشینین اوسته اولدوزلارا، آیا باخماق ایسته‌ییردی. او، گئجه‌نین نه واختدا اولدوغونو معین‌لشدیرمک ایسته‌ینده اولدوزلارلا آی پاراسی‌نین اوزاق، یاخین اولدووغو ایله سحرین آچیلاجاغی‌نین تئز- بئواخت اولدوغونو باشا دوشردی. اون دؤرد گئجه‌لیک آیین ایشیغیندان گوموشو رنگه بورونن قوزای دا یای گونلری‌نین ایلک هفته‌سینده قورویوب آغاران یاز اوتلاری، قوزایدا اسن ایلیق مئهین دالغالاریندا یومشاق سسله اویان- بویانا افیلله‌نیردی. قاچاق یاشادیغی گونلرین بیر چوخونو ایندی کؤکسونده ایلان کیمی قیوریلیب آچیلان سال داشین جویور- جئیران یاتاغی اولان جه‌به‌لرینده گئجه‌له‌ین تئللی ممی قاراقوزایی دوغولدوغو «گور- گور»دان دا چوخ ایسته‌ییردی.
قیرخ ایل قاباق ائل یایلاغا کؤچنده او گور- گوردا سئللی بیر یاز گونونده دونیایا گؤز آچمیشدی. تک ائولی آلاچیقلاریندا اونون آناسی، ممی‌نی ماماسیز- کمک‌سیز دوغوب، بله‌ییب، صاباحیسی دا کؤچونه دوام ائدیب، اون گوندن سونرا پیر ساققا یایلاغیندا ائل- طایفاسینا قوشولموشدو. اودور کی، ممی‌نین آناسی؛ بالا، سنی گور- گور منه پای وئردی دئیردی. ممی ده گور- گورو بوتون یئرلردن چوخ ایسته‌یردی. حتی آناسی دفعه‌لرله ممی‌نین دوغولدوغو یورد یئرینی اونا گؤسترمیش و او گون چکدیگی آغری- آجیلاری اوشاقلارینا دانیشمیشدی. آناسی‌نین دئدیگینه گؤره ممی دونیایا کلدیگده قونداغین قیشقیریق سسی ایلدیریم سسینه قوشولوب اونون فیکرینجه آلاچیقدا دا ایلدیریم شاخیرمیش کیمی گؤرونموشدو.
اودور کی، اوره‌گی، داریخاندا، قاچاقلیقدا یاشایاندان بری «گور- گور»ون هاواسینی قاراقوزایدان آلیردی. ائله اونا گؤره ایدی کی، اتکلری یاز گونلرینده سورو- سورو قویون- قوزو یاتاغی اولان، آراخاجلارلا دولو اولان یاماجلاری داها آرتیق زویولداق دولدوغونا گؤره اووچو دسته‌لرینی گؤرمه‌ییب، یوشانلیقلاردا قاققیلداشان گور کهکیک‌لر یوواسی اولان ایره‌م‌لرینده ات جیغیری بئله جئیران- جویور ایزی آغاران قاراقوزای تئللی ممی اوچون داها دا اطمینانلی سیغیناجاق یئری اولموشدو. او عؤمرونون یئنی یئتمه چاغلاریندا بیر- ایکی دؤنه داغ کاواری درمک اوچون قاراقوزایا گلمیشدی. اوردا قوزایین یال زمی دئییلن قه‌جه‌لین اتکلرینه‌دک گلیب چاتا بیلمیشدی. یاز فصلی‌نین اوچونجو آیی‌نین اورتالاریندا یالا زمی دئییلن حصه‌ده کاوار تالالاری گؤرردی. اوزاقدان آرپا- بوغدا زمی‌سینه اوخشایان کاوارلیغا اودور کی، «یال زمی» دئیردیلر.
قیش قارلاری‌نین بئواخت اریدیگینه گؤره سوجاقلیغی قوزایین آیری- آیری یال- یاماجلاریندان بیر- ایکی هفته آرتیق داوام ائدن یال زمی‌نین آشاغی طرفینده «اورتا قوبو» دئییلن یئرده بیر گؤزه بولاق وار ایدی. نئچه ایل اؤنجه «قوی کهلیک‌لر دوروسو ایچسین» دئیه، تئللی ممی گؤزه‌دن بیر- ایکی آددیم آشاغیدا اوچ- دؤرد گؤلمه‌چه قاییرمیشدی. گؤزه‌نین سیسقا سویو گؤلمه‌چه‌دن- گؤلمه‌چه‌یه دولوب سونونجو گؤلمه‌چه‌دن بیر- ایکی آددیم آشاغی قاراپقلارا باتیب ایتردی. . .
بودونون آغریسیندان بیر آز ماقیمیشان ممی اورتالیغا چؤکن سکوتو پوزوب، یارا سویودوقجا آغریسی چوخالیردی. اوزونو درمس کیشیه توتوب دئدی:
– دان آغارانا لالاشی بورایا چاتدیرمالیسان. یارانین آغزی آچیقدی، چیرک ائلر، کورلوغو چوخالار. ایستی دوشسه آروار اینجیر. قالخ آیاغا، آماندیر، سن گئت «قالالی»دان لالاش ننه‌نی گتیر، آلیجی دا «للـه‌لی»دن آتلانیب یاپلاغا قالخسین. دده‌م گیله خبر وئرسین. گلن اولسا گئجه یول ائله‌سین، گؤز- قولاق اولون بیلن اولماسین، بلکه تبریزه گؤتورولمه‌لی اولدوم. لالاش بودو یاریب گولـله‌نی چیخارتماسا قیچیم الدن گئدر.
بو حالدا آلیجی دئدی:
– آی قاغا، سنی بو یاماجدا بوراخیب هارا گئدک؟ یای گونودو، ائله اولمادی، بئله اولدو، لالاش ائوده تاپیماسا سنی بوردا گون یاندیرار. ایلان- چایان اولار. قوی سنی کوره‌گیمیزدن للـه‌لی‌یه‌دک آپاراق. به‌ییش اؤزوموزونکی‌دی، سنی داوا – درمانادک بیر ته‌هر دالدالادار، قورخون اولماسین، للـه‌لی‌لر بوتون یایلاقدادیلار. بس دئییرم ائله به‌پیش کیشی تک اولسون. بوستانیندا بیر چارداخ قوروب دالدالانارسان. گلیب آپاراریق.
*
ممی؛ «آیه نه دئییرسن؟ قیچیم دوشور. للـه‌لی‌یه‌دک کوره‌کده اؤله‌رم. قیچیم ساللاندیقجا ائله بیل سونگو تاخیرسان. اوزالی اولدوقدا بیر آز توختاق اولورام. دی جلد اولون» دئدی.
درمسله آلیجی جلد آیاغا قالخیب ممی‌دن آیریلیب یولا دوشدولر. آشیریما بیر آز قالمیش درمس گئری دؤنوب، آیه، بیز بئواختا قالساق قویما یارایا گون دوشه، بیلمیرسن یارا «گون‌ده هاوا قاپار» دئدی. ممی ده ائشیتدیگینی بیلدیرمک اوچون؛ آیه آلیجی گؤزله باجین بیلمه‌سین چؤل- باییردا آغلاییب ائلر، سؤز یاییلار، الیمیزه ایش وئره‌ریک. آت للـه‌لی‌ده‌دیر، به‌ییش گیلده. کیشی ائوده اولماسا دا آت قاپ- باجادا اولار. یه‌هر- یویه‌نینی حاضیرلا، مین، چاپ، دایانما . . .
هله دان یئرینه صدا دوشمه‌میشدی. آلیجی توپوغا چاتمایان للـه‌لی چایی‌نین سویونو کئچیب چایین او بیری ساحیلینه یاخین اولان بوستانچایا چاتدی. پالیدالی یؤوره‌لریندن قیریلیب گتیریلن قاراتیکان کوللاری ایله چپرلنمیش بوستانچانین «جیویر» قانادلاری ایله قاییریلمیش قاپالاغینی ایته‌له‌یه‌رک آچیب ایچه‌ری گیرن آلیجی به‌ییشی سسله‌مک ایسته‌ییردی کی، قاپالاغین آچیلماسینی دویان بوستان ایتی هنیرتینی آلیب هوردو. به‌ییش ایسه یوخودان آییلیب چارداغین دیره‌گیندن آسلادیغی بوش پوتدوغا بیر- ایکی آغاج ووروب تاققیلداتدی. او همیشه بوستانا گلن چؤل حیوانلارینی پوتدوقدان چیخارتدیغی سسله اورکودوب قوواردی. اؤتن گئجه بوستانا بیر دونوز گلمیشدی. ائله بو واسطه ایله ده دونوزو قوووب باییرا چیخارتدی.
به‌ییش قارداغا دوغرو یؤنه‌لن قارالتی‌نین تاپپیلتیسینی ائشیدیب اوجا سسله ایتینی کؤشکورتدو، آییرتان توت‌ها، دئدی.
به‌ییشین سسینی ائشیدن کیمی، آلیجی دا سسلندی:
– آیه منم، ایتی قویما گله.
– آیه آلیجی خیر اولا، هاردان بئله گلیرسن؟
آلیجی دئدی:
– به‌ییش یوبانما، ممی‌نین آتین حاضرلا، یه‌هر- یؤیه‌نینی تاپ، ائله بو ساعت یولا چیخمالی‌یام، ممی‌برک یارالیدیر. بودوندان ایکی گوللـه توتوب، بیری چیخیب، او بیری هله شیرین اتینده‌دی.
– آیه، ممی ایندی هاردادی؟ دئییب تأثیرلندیگینی گؤستره‌رک آرتیردی:
– کیشی‌یه دئییم نئچه دفعه دئدیم کی، آ قارداش، تک الدن آواز چیخماز، بیر قوشون قازاخ دالینجادی، بوش ال ایله کسدی بو داغلاری کی، من ایش گؤرورم. قوهوم- قبیله‌نی ده نگران قویدو. آخیردا دا اؤلدوره‌رلر، آناسی قارا گئیر.
به‌ییش آلیجینین یایلاغا گئده‌سینی باشا دوشدو، آتی حاضرلاییب آلیجینین اوزنگی‌سینی باسدی. الله یاخشی یول وئرسین دئییب یولا سالدیقدا، آیه سنی الله اوشاقلارین آناسی بیلمه‌سین‌ها، باجی اوره‌گی‌دی داینا، دورماز، بیرده بو یایین جیر- جیراماسیندا موغانا گلر، بیزی ایشه قویار. سن ده ائله باجارسان آسلان کیشینی گؤتور قاییت، من ده بو ساعت ییرتانی آلیرام یانیما قاراقوزایا چیخام، دئدی.
*
به‌ییش اؤتن گون ممی‌نی اؤزو یولا سالمیشدی، دسترخانینا دا ایکی- اوچ گونلوک یئمک قویموشدو. گئدنده، نایب سلطان پوست‌دادیرها، گؤز- قولاق اول دئمیشدی. آلا قارانلیقدا به‌ییش بیر کوزده ده سو گؤتوروب. چؤل چایدانینی بیر آز دا قند- چای ییغیب هه‌یبه‌سینه تئللی ممی‌نین گئجه‌له‌مکده اولدوغو قاراقوزایا دوغرو یولا دوشدو. او همیشه تئللی ممی‌یه گئجه‌لر چای- چؤره‌ک آپاراردی. چوخ گلیب گئتدیگینه گؤره ییرتان دا دان یئری آغاریردی. داغلیق بؤلگه‌نین اتکلرینده یئرله‌شن «قالالی» کندی‌نین اهالیسی هله یای گئجه‌سی‌نین اؤزونه مخصوص اولان شیرین یوخوسوندان آییلمامیشدی. قویون- قوزولارین آغیللاردا اولماسی، مال- قارانین داش حاصارلاردان اولان کند حیه‌طلرینده چاتاقلاردان آچیلماماسی، ائل یولونون آلتیندا آدام بویدا اولان داشلارلا دؤوره‌لنمیش داشلی بوغین کند قیز- گلین‌لریندن بوش اولماسی یوخودان اویانماقدا اولان کندین هله کئیی‌نین آچیلمادیغینی گؤستریردی. «لالاش ننه‌نین ائوی کندین آشاغی باشیندا یئرلشمیشدی. درمس عمی قاپینی چالدی. ایچه‌ریدن لالاش ننه، کیمدیر؟ دئدی. آلماس قوناغام، دئییب جواب وئردی.
بیر آزدان سونرا ایکی آتلی کندین آرالیغیندان اؤتوب دولایی یوللا موغانا ساری گئدن یولون ایزینی توتوب چاپاراق سوروردولر. لالاش ننه داغلاردان دردیگی اوت – علف درمانینی خورجوندا گؤتورموشدو. او ممی‌نین یارالاندیغینی درمسدن ائشیدندن سونرا هئچ نه دئمیردی. ائله بیل آرواد هوپ توتموشدو. آغ یوخوشا چاتانادک بیر سؤز دئمه‌دی. فیکری ممی‌ده ایدی. او، بیر گون داغ کندلری‌نین بیریندن داوا- درماندان قاییدارکن ال آماندا قالمیشدی. آتی‌نین دال قیچی سینیب یاری یولدا قالان لالاش ننه‌نین او قیش گونو داوا- درمانلا دولو اولان خورجونو ایله بیرلیکده یه‌هر یویه‌نینی ده چیگنینده قالالی‌نین بئش- آلتی آددیملیغینادک گتیریب، آروادی نجات وئرن ممی‌یه اؤزونو بورجلو بیلن لالاش ننه نه قدر یالوارمیشدیسا ممی کنده، ائوه گئتمه‌میشدی. من قاچاغام، قجر قازاخلاری منی آختاریر، کندده گؤره‌ن- بیلن اولار، سونرا گلیب سنی اینجیدرلر، دئمیشدی. او گئجه بیر آنا- بالا کیمی یول اوزونو اونونلا سیر- صحبت‌لر دانیشان ممی لالاش ننه‌نین دفعه‌لرله فیکیریندن گلیب گئتمیشدی. او حتی نئچه دفعه ممی‌نین گیزلندیگی داش ماغارا اؤزو چای- چؤره‌ک آپاریب قویموشدو. ممی هئچ بونو بیلمیردی. لالاش ننه داغلاردان درمان اوتو ییغماغا گئدنده اونون سیغناجاغینی اؤیره‌نمیشدی. هردن بیر یولونو او طرف‌لردن سالار و ممی‌یه چای- چؤره‌ک آپارار و ماغارین آغزیندا قویوب گئدردی. آغ یوخوشون اوّللرینده لالاش ننه‌نی بو کیمی دوشونجه‌لریندن آییران درمس عمی، آی لالاش آتدان دوش، آتین باغری چاتلار، یوخوش یوخاری مینسک آتلاری چرله‌ده‌ریک. ایستی دوشوب، آتلارین دیرناغیندان تر سوزولور. ایندی لالاش اؤزونه گلمیش کیمی گؤروندو، آتین یویه‌نینی چکیب ساخلادی. دوشوب آتی یئده‌کده چکیر و یولونا داوام ائدیردی. گون اورتایا آز قالمیش لالاش ننه ایله درمس عمی قارا قوزایا چاتدیلار. سال داشین کؤلگه‌سینده به‌ییش‌له ممی‌نین نه‌سه دانیشدیقلارینی گؤرن درمس عمی‌له لالاش ننه اولدوقجا سئویندیلر. «هله ممی ساغدیر» دئییب ممی‌نین اوتوردوغو یئره دوغرو آتدیقلاری آددیملارینی یئیینلشدیردیلر. ممی‌له به‌ییش، لالاش ننه ایله درمسین گلیشین گؤردولر. آرالاریندا دایاز بیر قوبو وار ایدی. ممی گئت- گئده سوزالیر و جاندان دوشوردو. رنگ- روحو آغ- آپپاغ اولموشدو. بالدیرینا ساریدیغی کهنه پارچا قانین قاباغینی آلمیشدی، یارانین دؤوره‌سینده تاپیلان وره‌ملر داوا- درمانین کئجیکدیگینی باشا سالیردی.
ممی دایاناجاقلی گؤرورنودوو. اؤزونو سیندیرمیردی. به‌ییشه اوره‌ک- دیره‌ک وئرسین دئیه، او گلندن اوفولدامیردی دا. به‌ییش هردن اوزونو او طرفه دؤنده‌ریب گؤزلریندن گیله له‌نیب صیفتینین قیریشلاریلا اوزو آشاغی گیلدیرله‌نن گؤز یاشلارینی سیلیب، بیر ده ممی ایله دانیشیردی. ممی‌نین آغریسی چوخ اولسایدی دا اؤزونو ساخلاییردی. دؤرد- بئش ایل چؤل- باییردا، قایالیقلاردا، ماغارلاردا قاچاق یاشاماق اونا حیاتدا دایاناجاقلی اولماغی اؤیرتمیشدی. ممی به‌ییشه اوز توتوب دئدی:
– بابام دئیه‌ردی کی، قورد اؤز یاراسینی یالایا- یالایا ساغالدار. قورخما، داغدا قالیب قورد اولموشام. گلن اولماسایدی دا یارامی اؤزوم ده توختاداردیم. ائله بیر شئی دئییل کی، بیر آز اوه‌لیک، بیر آز دا دوه دابانی، بیر ده آغری گؤتورن بیر اولگوج گرکدیر. لالاش ننه ایله درمس عمی سال داشین آرخاسیندان قفیل چیخیب ممی‌نین اوزاندیغی یئره چاتدیلار. به‌ییش سیچراییب لالاشین آتی‌نین اوزه‌نگی‌سینی ساخلادی. لالاش ننه بیر قوش کیمی آتین بئلیندن یئره قوندو. یاشلی اولسایدی دا، چئوریک ایدی، عؤمرونون چوخونو داوا- درمانلا مشغول اولان لالاش ننه همیشه آت بئلینده اوبادان- اوبایا، کنددن- کنده گئدردی. اونون تانیمادیغی آدام چوخ آز اولاردی. آتدان دوشوب، اؤزونو تله‌سیک ممی‌یه یئتیرن لالاش ننه، آنان اولسون ممی، سنی اوولادیلار؟ دوشمان گوللـه‌‌سی درین اولار بالا، دئییب یاشاران گؤزلرینی کالاغایی‌سینین اوجو ایله سیلیب، ساغ چیگنیندن آرخاسینا آتدی. ممی‌نین اوزاندیغی یئرده صاندیق یئکه‌لیکده بیر کپر داش وار ایدی. لالاش ننه اول او داشی دیغیرلاتماق ایسته‌دی. درمسله بیرلیکده داشی قوزای آشاغی دیغیرلاتدیلار. داشین یئرینده آتلارین بئلینده اولان چول- پالازلا ممی‌یه بیر یاتاجاق یئری حاضرلادی. ممی‌نی لالاشین حاضرلادیغی یئرده اوزو قویلو اوزاتدیلار. گوللـه بودونون قاباق طرفیندن ده‌ییب، آرخادا قالمیشدی. بیر بارماق بندی قدر قالیردی کی، چیخسین. لالاش در حال بودو آرخا طرفدن یاریب گوللـه‌نی چیخارتدی. ممی بوتون آغریلارا دؤزدو. لالاش ننه اونون دیشلرینین آراسینا بیر دورمک یئکه‌لیکده آغ کئچه تپمیشدی. ممی‌نی آغری قیشقیرتدیقجا کئچه‌نی دیشلرینین آراسیندا سیخیردی.
بو اونون دیشلرینین لاخلاماماسینا سبب اولودو. گوللـه‌نی ممی‌نین بودوندان چیخاران لالاش ننه قاباقجادان اوجاقدا اریتدیگی ساری یاغ پیاله‌سینی کؤزون اوستوندن گؤتوروب یارانین دوداقلارینی ا‌رینیک و قاینار ساری یاغلا یودو.
*
بئله‌لیک یارانی بیشیریر و وره‌می‌نین قاباغینی آلیردی. ممی‌نی‌تر باسمیشدی. اونون آلنینی، اؤزونو تئز- تئز یویوردولار. خورجوندا اولان یارپیزدان قاینادیب وئریردیلر. یاراسی‌نین اوستونو بیتگی ایله داوالادیلار. آرواد، «ممی‌یه بیر کؤلگه‌نه‌جک لازیمدیدیر» دئییب اؤز آتی‌نین بئلینده اولان آللی- بزه‌کلی ادیاللا اونون اوستونه کؤلگه‌نه‌جک قاییردی و «آی بالا، گئدین آغاج گتیرین، اولسا بیر ایکی نفر ده گمیچی گتیرین، مافا باغلایین ممی‌نی ایشیق‌کن بیر طرفه چاتدیرین»، دئدی.
یارالیجا یایلاقلاریندا دونندن چؤکوب قالان دومانلاری توند یورغا آتیلا تالا- تالا آرخادا قویان آلیجی، قویون – قوزو سورولری‌نین داش کلک‌لردن بیز- بیز چیخیب آرخاج یئرینده توپلاشیب، اوتلاغا گئتدیکلری واختدا ممی‌نین دده‌سی‌نین خصوصی آلاچیغینا چاتدی. آلاچیغین قاپیسیندا، آی آسلان کیشی دئییب ائشیدیرم سسینی گؤزله‌مه‌دی. در حال آتدان دوشوب، آتی باغلاییب آلاچیغا دوغرو یؤنلمه‌میشدی کی، آسلان کیشی ایچه‌ریدن چیخیب تافتا پالتونو چیگنینه سالدی. بوخارا بؤرکونو باشینا قویدو. او، ممی‌نین یامان گون اوچون آران یئرینده ساخلاتدیردیغی گؤی دمیر آتینی گؤروب، نه‌سه بیر آنلیق دایاندی. کیشی اؤزونو ایتیرمه‌دی. سالام- کالامسیز آده نه اولوب؟ دئدی.
آلیجی، بیر شئی یوخدور، دئدی. آسلان کیشی وورنوخوردو. آراز قیراغیندان ترپنمیسن دئدی. آلیجی آخشام، گون باتاندان سونرا دئدی. آسلان کیشی اونون ایکی گونلوک یولو گئجه‌یله گلدیگیندن آنلادی کی ممی‌نین باشی اویونسوز دئییل. او آلیجینی آلاچیغا آپاریب، آیه نه اولوب، دوزونو دئه، اؤلوم ده آللاهین- الینده‌دیر، قالیم‌دا. ممی اؤلسه ده قوچاقدی، قالسا دا، منی باشا سال گؤروم نه اولوب؟
آلیجی، بابام روحو بیر شئی دئییل، اونو تالا قامیشلیغا گلنده وورموشدولار، پوست آداملاری وورموشدو. گتیردیک قارا قوزایدا گیزله‌دیک. ایندی لالاش ننه باشینین اوستونده‌دیر. من ده گلدیم کی، سنه خبر چاتدیرام. بلکه تبریزه آپارمالی اولدوق. یوبانما کیشی آلاچیقدان ائشیگه چیخیب ممی‌نین آتی‌نین قان‌تر ایچینده اولدوغونو گؤروب قوزوچوسو خودوشو چاغیردی. آی خودوش- آی خودوش، آبالا بو آتی او کئچه‌لی چول ایله چوللاسان. ها بالام‌ها، تئز اول، آت چرلر ها دئدی. خودوش آتی چوللاییب آسلانین یانینا گلدی. آی آسلان کیشی آت هله ده تؤوشویور ترلی‌دیر. قورخورام ساققاو اولا قوی بیر دولاندیریم. بو حالدا آسلانین آلاچیغینا گلدی. آسلان قارداشینا آرخایین اولسون دئیه، آیه حاضرلاشدیر، بیر آرانا گئدک، ممی‌نین قیچینا بیر گوللـه ده‌ییب. آلیجی دئییر قازاخلار ووروبلار. جلد اول، یوبانما. آلیجی فرصتدن استفاده ائدیب ائولرینه باش وورماق ایسته‌دی. آتاسی آغاکیشی اونو گؤرن کیمی، آبالا خئیر اولا. بیچین واختی هاردان بئله؟ دئدی.
بیر شئی اولماییب آتا، دئدی. گل آسلان عمی گیله. آغا کیشی آغزینی آلیجینین قولاقلارینا دایاییب، ممی‌یه بیر شئی اولمویوب کی؟
– دئیه سوروشدو. آلیجی، یوخ، هله آز یارالیدیر، دئدی. آتا- بالا آسلان کیشی‌نین آلاچیغینیا گلدیلر. آغا کیشی آتین ترلی اولدوغونو و تؤوشودوگونو گؤروب نیگران اولدو.
ایچه‌ری گیردیکده آسلان کیشی، آغا کیشی‌یه دئدی:
– سن اوبادان ییه‌لیگ ائله، بیز آرانا گئده‌ک. گؤی دمیر آتین آز قالیر باغری چاتلاسین. گون اورتایادک قویما اوت- سو اوزو گؤرسون. گون اورتا، قویون ساغینا گلنده ساری قولاقلی دامازالیق قوچ وار. اونو کسدیر. قویروغونو دؤرد پارچا ائله‌تدیر، قویروق پارچالارینی اون چوالا سال. هر گون بیر پارچاسینی وئر آت اودسون، آتین دؤشو یانیب، گؤردون یؤنو بری اولمادی، بیر ده ائرکک کسدیر. آت قاراباغ جنسی‌دیر.
*
اوبایا سس دوشمه‌دن دومانلی سحرده آسلان کیشی ایله آلیجی، بیرده آلی کیشی تزه نفس آتلاری بوداخدیلار. آتلار اوبادان آرالانان کیمی یولون آغینی توتوب یورتو چاپیردیلار. اوچ آتلی قیزیل یوخوشون آیاغینا چاتاندا آسلان کیشی- آیه دایانین، آتلار بیر آز دینجه‌لسین، چاتلار باغیرلاری بئله گئتسک!، دئدی. بیر ساعته قدر دینجلدیلر. کیشی‌لر قیزیل یوخوشو پیادا چیخیب یوخوشون سونوندا یئنه دولایلاردا آتلاندیلار….
*:حورزاد خانیم آذربایچان دا یارانان میللی حوکومت دؤورو موباریز شاعیرلردن ایدی. اونون مزاری قاراداغین بشاب کندینده دیر. بوتون آزادلیق سئون موبارزلرین شرفینه اتحاف ائدیرم بو رومانی( ائل اوغلو)
